Македонски

Радое Домановиќ (1873–1908) е најистакнат писател на сатирични приказни во епоха на реализмот во српската книжевност. Тој е роден на 16 февруари 1873 година во село Овсиште, во Крагуевскиот округ, каде што неговиот татко беше учител. Основно училиште сврши во Јарушице, село во истиот округ. Учењето гимназија во Крагуевац и студирањето на белгардската Велика школа му дадоа можност на Домановиќ да ја запознае тогашната српска стварност, и од своите млади години тој си го определи местото меѓу оние луѓе што се не согласуваа со деспотското режимско управување и се бореа за народни права и слобода.

По кратко службување во гимназиите во Пирот, Врање и Лесковац (1895–1898), Радоје Домановиќ и неговата жена Наталија беа исфрлени од државна служба, и некои две години ќе живеат во Белград мачно и скудно од неговата несигурна и мизерна журналистичка награда. Во летото на 1900 година, кога режимот на Александар Обреновиќ беше принуден да направи извесни отстапки, Домановиќ стана писар во Државната архива, потоа во Министерство на просветата, а во почетокот на 1902 година тој беше пак исфрлен од служба. И кога беше оставен без работа, Домановиќ храбро се бореше за корка леб, не отстапи од своите уверенија и не избега од политичкиот мегдан.

Со сите свои сили, Домановиќ работеше во опозиционерски лист „Одјек“, а неговите статии и политичките сатири („Страдија“, „Водач“…) го погаѓаа режимот во најчувствителното место. Дури и по дваесетидеветмајскиот пресврт, за чие што подготвување имаше неспорна и голема заслуга, и тогаш кога неговата партија дојде на власт, Домановиќ не стана ниту висок чиновник ниту доби некакво почесно место. Промената од 1903 година не ги исполни неговите надежди, и тој ќе земе да ги изнесува негативните и смешните страни и на радикалската демократија. Во 1904 и 1905 година тој зеде да издава и свој лист, „Страдија“.

Во 1905 година, Домановиќ беше поставен во Државната печатница за шеф на коректорите, и на ова место ќе го дочека по некои три години и крајот на својот живот. Разочаран во својата партија, тој сè повеќе се осамотува. Својата разочараност од политичката стварност на своето време, Домановиќ ја искажа и во своите „Сеќавања за Милован Глишиќ“ што ги напиша пет месеци пред својата смрт. Тој умре на 17 август 1908 година, оставајќи зад себе сосема необезбедени жена и две деца.

За животот објавил Приказни (1899), потоа Чича Мита од народот, Прекинување на страстите и останати приказни (1902), Кралевиќ Марко по втор пат меѓу Србите, Данга, Водач (1902), Три приказни за младината (1903) и Приказни (1905).

Сатирични приказни:

• Ајдутинот Станко според критичарскиот рецепт на г. Момчило Иваниќ (1–2–3–4–5), 1900.
• Водач (1–2–3), 1901.
• Данга, 1899.
• Марко Крале вторпат меѓу Србите (1–2–3–4–5), 1901.
• Модерно востание, 1902.
• Мртво море (1–2–3–4–5), 1902.
• На раскрсница, 1899.
• Пензионерот Симо (1–2), 1902.
• Размислување на еден обичен српски вол, 1902.
• Сериозни, научни работи (1–2–3–4), 1899.
• Сонот на еден министер, 1902.
• Страдија (1–2–3–4–5–6–7–8–9–10–11–12), 1902.
• Театарот во паланката (1–2–3), 1898.
• Укинување на страстите, 1898.

Извори:

• Домановиќ, Радое, Сатири, Книгоиздателство за уметничка литература „Кочо Рацин“, Скопје 1957. (Прев. Благое Корубин)
• Домановиќ, Радое, Сатири, Македонска книга, Скопје 1970. (Прев. Александар Ежов)
• Домановиќ, Радое, Избрани сатири, Мисла, Скопје 1990. (Прев. Загорка Тодоровска-Присаѓанец)