Страдија (4/12)
Утредента го посетив министерот на полицијата. Пред министерот многу вооружени момци со намуртени лица, зашто веќе два-три дена не тепале граѓани, што е обичај во оваа строго уставна земја.
Ходниците и чекалната преполни со народ што сака да ода кај министерот.
Кого сè го нема тука! Некои се елегантно облечени, со цилиндри на главите, некои пак парталави, испокинати, едни пак во некакви шарени униформи, со сабји на колковите.
Не сакав веднаш да му се јавам на министерот, за да поразговарам малку со тие секакви луѓе.
Првин стапив во разговор со еден отмен, млад господин, и тој ми рече дека дошол да бара државна служба во полицијата.
— Вие сте, изгледа, учен човек; сигурно веднаш ќе добиете државна служба? — го прашав.
Младиот човек се штрекна од прашањето и плашливо се сврти околу себе да се увери дали некој го чу и му обреа внимание на моето прашање. Кога виде дека сите други меѓу себе се зафатени во своите разговори, претресувајќи ги своите неволи, здивна, а потоа со главата ми даде знак да зборувам потивко и претпазливо ме повлече за ракавот за да се тргнеме малку понастрана, подалеку од другите.
— И вие сте дојден да барате служба? — ме праша.
— Не. Јас сум странец, патник. Сакам да зборувам со министерот.
— Затоа вие толку гласно велите дека како учен човек веднаш ќе добијам служба! — ми рече тој шепотејќи.
— Зар не смее тоа да се рече?
— Смее, но мене ќе ми наштети.
— Како ќе ви наштети, зошто?
— Затоа што во оваа струка, овде, во нашава земја, не трпат учени луѓе. Јас сум доктор по правни науки, но тоа го кријам и не смеам никому да му го кажам: зашто, ако разбере министерот, не ќе добијам служба. Еден мој другар, исто така учен, за да добие служба, мораше да поднесе уверение дека никогаш ништо не учел, па така доби служба, и тоа веднаш убаво место.
Поразговарав уште со неколкумина, а меѓу другите и со еден униформиран чиновник, кој ми се пожали дека уште не добил класа, а создал вина за предавство на петмина што ѝ припаѓаат на опозицијата.
Јас го тешев поради таквата страшна неправда што се правела кон него.
Потоа разговарав со еден богат трговец, кој многу ми раскажуваше од своето минато а од сето тоа го запаметив само тоа дека пред неколку години го држел првиот хотел во некое помало гратче и дека настрадал поради политика, за што е оштетен со неколку стотини динари; но веднаш по еден месец, кога дошле на власт неговите луѓе, добил добра лиферација на која заработил голем капитал.
— Притоа — ми рече — падна кабинетот.
— Па пак ли настрадавте?
— Не, се повлеков од политичкото поле. Навистина, во почетокот го помагав нашиот политички весник со пари, но не одев на гласање, ниту пак се истакнував во политиката. Од мене е доста и толку. Другите не правеа ни толку… А и ме замори политиката. Зошто му е на човека да се мачи цел век! Сега дојдов кај господин министерот да го замолам за идните избори народот да ме избере за народен пратеник.
— Па, сигурно тоа народот го избира?
— Па, како да ви речам?… Да, народот го избира, така е според уставот; но обично ќе биде избран оној, кого го сака полицијата.
Кога така се изнаразговарав со публиката, му пријдов на момчето и му реков:
— Сакам да излезам пред господинот министер.
Момчето ме погледна намуртено, гордо, со некаков преѕир, па рече:
— Чекај! Гледаш колку луѓе чекаат тука?!
— Јас сум странец, патник, и не можам да одлагам — реков учтиво и се поклонив пред момчето.
Зборот странец имаше силно влијание, и момчето веднаш некако збунето јурна во министеровата канцеларија.
Министерот веднаш ме прими љубезно и ми понуди да седнам, бидејќи пред тоа, се разбира, кажав кој сум и како се викам.
Министерот беше слаб човек, со груб, суров израз на лицето, што одбива од себе, иако тој се трудеше да биде што пољубезен.
— Па како ви се допаѓа овде кај нас, господине? — ме праша министерот, смејќи се студено без срце.
Јас најласкаво се изразив за земјата и за народот, па додадов:
— А особено можам да ѝ честитам на оваа прекрасна земја на мудрата и умна управа. Не знам, просто, на што човек побргу да се восхитува!
— Тхе, би можело и подобро да биде, но ние се трудиме колку што можеме! — рече надуено, задоволен од мојот комплимент.
— Не, не господине министре, без ласкање, подобро и не може да се посака. Гледам, народот е многу задоволен и среќен. За овие неколку денови имаше толку празнувања и паради! — реков.
— Така е, но во тоа народно расположение има малку и мои заслуги, затоа што успеав во уставот, покрај сите слободи што му се дадени на народот и наполно загарантирани, да го внесам уште и ова:
„Секој граѓанин на земјата Страдија мора да биде расположен и весел и со радост да го поздравува секој важен настан и секоја постапка на владата, со многубројни депутации и со депеши.“
— Знам, но како може тоа да се изведе, господине министре? — го прашувам.
— Многу лесно, зашто секој мора да се покорува на законите на оваа земја! — одговори министерот и го направи лицето важно, достоинствено.
— Убаво, — забележав — но ако тоа е некаква неповолна работа за народот и за неговите интереси, како и за интересите на земјата? Ете, како на пример, вчера разбрав од господинот министер претседател дека на север е затворан извозот на свињи; а со тоа, окако што изгледа, земјата ќе претрпи голема штета.
— Така е, но тоа мораше да се случи; па пак уште денес-утре ќе стигнат толку депутации од сите краишта на Страдија за тоа и ќе му честитаат на министерот претседател на толку мудрото и тактичко водење на политиката со таа соседна и пријателска земја! — рече министерот воодушевено.
— Тоа е прекрасно, и такво мудро уредување може само да се посака, а слободен сум и јас, како странец, искрено да ви честитам на тој генијален закон, кој настанал со вашата заслуга, а кој ја усреќил земјата и ги спречил сите грижи и неволи.
— За секој случај, ако народот случајно заборави да ги извршува своите обврски според законот, предвидувајќи го и тој најлош случај, пред три дни пратив доверлив распис до сите полициски власти во земјата и строго им препорачав по тој повод народот да доаѓа во што поголем број и да му честита на министер претседателот.
— Но ако по некој ден се отвори извозот на свињите, што мислите тогаш? — го запрашав учтиво и љубопитно.
— Ништо попросто: ќе пратам друг доверлив распис, во кој исто така ќе ѝ наредам на полицијата народот да доаѓа во што поголем број на честитање. Тоа така мора да оди, во почетокот потешко, но постепено народот ќе се навикне, па ќе доаѓа и сам.
— Така е, имате право! — реков изненаден со овој одговор на министерот.
— Сè може да се направи, господине, само ако се сака, и ако има слога. Ние во кабинетот си помагаме еден со друг за да се изврши најточно наредбата на секој член од владата. Ете, видете, денеска министерот за просвета ми испрати еден свој распис и јас да го помогнам и да им наредам на сите полициски органи во моето подрачно министерство строго да се придржуваат кон расписот на министерот за просвета.
— Некоја важна работа, ако смеам да прашам!
— Многу важна. Всушност, неодложна; и јас ги направив потребните чекори. Еве, видете — рече и ми подаде во раката лист хартија.
Почнав да го читам:
„Се увидува дека секој ден сè повеќе и повеќе почнува да се расипува јазикот кај нашиот народ, и некои граѓани одат толку далеку, што дури ја забораваат наредбата која гласи: ’Народниот јазик не смее да го расипува ниту еден граѓанин, ниту да ги из вртува зборовите во реченицата и да употребува одделни форми спротивни од пропишаните и утврдените правила што ги пропишува посебниот одбор од граматичари’, почнаа дури и зборот гнев, за жал, дрско, и без никаков срам, да го изговараат гњев. За да не се случуваат и во иднина вакви појави кои можат да имаат многу големи и лоши последици за нашата мила татковина, ви наредувам со силата на власта да го заштитиме зборот гнев, што така го унакажале, и строго да го казните според законот секој оној кој овој или некој друг збор, или пак граматичката форма на зборот своеволно ќе ја менува, не внимавајќи на јааните законски одредби“.
— Па зар за ова се казнува? — прашав запрепастен од чудо.
— Се разбира, зашто тоа веќе е покрупна работа. За ваков случај се казнува виновникот од десет до петнаесет дена затвор ако се докаже неговата грешка со сведоци!
Министерот малку помолче па продолжи:
— За ова треба да размислите, господине! Тој закон, со кој имаме право да го казнуваме секого ако неправилно ги употребува зборовите и прави граматички грешки, има непроценливи вредности уште и од финансиско и политичко гледиште. Размислете, па ќе дојдете до правилното гледиште на сета таа работа!
Се обидувам да се задлабочам во мислите, но никаква паметна идеја не ми доаѓа на памет. Што повеќе мислев, сè помалку ја разбирав смислата на зборовите од министерот, сè помалку знаев на што мислам. Додека се мачев со тој безуспешен обид да размислувам за чудниот закон, во таа уште почудна земја, министерот ме гледаше со задоволна насмевка затоа што странците одблизу не се толку разумни, толку досетлив сој, како народот во земјата Страдија, кој може да измисли нешто толку паметно што кај друг народ би се сметало дури за чудо.
— Значи, не можете да се сетите?! — рече со насмевка и ме погледна под око, испитувачки.
— Извинете, но никако не можам.
— Е, видете, тоа е најновиот закон што има големо значење за земјата. Прво и прво, казните за таквите вини се наплатуваат во пари, и од тоа земјата има мошне добар приход, што го троши на пополнување на дефицитите што се наоѓаат во касите на начелните пријатели, или на диспозициониот фонд, откаде што се наградуваат приврзаниците на владината политика; друго, тој закон, кој изгледа толку наивен, може да ѝ помогне на владата при изборите на народните пратеници, покрај останатите средства, да обезбеди мнозинство во собранието.
— Па вие, господине министре, велите дека со уставот сте му ги дале на народот сите слободи?
— Така е. Народот ги има сите слободи, но не ги користи! Знаете, како да ви кажам, ние имаме нови, слободоумни закони, што треба да важат; но, некако по навика, а и порадо, повеќе ги употребуваме старите закони.
— Па зошто тогаш сте донесувале нови закони? — се осмелив да прашам.
— Кај нас е таков обичајот, што почесто да се менуваат законите и да ги има што повеќе. Во тоа ние го престигнавме сиот свет. Само за последниве десет години донесени се петнаесет устави, од кои секој беше во важност по трипати, отфрлуван и пак повторно приман, оа така, ниту ние, ниту граѓаните можат да знаат кои закони важат, а кои се отфрлени… Јас сметам, господине, дека во тоа лежи совршенството и културата на една земја! — додаде министерот на крајот.
— Имате право, господине министре; и странците мораат да ви завидуваат на толку мудрото уредување.
Потоа ое поздравувам со господинот министер и излегувам на улица.
Радоје Домановић 