Мртво море (3/5)
Јас многу патував по светот. Некои веруваат во тоа, а многумина не веруваат, ами сметаат дека јас тоа така сум си го вообразил. Чудно! Впрочем, како што рекол некој, сето тоа воопшто не ме интересира. Главно е јас да сметам дека сум патувал многу.
Патувајќи по светот човекот ќе види сешто, честопати што не сонувал ниту на сон, а не пак да може буден да го замисли. Во еден англиски весник читав како целиот англиски печат најстрого нападнал некојси грешен Англичанец, кој напишал некаков патопис низ Србија. Го читав и патописот, и ми изгледа прилично верен, но никој од Англичаните не му верувал ниту дека има некаква земја Србија, а камо ли пак тоа што тој го напишал за таа земја. Го нарекле занесен, па дури и луд човек. Ете, сега, нека видат критичарите дека во светот сè може да се види, па да не викаат постојано: не е точно, не одговара на реалноста; личностите како да паднале од Месечината (а не гледаат како и покрај нив и покрај нас секојдневно минуваат толку индивидуи кои се многу полоши отколку да паднале од Месечината), а веќе нивната стереотипна црвена нишка што се провлекува, не знам, низ делото, каде ли, ѓавол да го земе, излезе на врвот на главата.
Ете, значи, така и јас, патувајќи, наидував на едно прекрасно општество, всушност место, државичка, којзнае што.
Првото нешто што го видов во таа земја (ајде баш така, чисто да ја викаме) беше некаков политички собир.
„Навистина убаво, жими бога, од каде токму јас да нагазам на тоа чудо!“ — си помислив во себе, и ми стана непријатно, зашто во Србија веќе и се одвикнав од политичките собири и од учеството во јавните работи. Сето тоа едно со друго се групирало и се смирило, па нема човек со кого и да се скара убаво.
Се изненадив. Со собирот раководеше претставник на власта од тој крај на земјичката, сигурно го викаа окружен началник, а тој беше и свикувач на политичкиот собир.
Мнозина граѓани беа дремливи, бабуњосани од спиење, некои дремеа стоејќи, со полуотворена уста, очите затворени, а главата им се клатеше лево-десно, горе-долу, се занишуваа по две граѓански глави малку посилно, ќе се удреа, ќе се штрекнеа, обајцата политичари ќе се погледаа со тап поглед еден со друг, не се изненадуваа од ништо, очите им се затвораа, а главите и натаму ревносно им се нишаа. Многумина легнале та спијат, а грчењето се разнесува да ти е мило да го слушаш. Многумина навистина, беа будни, но ги триеја очите и се проѕеваа слатко и гласно, та како да им помагаа, за подобра хармонија, на оние што грчеа во хор. Погледнав, кога од сите страни пандурите носеа граѓани на грбот. Секој качил по еден на себе, па го носеше на собир. Некои, мирни, си молчеа и рамнодушно гледаа околу себе, некои заспале, а неколкумина од нив се тргаа и се туркаа. Некои, упорни, ги дотеруваа врзани.
— Каков е овој собир? — праша еден.
— Кој го знае! —ми одговори рамнодушно.
— Бездруго не е опозицијата?
— Опозицијата! — одговори тој пак, не гледајќи кој го пграшува.
— Па зар власта ја свикува опозицијата на собир и ушге луѓето со сила ги доведува? — прашам.
— Власта!
— Па зар против себе?
— Сигурно! — ми одговори со здодевност, како во некое недоумение.
— Можеби собирот е против народот? — го прашав.
— Можеби — одговори тој на ист начин.
— А што мислиш ти? — го прашав.
Тој ме погледна тапо, безизразно, си ги крена рамениците и ги рашири рацете, небаре сакаше да каже: „Што ми е мене грижа!“
Го оставив и сакав да му пријдам на друг, но неговото лице, некако безизразно, ме одврати од тој луд, безуспешен обид.
Наеднаш, чув некаков лут глас:
— Што значи тоа? Никој жив не сака во опозицијата! Тоа не може уште да се трпи. Сите приврзаници на владата и на власта, сè поелушно, сè мирно, па тоа така од ден на ден, да му се згади веке на човека и од таа послушност.
„Тоа е прекрасен и образован народ!“, си помислив во себи и и завидував на таа идеална земјичка. Тука, веројатно, ниту мојата покојна стрина не би хукнала, ниту пак би предвидела некаква опасност. Луѓето, образовани и послушни, многу помирни отколку што бараше од нас добриот стар учител, зашто нивниот мир и доброто држање ѝ здодеа и ѝ се згади дури и на самата мирољубива полиција.
— Ако и понатаму продолжите вака — викна началникот остро, налутено — тогаш ние знаеме да го завртиме другиот лист, па владата со указ ќе поставува опозиционери. Час работа е тоа, а ако не сте го знаеле, тоа го има во другиот свет. За водач крајната и остра опозиција против денешниот режим се поставува тој и тој, со годишна плата од петнаесет илјади динари. За членови на главниот одбор на опозиционата партија: тој и тој, тој и тој, тој и тој, па ајде. Потоа за опозиционерите на округот тој и тој: тој и тој, тој и тој, па мирна ти глава. Не може повеќе вака. А владата веќе најде пат и начин да почне со издавањето на еден весник против себеси. За тоа веќе почна да води преговори и најде добри, сигурни, верни луѓе.
Граѓаните, тоест, опозиционерите гледаа дремливо во началникот и на нивните лица не се забележуваше никаква промена. Ниту тоа ги изненади ниту ги збуни, ниту ги зарадува, апсолутно ништо, небаре началникот не говореше ништо.
— Значи сега вие сте опозиција! — рече началникот.
Луѓето гледаа во него и молчеа мирно, рамнодушно. Тој го зеде списокот на сите присутни, то ест доведените на собирот и почна да прозива.
— Сите се тука! — рече задоволно, по прозивката.
Началникот се навали на столицата и си ги затри рацете од задоволство.
— Е, доброоо! — рече со насмевка на лицето.
— Сега, во името на бога, да почнеме!… Вашата задача, како владини противници, е најостро да ја нападнете владата и да ја осудите нејзината политичка работа и правецот на политиката, и на надворешната и на внатрешната.
Луѓето, малку помалку, почнаа да се прибираат, додека еден се дигна на прсти и ја крена раката, па списка со својот танок глас:
— Молам господине, јас знам, една приказна за опозиционерот.
— Е, ајде, раскажувај.
Граѓанинот малку се накашла, промрда со рамениците, па почна да раскажува со таков тон што повеќе изгледаше како да кукурига, исто онака, како што одговараме ние во основното училиште и како што ги прераскажуваме поучните приказнички:
— Си биле двајца граѓани: едниот се викал Милан, а другиот Илија. Милан бил добар и послушен граѓанин, а Илија опак и лош човек. Милан ја слушал својата добра влада за сè, а Илија бил лош и не ја слушал својата добра влада, туку гласал против владините кандидати. И добрата влада ги повикала и Милан и Илија, па им рекла: „Добри Милане, ти си добар и послушен граѓанин; еве ти тебе полно пари и ќе добиеш, покрај својата служба, уште една со подобра плата“. Откако му го рекле тоа, му подале на добриот Милан полно ќесе со пари. Милан ѝ бакнал рака на владата и си отишол дома. Потоа владата му се свртила на Илија и му рекла: „Ти си, Илија, лош и непослушен граѓанин, затоа ќе те уапсам и ќе ти ја одземам платата што ја примаш, па ќе им ја дадам на некои добри и послушни“. Дошле жандармите и го уапсиле лошиот и непослушен Илија, та тој многу страдал и го ожалостил своето семејство. Така си поминува секој кој го слуша својот постар и својата влада.
— Многу добро! — рече началникот.
— Јас знам, молам, господине, што нè учи оваа приказна! — рече еден друг граѓанин.
— Добро, кажи!
— Од оваа приказна гледаме дека треба човекот да ѝ биде верен и послушен на секоја влада, за да поживее среќно со своето семејство. Добрите и послушни граѓани не прават како Илија, та секоја влада ги сака! — рече опозиционерот.
— Убаво, а што е должноста на добриот и послушен граѓанин?
— Должноста на добриот и родољубив граѓанин е наутро да стане од кревет.
— Многу добро, тоа е првата должност. Има ли уште некоја?
— Има уште.
— Кои се тие?
— Граѓанинот да се облече, да се измие и да појадува!
— Па потоа?
— Потоа мирно да излезе од својата куќа и да оди право на работа а ако нема работа, тогаш оди в меана, каде што чека да дојде време за ручек. Точно на пладне доаѓа мрно дома и руча. По ручекот ќе се напие кафе, ќе си ги измие забите и ќе легне да спис. Кога ќе се наспие добро, граѓанинот ќе се измие и ќе оди на прошетка, а потоа в меана и, кога ќе дојде време за вечера, тој ќе си дојде право дома, па вечера и по вечерата си легнува во постелата и спие.
Многумина од опозиционерите раскажаа по една мудра, поучна приказничка, и објаснија на што нè учи таа приказна. Потоа опозиционерите минаа на своите убедувања и на принципите.
Еден предложи собирот да заврши и сите заедно да одат в меана на чаша вино.
Тука мислењата се поделија и мораше да дојде до бурна дебата. Никој веќе не дремеше. Дојде до гласање во начело. По завршеното гласање, началникот објави дека во начело е примен предлогот — воопшто да се оди в меана, и сега дојде на ред расправата во поединости: што ќе се пие таму?
Едни сакаа вино и оода.
— Нејќеме, — викаа други — подобро е пиво!
— Јас од принцип не пијам пиво! — рече еден од првата група.
— А јас, пак, во принцип не пијам вино.
И така се појавија многу принципи и убедувања, и започна бурна дебата.
Некои споменаа кафе (тие беа во ужасно малцинство), а еден од нив го извади часовникот, погледна и рече:
— Три часот и пет минути! И јас сега не можам да пијам кафе. Јас од принцип пијам кафе само до три часот попладне, а потоа за ништо на светот.
По многуте говори, што траеја цело попладне, дојде до гласање.
Началникот, како добар претставник на власта, се држеше објективно и правично. Со ништо не сакаше да влиаје врз слободата на гласањето. На секој граѓанин му дозволи по мирен, парламентарен пат да си го даде својот глас за своето убедување. Впрочем, секому тоа право и со законот му е дадено и зошто тогаш да му се одзема?
Гласањето течеше во најголем ред.
За завршеното гласање началникот стана со важно, сериозно лице, како што му прилега на претседател на политички собир, и уште со поважен глас го соопшти резултатот од гласањето:
— Соопштувам дека со огромно мнозинство победи групата што е за вино и сода, потоа малку помал е бројот на фракцијата за чисто вино, потоа фракцијата за пивото. За кафе гласаа тројца (двајцата за слатко, а еден за горчливо) и, најпосле еден глас за меланж.
Тој и инаку, заборавив да напоменам, беше започнал говор против владата, но масата му го заглуши со врева тој детски испад. Тогаш тој, малку подоцна, почна да зборува како е противник и на еден ваков собир и како тоа и не е собир на опозицијата, туку на власта ѝ паднало на ум да се пошегува, но и тука другите со викање и со врева го спречија да зборува.
Началникот по ова малку замолче, па додаде:
— Што се однесува до мене, јас ќе пијам пиво, зашто мојот господин министер никогаш не пие вино и сода.
Наеднаш опозицијата се поколеба и сите изјавија дека се за пиво (освен оној што гласаше за меланж).
— Јас нема да влијаам врз вашата слобода, — рече началникот и барам од вас да си останете при вашето убедување.
Бог да чува! Никој не сакаше да слушне за убедување, и зедоа да докажуваат како тоа гласање случајно така испаднало и дека и тие самите се чудат како се случило тоа, кога всушност, никој така не мислел.
И така сето тоа убаво заврши, и по долгага и мачна политичка работа отидоа в меана.
Се пиеше, се пееше, се наздравуваше и за владата и за народот, и во некое време на ноќта сите мирно и убаво си разотидоа дома.
Радоје Домановић 