Deti i vdekun (3/5)
Unë kam udhtue shum nëpër botë. Disa besojnë dhe shum nuk besojnë, por u han mendja së unë e kam parafytyrue at botë. Gja e çuditshme! Tekembramja, si thot fjala, tymi im le të shkoj drejt. Gjaja që ka randsi asht që unë të besoj se ia kam shkue hujin udhtimit.
Tue udhtue nëpër botë, njeriu shef çdo gja, shpesh çka nuk e ka pa as n’andërr, e lene ma me e mendue në zhgandërr. Kam lexue në disa fletore angleze se si tanë shtypi anglez e sulmoi shum ashpër nji Anglez të ngratë, i cili kishte shkrue do impresione udhtimi nëpër Sërbi. E lexova edhe unë at deskripcion dhe m’u duk mjaft i vërtetë, por kurrkush prej Anglezëve nuk besonte as që ekziston bile ndonji vend Sërbi, e lene ma atë që ai shkruen për at vend. E quejtën njeri të ngaritun dhe bile edhe të marrë. Qe, le të shofin tash kritikët se njeriu mundet me pa çdo gja në botë dhe të mos bërtasi pa me: nuk asht gja e përpikët, nuk e ka ngjyrën e natyrshme; si me pasë ra prej hane (dhe nuk shofin se pranë tyne e pranë nesh kalojnë aq individë, të cilët janë shum ma të këqij se sa të kishin ra prej hane) sepse tashma peni i tyne stereotipik, i kuq, i cili, nuk dij, përshkohet nëpër veprën kritike, dreqi e marrtë, më ka dalë tashma mbi kapuç.
Qe, pra, ashtu edhe unë, tue udhtue hasa nji shoqni të mrekullueshme, në të vërtetë nji vend, nji shtet apo si ta quejmë.
Gjaja e parë që hasa në kët vendth (hajde bash ashtu ta thrrasim troç) qe nji mbledhje politike.
— Bukur, për zotin; ku ndesha papritmas në kët çudi! — mendova me vedi dhe m’ uprish qejfi, sepse në Sërbi më kanë dalë për hundësh mbledhjet politike dhe pjesëmarrja në punët publike. Të gjitha punët janë ujdisë dhe ndreqë aq mirë sa njeriu nuk ka me kend as me u hangër si duhet.
U habita — mbledhjen e udhëheq përfaqsuesi i pushtetit në kët krahinë të vendthit, ndoshta e quejnë prefekt, e ai edhe e ka konvokue mbledhjen.
Shum qytetarë janë të përgjumshëm, t’ajun sysh prej gjumit, disa koten tue ndejtë në kambë, gojën e kanë gjysëhapun, syt e mbyllun dhe kryet u luhutet majtas, djathtas, nalt, poshtë: nja dy krena qytetarësh zunë me luhatë pak ma fort, u ndeshën njani në tjetrin, dy politikajt u tronditën e shiquen njani tjetrin me shiqim të topitun, nuk ti habitën prej kurrgjaje, syt i mbyllën përsëri e krenat vazhduen me u luhatë. Shum janë shtri dhe flejnë dhe të gërhatunit përhapet me t’u kënaqë shpirti tue ndëgjue. Shum, në të vërtetë janë çuët, por i fërkojnë syt dhe gojisin ambëlsisht e zashëm, thuese po u ndihmojnë sa për harmoni ma të madhe, atyne që gërhasin në kor. Kur shiqova, policët nga të gjitha anët i bajnë në shpinë qytetarët. Secili ka ngarkue në shpinë nga nji dhe e çon he mbledhjë. Disa të qetë heshtin dhe shiqojnë me indiferencë rreth vedit, disa kanë fjetë dhe disa sish kthehen dhe ikin. Disa që rezistojnë i çojnë lidhun.
— Çfarë mbledhje asht kjo? — pyes njanin.
— Kush i bjen në fije? — m’u përgjegj më indiferëncë.
— Ndoshta nuk asht opozita?
— Opozita! — përgjegji prap tue mos kqyrë as kush e pyet.
— A thue pushteti e thrret opozitën në mbledhje dhe i sjell njerzit me përdhunë? — e pyeta.
— Pushteti!
— Paj vallë kundra vedit?
— Sigurisht! — më përgjegji me mërzi, me nji farë dyshimi.
— Ndoshta mbledhja asht kundra popullit? — e pyeta.
— Ndoshta! — përgjegji ai në të njajtën mënyrë.
— Po çka mendon ti? — e pyeta.
— Ai më shiqoi topitshëm, turbullueshëm, rrudhi krahët dhe i hapi duert si të thonte: „Çka më duhet mue!”
E lashë dhe deshta me iu afrue nji tjetrit, por fytyra e tij pa kurrfarë, shprehje më ktheu prej asaj orvatjeje të marrë dhe të pasuksesshme.
Ndëgjova befas njifarë zani t’idhtë.
— Çka don me thanë kjo? Njeri i gjallë nuk don n’opozitë! Kjo nuk mund të durohet ma. Të gjithë vetëm partizanë të qeveris dhe të pushtetit, të gjithë të bindshem, të gjithë të qetë, dhe kjo si nji ditë për ditë në nji mënyrë t’atillë sa me u neveritë edhe prej kësaj bindshmenije.
— Ky asht popull shum i mirë dhe i kulturuem! — mendova me vehte dhe i pata lakmi këtij vendthi ideal. Këtu ndoshta as xhaxhesha ime e ndjerë nuk kishte me hukatë, as nuk do të parashikonte ndonji rrezik. Njerzit e kulturuem dhe të bindshëm shum ma t’urtë se sa, kërkonte mësuesi i vjetër prëj nesh si fëmij, sepse urtsija e tyne dhe sjellja e mirë i asht velë madje edhe vetë policis paqëdashse.
— Poqese ju vazhdoni kështu dhe ma tutje — vikati prefekti ashpër dhe zemrueshëm — atëherë na dijmë me e rrotullue fletën tjetër, që qeverija t’i emnojë opozicionarët me dekretligjë. Shkurt e shpejt, dhe forma të tilla, nëqoftëse nuk e keni dijtë, gjinden edhe në vende tjera. Për pris t’opozitës ekstremiste dhe të rreptë kundër regjimit të sotshëm emnohet filani me rrogë muejore 15 mijë dinarë. Për antarë të këshillit kryesuer të partis opozicionare: filani, fistiku dhe udha mbarë. Mandej, për opozicionerë të qarkut x, y, filani, fistiku, dhe rahat me zotin. Nuk mundet kjo kështu me shkue ma gjatë. Dhe qeverija ka gjetë tashma rrugën dhe mënyrën që të nxjerri edhe nji fletore kundra vedit. Për kët punë ajo ka fillue tashma bashkëfjalime dhe ka gjetë, njerëz të mirë, të sigurte dhe besnikë.
Qytetarët, gjegjsisht opozicionerët, shiqojnë përgjumshëm prefektin dhe në fytyrat e tyne nuk pikaset asnji ndryshim. Kjo punë as nuk i habit as nuk i nxit, as nuk i gëzon, kurrgja absolutisht, thuese prefekti s’kishte folë kurrgja.
— Pra tash, ju jeni opozita — tha prefekti.
Gjindja e shiqon dhe hesht qetsueshëm e me indiferencë. Ai muer listën e të gjithë të pranishëmve, gjegjsisht t’atyne që i kishin sjellë në mbledhje dhe filloi me thirrë emnat:
— Të gjithë janë këtu! — tha mbas thirrjes me kënaqsi.
Prefekti u struk në mbështetsen e karrigës dhe i fërkoi duert nga kënaqsija.
— Eh — miiiirë! — tha ai me buzëqeshje në fytyrë.
— Tash, pash emnin e zotit, të fillojmë!… Dëtyra juej, si kundërshtarë qeveritarë, asht që ta sulmoni qeverin shum ashpër dhe ta dënoni punën e saj politike dhe drejtimin e politikës si të jashtme ashtu edhe të mbrendshme.
Gjindja pak ngapak zu me ardhë në vedi, ndërsa vetëm njani u çue në maje të gishtave, ngriti dorën dhe rrënkoi me za të dobët:
— Unë e dij, i lutem zotnis, nji tregim rreth opozicionerit.
— Eh — hajt pra, tregoje!
Qytetari, u kollit pak, i luejti krahët dhe filloi me tregue me nji ton t’atillë që duket ma tepër se asht tue kikirikue, njinji si na kur përgjigjeshim dhe i përsëritshim tregimthat instruktivë.
— Njiherë kishin qenë dy qytetarë: njani e kishte emxiin Millan e tjetri Ilija. Millani ishte qytetar i mirë dhe i ndëgjueshëm, kurse Ilija i mbrapshtë dhe i pahajr. Millani e ndëgjonte qeverin e vet të mirë për gjithçka, kurse Ilija kishte qenë i pahajr dhe nuk e ndëgjonte qeverin e vet të mirë, por votonte kundra kandidatëve të qeveris. Qeverija e mirë thirri edhe Millanin edhe Ilin me shkue te ajo dhe u tha:
— „Mirë, Millan, ti je qytetar i mirë dhe i ndëgjueshëm, qe ty plot pare dhe ke me pasë përpos detyrës sate edhe nji tjetër me rrogë ma të mirë”. Kështu foli dhe ia dha Millanit të mirë nji qese ding me pare. Millani ia puthi dorën qeveris së mirë dhe shkoi gëzueshëm në shtëpin e vet.
Mandej iu kthye Ilis dhe i tha:
„Ti’ Ili, je qytetar i keq dhe i pahajr, për kët shkak kam me të burgosë, me ta heqë rrogën që merr dhe me ua dhanë atyne që janë të mirë e të ndëgjueshëm.”
Gjindarmët erdhën dhe e burgosën menjiherë Ilin e keq dhe të pahajr, ai vuejti shum dhe e mjeroi familjen e vet.
Kështu e pin çdo kush që nuk e ndëgjon eprorin e vet dhe qeverin e vet.
— Shum mirë! — tha prefekti.
— Unë e dij, të lutem zotni, çka na mëson ky tregim! — tha nji qytetar tjetër.
— Mirë. Trego!
— Prej këtij tregimthi shofim se si lypet njeriu me i besue dhe me iu bindë qeveris së vet që të mundet me rrnue i qetë me familjen e vet. Qytetarët e mirë dhe të ndëgjueshëm nuk punojnë si Ilija, prandej çdo qeveri i don! — foli opozicioneri.
— Bukur, po çka asht detyra e qytetarit të mirë dhe të ndëgjueshëm.
— Detyra e qytetarit të mirë dhe patriotik asht që të çohet në mëngjes prej shtrojës.
— Shum bukur; kjo asht detyra e parë. A ka dhe ndonji detyrë tjetër?
— Ka dhe ma.
— Cilat janë?
— Që qytetari të veshet, të lajë syt dhe të hajë mëngjes.
— Po mandej?
— Mandej del pa zhurmë prej shtëpis së vet dhe shkon fill në punën e vet; poqese nuk ka punë, atëherë shkon në mejhane, ku pret kohën e drekës. Tamam në mesditë vjen prap pa zhurmë në shtëpin e vet dhe han drekë. Mbas dreke pin kafe, i ian dhambët dhe shtrihet me fjetë. Kur të ngihet gjumë mirë, pastrohet dhe shkon me shetitë, mandej në mejhane dhe kur vjen koha e darkës, vjen fill në shtëpin e vet dhe han darkë, e mbas darke shtrihet në shtroja dhe flen.
Shum prej opozicionarëve treguen nga nji tregimth t’urtë dhe instruktiv dhe spjeguen se çka na mëson ai tregim. Mandej opozijonarët kaluen në konvinksionet e parimet e tyne.
Njani propozoi të mbyllet mbledhja dhe gjithë tok të shkojnë në mejhane për të pi nga nji gotë venë.
Këtu mendimet u ndanë dhe qenë të detyruem me zhvillue medoemos nji diskutim të bujshëm. Kurrkush ma mik dremitte. U votue në parim. Mbas mbarimit të votimit prefekti kumtoi se propozimi asht pranue në parim, se përgjithsisht njerzit duen me shkue në mejhane, dhe tash u zhvillue diskutimi ndër hollsina: çka do të pijnë atje?
Disa duen venë e sodë.
— Nuk duem, — bërtasin tjerët — ma e mirë asht birra!
— Unë për parim, nuk pij birrë! — tha njani prej grupit të parë.
— Unë, prap, për parim nuk pij venë.
Dhe kështu u çfaqën shum parime dhe konvinksione dhe u hap nji diskutim i bujshëm.
Disa përmendën kafen (ata janë nji pakicë e tmershme), kurse njani midis tyne nxuer orën, shiqoi dhe tha:
— Sahati tre e pesëmbëdhjetë minuta! Edhe unë tash nuk muj me pi kafe. Unë parimisht pij kafe vetëm deri n’orën tre mbasdite dhe mbas kësaj kohe nuk pij, sikur edhe kryet me ma shkurtue.
Mbas shum fjalimesh, të cilat vazhduen tanë mbasdrekën, erdhi koha me votue.
Prefekti, si përfaqsues i vyeshëm i pushtetit; pat qëndrim objektiv dhe të drejtë. Nuk deshti me ndikue për kurrgja në votimet e lira; çdo qytetar e lejoi që ta japi votën për konviksionin e vet në formë paqsore, parlamentare. Në fund të fundit, kjo e drejtë i asht dhanë secilit me ligjë dhe pse atëherë me ia heqë?
Të votuemit u ba me rregull shum të mirë.
Mbas mbarimit të votimit, prefekti i çue me fytyrë të kapardisun, serioze, si i ka hije kryetarit të mbledhjes politike, dhe me za edhe ma të randsishëm shpalli rezultatin e votimit.
— Kumtoj se grupi për venë e sodë ka fitue me shumicë të madhe, mandej vjen frakcioni me numër pak ma të vogël për venë të papërzieme, mandej frakcioni për birrë. Për kafa kanë votue vetëm tre vetë (dy për t’ambël dhe nji për t’idhët), në fund nji vqtë për melanzhë.
Harrova me përmendë që ai pat fillue nji fjalim kundra qeveris, por turma mbyti me poterë sulmin e tij fëminuer. Mandej ai, pak ma vonë, zu me folë se si asht kundra dhe nji mbledhjeje të këtillë dhe se si kjo nuk asht mbledhje e opozitës, porse pushtetit i ka ba mendja hyqëm me u tallë, mirëpo edhe këtu tjerët me vikamë e poterë e ndaluen të flasi.
Prefekti, mbas kësaj, heshti pakëz, mandej shtoi:
— Sa më përket mue, unë do të pij birrë, sepse ministri im nuk pin kurr venë e sodë.
Opozita zu me u luhatë befas dhe gjithë deklaruen se duen me pi birrë, përpos atij që votoi për melanzhë.
— Unë nuk due me ndikue në lirin tuej, — tha prefekti, — dhe kërkoj prej jush që të qëndroni në konviksionin tuëj.
— Zoti na ruejtë! Kurrkush nuk donte me ndie për konviksion dhe zunë me provue se si të votuemit duel rastsisht kështu dhe se edhe ata çuditeshin vetë si ndodhi kjo punë, mbasi, në të vërtetë, kurrkush nuk kishte mendue ashtu.
Dhe kështu krejt kjo shamatë mbaroi me lezet dhe shkuen në mejhane mbas njij pune të gjatë e të mundimshme politike.
Pinë, kënduen, ngrehën dolli për qeverin e popullin dhe në njifarë kohe të natës të gjithë u shpërndanë nëpër shtëpija qetë dhe bukur.
Stradija (11/12)
Të nesërmen ndjeva se qeverija kishte ra. Në të gjitha anët nëpër rrugë, pijetore dhe banesa private, përhapet kanga gazmore. Tashma nga të gjitha anët e Stradis filluen me ardhë deputacione që, n’emën të popullit, të përshëndesin qeverin e re. Shum fletore janë përplot me telegrame dhe deklarata qytetarësh besnikë. Të gjitha këto deklarata dhe urime i përngjajnë njana tjetrës, gati sa me thanë, se ndryshimi gjindet vetëm ndër emna dhe nënshkrime. Qe nji:
„Kryetarit të Këshillit ministruer Zotni…
Zotni kryetar,
Patriotizmi yt dhe vepra e madhe në dobi t’adheut tonë të dashtun janë të dijtun nëpër tane Stradin. Populli i kësaj krahine ka shpërthye në dëfrim e gëzim për ardhjen Tuej në qeverisjen e vendit, sepse secili asht i bindun ngultas se Ju me shokët Tuej jeni i vetmi në gjendje që ta nxirrni vendin tonë prej këtyne rrethanave të mundimshme dhe të randa, prej këtij mjerimi, në të cilin e hodhën me punën e tyne të keqe dhe jo patriotike parashkuesit Tuej.
Me lot gëzimi brohorisim: Rrnofshi!”
N’emen të pesëqind nënshkrimeve
(nënshkrimi i njij tregtari)
Ose deklarata, zakonisht të këtilla:
„Deri sot kam qenë antar besnik i regjimit të kaluem, por mbasi sod, me ardhjen e kabinetit të ri u binda plotsisht se qeverija e kalueme punoi në damin e vendit dhe mbasi kabineti i tashëm asht i vetmi në gjendje që ta çojë vendin në rrugë ma të mirë dhe t’i realizojë idealet e mëdha të popullit, deklaroj se prej sodi do ta ndihmoj qeverin me të gjitha fuqit dhe se gjithkund e në çdo vend, do ta dënoj regjimin e kaluem zakeq, prej të cilit neveriten gjithë njerzit e ndershëm të vendit.”
(Nënshkrimi)
Ndër shum fletore në të cilat deri at ditë kam lexue artikujt në të; cilet lavdohej çdo akt i qeveris së kalueme, tash shoh artikuj në të cilët dënohet në mënyrën ma të rreptë qeverisja e kalueme dhe çohet në qiell e reja.
Kur i mora këto fletore dhe i shiqova numrat nga fillimi i vjetit, pashë me ardhjen e çdo qeverije përsëritet i njajti havaz. Çdo qeveri e re përshëndetet në të njajtën mënyrë se asht e vetmja qeveri e vyeshme, kurse çdo qeveri e kalueme dënohet dhe quhet: trathtare, e ndytë, e damshme, e zezë, e neveritshme.
Paj edhe deklaratat dhe urimet të njajta, prej njerëzve të njajtë çdo kabineti të ri dhe nder deputacione gjithmonë të njajtët njerëz.
Nëpunsit nguten posaçërisht me deklaratat e besnikis çdo qeverije së re përpos rastit kur ndokush guxon me veprim të kundërt me e vu në rrezik pozitën e vet dhe me e rrezikue detyrën. Të tillë gjinden pak, e edhe për ta, opinioni publik ka mendim shum të keq, sepse prishin nji zakon kaq të bukur, i cili ekziston tashma prej njij kohe të gjatë në Stradi.
Bisedova me nji nëpunës të mirë për nji shok të tij, i cili nuk deshit me ia urue qeveris së re ardhjen në fuqi dhe për kët shkak u hoq prej shërbimit shtetnuer.
— Duket njeri i mençëm — thashë.
— Budallë — përgjegji ai ftoftë.
— Nuk kisha me thanë.
— Leni at fanatik, Ju lutem. Don që të rrijë unët me familje në vend që, si tanë tjerët të mençëm, ta shiqojë punën e vet.
Cilindo që pyetsha, merrsha të njajtin mendim për njerëz kësisoji, bile, këta, gjindja i shiqonte me keqardhje, por edhe me përbuzje.
Mbasi qeverija e re kishte disa punë të veta të ngutshme dhe ishte e nevojshme që populli t’i deklarojë besim të plotë me anën e deputetëve dhe, në të njajtën kohë të dënojë punën e qeveris dhe të parlamentit të kaluem, ajo i mbajti të njajtët deputetë.
Kjo gja më habiti shum dhe gjeta veçanërisht njanin prej deputetve e hyna në bisedë me të:
Kabineti, padyshim, ka me ra, mbasi mbetet i njajti parlament? — e pyeta.
„Dhe me të vërtetë deputetët treguen se dijnë me e çmue atdheun e vet, sepse flijuen për te edhe sedrën e vet edhe fytyrën.
— Pleqt tanë kanë flijue jetën për kët vend, kurse na ende luhatemi athue ta flijojmë nderin tonë! — bërtiti nji deputet.
— Ashtu asht — jehoi prej të gjitha anëve.
Punët në parlament rodhën me shpejtsi.
Së pari, qeveris i dhanë votbesimin e plotë dhe dënuen pimën e asaj së kaluemes, mandej qeverija paraqiti para Përfaqsis popullore propozimin që në disa ligje të bahen ndryshime.
Propozimin e pranuen njizani dhe adaptuen ndryshimet e propozueme për ligjët, sepse ligjët pa ato ndryshime e plotsime pengojshin disa miq dhe ilaka të ministrave me marrë disa pozita ma të nalta në shërbimin shtetnuer.
Tekembramja u aprovuen a priori të gjitha shpenzimet që qeverija ka me ba me anën e buxhetit, dhe mandej parlamenti u shpërnda dhe deputetët e lodhun prej punëve shtetnore shkuen të çlodhen, nëpër shtëpija kurse antarët e qeveris nibasi i shkapërcyen të gjitha pengesat me faqe të bardhë dhe të kënaqun nga besimi i plotë i popullit, dhanë nji darkë solemne shoqnore që tue pi ndonji gotë venë, në gëzim, të çlodhen edhe vetë nga hallet e randa që lyp organizimi i vendit.
Stradija (8/12)
Edhepse kisha mendue që të shkoj së pari te ministri i arsimit, prapseprap, për shkak të këtyne ngjarjeve të fundil të papëlqysheme dëshirojsha me ndie çka mendon për kët punë ministri i mbrojtjes dhe të njajtën ditë shkova te ai.
Ministri i mbrojtjes, vocrrak i hajthëm me krahnuer të futun përmbrenda dhe me duer të holla, kish mbarue së kënduemi uratën, pak përpara se me më pranue.
Në zyrën e tij njiherë era e fastigenit dhe e tamjanit sikur në ndonji faltore dhe në tavolinën e tij gjindeshin plot libra fetarë, të vjetër dhe tashma të zverdhuem.
Unë në kohën e parë mendova se kisha gabue dhe ardhë te ndokush tjetër, por uniforma e oficerit të naltë, të cilën e kishte veshë zotni ministri, më dha me besue në të kundërtën.
— Më falni, zotni, — tha ambëlsisht, me nji za të butë, të hollë — mu tash e mbarova së kënduemi uratën e rregullshme. Unë kët gja e baj gjithmonë sa herë ulem në punë dhe veçanërisht tash e lyp puna me u lutë shum ma tepër për shkak të ngjarjeve të fundit të papëlqyeshme në jug të vendit tonë të dashtun.
— Poqese ata vazhdojnë sulmet, këto munden me u ba shkak ende për luftë? — e pyeta.
— A, jo, nuk ekziston kurrfarë rreziku.
— Por mue ma han mendja, zotni ministër, se rreziku tashma ekziston kur ata vrasin njerëz dhe plaçkisin çdo ditë nëpër tanë nji krahinë të vendit tonë.
— Vrasin, kjo asht sagllam, por na nuk mund të jemi aq të pakulturuem, aq t’egjër si… Këtu asht ftoftë, thuese po fryn korent prej dikahit. Plasa tue u thanë sherbëtorëve krahthatë që n’odën time temperatura të jetë gjithmonë gjashtëmbëdhetë gradë e gjysë, por megjithatë kurrgja… — e ktheu zotni ministri bisedën e fillueme dhe i ra ziles për të thirrë sherbëtorin.
Sherbëtori hyni e u përkul dhe dekoratat i tinglluen në krahnuer.
— Paj a ju kam thanë, pafshi zotin, që temperatura në kabinetin tim të jetë gjashtëmbëdhetë gradë e gjysë, kurse që, tash përsëri ftoftë; mandej njifarë korenti; vërtet me u mërdhi njeriu!
— Qe, zotni ministër, vegla për matjen e nxehtsis tregon tetëmbëdhetë! — tha sherbëtori me njerzi dhe u përkul.
— Atëherë, mirë — tha ministri i kënaqun me përgjigjen — tash mundeni me Shkue, po të keni qejf.
— Sherbëtori u përkul prap thellë, dhe duel.
— Mu kjo temperatura e mallkueme, besomni, asht kah më jep shum brenga, e temperatura për ushtri asht gja me randsi. Poqese temperatura nuk asht si lypet me qenë, ushtrija nuk vlen kurrgja… Tanë mëngjesin e kam përgatitë nji qarkore për të gjitha komandat. Qe bash do t’jua lexoj.
„Meqenëse në kohën e fundit janë shpeshtue invadimet e Anutëve në krahinat jugore të vendit tonë, urdhnoj që ushtarët, çdo ditë së bashku, nën komandë, t’i luten zotit të madhnueshëm për shpëtimin e atdheut tonë të shtrejtë e të dashtun, të vaditun me gjakun e të parëvet tanë trima. Uratën për kët rast, ate që lypet ka me e caktue prifti ushtarak; por në fund t’uratës të vijë dhe kjo: „Zoti i mshirshëm t’ua çeli dyert e parajsës qytetarëve të mirë, të qetë dhe të drejtë që ranë fli të furis s’Anutëve t’egjër! Zoti t’iu përdllojë shpirtin e tyne të drejtë dhe patriot; u qoftë i lehtë dheu i stradis, të cilin e deshtën me sinqeritet dhe nxehtsisht! Lavdi u qoftë!” Këte duhet ta shqiptojnë të gjithë ushtarët dhe eprorët njiherit, por duhet të shqiptohet me za të devotshëm dhe të përshpirtshëm. Mandej të gjithë të drejtohen, ta ngrejnë kryet krenarisht dhe mburrshëm si iu ka hije bijve trima të vendit tonë dhe të bërtasin tri herë me za bumbullues: „Rrnoftë Stradija, poshtë Anutët!” Duhet me pasë kujdes që tanë kjo punë te kryehet bukur dhe me kujdes, sepse prej saj mvaret e mira e atdheut tonë. Kur t’i kryejnë të gjitha këto pa rrezik, atëherë disa çeta me flamur, të marshojnë ngadhnjyeshëm nëpër rrugë, me tingujt bumbullues luftarak të muzikës, kurse ushtarët duhet të hjedhin hapat rreptë, ashtuqë në çdo hap t’u tundet truni në krye. Mbasi puna asht e ngutshme, këte keni me e krye menjiherë pikë për pikë dhe mbi të gjitha me raportue holisishëm… Në të njajtën kohë urdhnoj në mënyrën ma të rreptë që t’i kushtoni kujdes të veçantë temperaturës nëpër kazerma që të mundet me u zbatue kushti ma esencial për zhvillimin e ushtris”.
— Kjo do të ketë sukses patjetër, poqese qarkorja mbërrin me kohë! — thashë.
— M’asht dashtë me u ngutë medoemos, dhe, shyqyr zotit, asht rrahë me telegraf tanë qarkorja nji orë të tanë para ardhjes suej. Sikur të mos isha ngutë që punën ta baj me mend kështu me kohë, mund të kishin ndodhë plot akcidente të papëlqyeshme dhë të këqija.
— Keni të drejtë! — thashë, sa për të thanë diçka, megjithse nuk mujsha me i ra n’erë kurrkund se çfarë gjaje e keqe kishte me ndodhë.
— Po, zotnija im, ashtu asht. Sikur unë. si ministër i ushtris të mos kisha punue ashtu, ndonjani prej komandantëve në jug të vendit, do të kishte mujtë me e përdorë ushtrin që me armë t’u shkojë në ndihmë qytetarëve tanë dhe të derdhi gjak anuti. Gjithë oficerët tanë mendojnë se kjo do t’ishte mënyra ma e mira por ata nuk duen që të mendojnë për këto punë pak ma thellë dhe ma gjithanshëm. Ma parë e ma dalë, na, qeverija e sodit duem politikë të jashtme paqsore, të devotshme, na nuk duem ndaj anmiqvet të jemi jo njerëz; e për ate që ata po sillen ashtu egërsisht ndaj nesh, Zoti ka me ua pague me vuejtje të përjetshme dhe kërsitje dhambësh në zjarmin e ferrit. Gjaja e dytë, or zotni i im i dashtun, e cila poashtu ka randsi, asht se qeverija e sodit nuk ka partizanë në popull dhe ushtrija na duhet kryekreje për punët tona të mbrendshme politike. Për shembull, poqese ndonji komune gjindet në duer të kundërshtarëve, atëherë duhet me përdorë ushtrin e armatosun që trathtarët e këtillë të këtij atdheu të vuejtun, të dënohen dhe pushteti t’i jepet në dorë ndonji njeriut tonë…
Zotni ministri u kollit dhe unë ia grabita fjalën:
— Të gjitha këto janë të vërteta, por, poqese invadimet e çetave t’Anutëve marrin përpjestime më të forta?
— E, atëherë do të kishim ndërmarrë edhe na masa ma t’ashpra.
— Çka mendoni, poqese guxoj me pyetë, zotni minister, në nji rast të këtillë?
— Kishin me u marrë masa ma të rrepta, por prap me takt, urtsi dhe tue mendue mirë. Në kohën e parë do të kishim urdhnue që nëpër tanë vendin të merren prap rezolucione ma të rrepta dhe, për zotin, poqese edhe kjo nuk do të ndihmonte, atëherë kishte me na u dashtë medoemos, kuptohet, pa humbë asnji çast, me nxjerrë nji fletore patriotike me tendencë ekskluzivisht patriotike, dhe në nji fletore kësisoji me sjellë nji varg të tanë artikujsh t’ashpër, bile edhe shpotitës kundër Anutëve. Por, zoti mos e dhashtë, që tashma për fat të keq, puna të mbërrijë deri aty — tha ministri dhe uli kryet me përultsi dhe zu me ba kryq, tue përshpëritë me buzët e veta të zbeta e të dobsueme, urata të nxehta.
Mue, në të vërtetë, nuk më preku aspak ndjenja e bekueme, religjioze, por, edhe unë, vetëm sa për të ba shoqni, fillova me u kryqzue dhe më kapluen disa mendime të çuditshme:
„Vend i çuditshëm! — mendova — Atje vriten njerzit, kurse ministri i mbrojtjes këndon uratë dhe mendon me nxjerrë fletore patriotike. Ka n’ushtri të bindshme dhe trime; kjo asht provue në kaq lufta; po pge atëherë mos me nxjerrë nji sasi ushtarësh në kufi dhe me ndalue rrezikun prej çetave t’Anutëve?
— Ju çudit, ndoshta, plani im kësisoji, zotni? — m’i ndërpreu ministri mendimet.
— Paj edhe më çudit! — thashë pa dashje, edhepse u pendova menjiherë për at mos përsiatje.
— Nuk jeni mjaft në korent të punës, i dashtuni im. Nuk asht këtu gjaja kryesore me e ruejtë vendin, por me e mbajtë kabinetin sa ma gjatë. Kabineti i kaluem ndejti në fuqi nji muej, kurse na teksa dy tri javë dhe të rrëxohemi kështu, s’ka lezet. Pozitën e kemi gjithmonë të tronditun dhe na, ta merr mendja, s’kemi çare pa përdorë të gjitha masat që të mbahemi sa ma tepër në pushtet.
— Çka bani?
— Punojmë ate që kemi ba deri tash! Përgatisim çdo ditë gjana të paprituna, bajmë kremtime, dhe tash, mbasi punët i kemi keq, duhet të trillojmë medoemos ndonji komplot. E kjo barem asht lehtë në vendin tonë. Dhe, gjaja që ka randsi, asht se gjindja asht mësue aq me kët punë sa bile, edhepse asht krejt robnisht e ndëgjueshme, kërkon me marrë vesh: „Çka? Vallë nuk ka ende kurrnji komplot?” vetëm poqese njeriu vonon me e përdorë disa ditë ma tepër kët mjet shum të sigurt për ta pengue opozitën. Kështu, pra, për shkak të këtyne befasive, kremtimeve, komploteve, kemi nevojë gjithmonë për ushtri për punët tona të mbrendshme. Pse njerzit vriten, kjo asht për ne gja e dorës së dytë, or zotnija im. Për mue gjaja kryesore asht që të kryej punët ma të ngutshme, ma të dobishme për vendin se sa ate që do t’ishte ashiqare budallallëk, me luftue kundra Anutëve. Si më duket nga gjithë shejat mendimi juej në lidhje me këto punë, nuk asht origjinal; kështu, për fat të keq, mendojnë dhe оficerët tanë dhe ushtrija jonë, por na antaret e kabinetit të sodit, e shiqojmë punën shum ma thellë dhe ma me mend.
— Paj, vallë ushtrija a duhet për ndonji gja tjetër mа shum se sa asht mprojtja e vendit, mbrojtja e atyne fаmiljeve, atje në jug, që vuejnë prej zullumit të huej? Po ajo krahinë zotni ministër, i dërgon n’ushtri bijt e vet, i dërgon me gëzim, sepse në ta, n’ushtri, sheh mbështetjen e vet, — i thashë zotni ministrit, mjaft me zemrim edhepse nuk ishte nevoja me ia thanë, por i plas damari njeriut dhe ban çdo gja, si me i pasë këcye dreqi në qafë.
— A mendoni se ushtrija nuk ka detyrë ma të ngutshme, zotni? — më tha zotni ministri me za të butë, por qortues dhe me njifarë përbuzje, tue më matë me nënçmim prej majës së kres deri në fund të kambëve.
— A mendoni? — përsëriti ai tue fsha me dhimbje.
— Por, ju lutem,… — fillova diçka dhe kush e din çka dojsha me thanë, sepse edhe vetë nuk e dij, por ministri ma preu fjalën me za ma të fortë, tue shqiptue në mënyrë sinjifikative pyetjen e vet të randsishme dhe bindse.
— Po paradat?
— Çfarë paradash?
— Po vallë dhe për këte mund të pyesi njeriu? Paj, barem kjo asht çashtje me shum randsi në vend! — u zemrue pak ministri i qetë dhe i devotshëm.
— Më falni, nuk e kam dijtë këte — thashë.
— Nuk e keni dijtë?!… Gjepra! E unë ju flas pada se, për shkak befasish të randsishme në vend duhet të ketë medoemos dhe kremte e parada. E ku do të mujshin me u ba këso punësh pa ushtri? Këto janë barem për sot detyrat e saja kryesore. Le t’invadojnë çetat anmike, këto nuk janë aq gjana me randsi; por me randsi asht që na të paradojmë nëpër rrugë me ushtimën e burijave; sikur tashma rreziku ta kërcnojë shum vendin, atëherë, ndoshta dhe ministri për punët e jashtme të vendit, ndoshta do të fillojë me u kujdesue për te, poqese nuk ndodhet rastësisht i zanun me punët e veta shtëpijake. Ai, i ngrati, ka mjaft fëmij, por megjithkëte shteti kujdeset për njerzit e vet me merita. Fëmijt e tij mashkuj e dini, mësojnë shum keq; çka mund të bajshin tjetër veçse me i mbajtë me bursë të shtetit. Kjo asht e drejtë; edhe për fëmijt femna shteti kujdeset, sepse u përgatit miraz me shpenzimet e qeveris ose dhandrrit që ka me e marrë vajzën e ministrit, ka me i dhanë pozitë të naltë, të cilën ndryshe, kuptohet tashma, nuk do të kishte mujtë me e marrë kurr.
— Asht gja e bukur kur çmohen meritat — thashë.
— Te na kjo asht gja e mrekullueshme. Në kët pikë nuk mundet me u barasue kush me ne: kushdo që të jetë ministër, madje i mirë ose i keq, shteti bujar gjithmonë kujdeset për familjen e tij. Unë nuk kam fëmij, porse shteti do ta dergojë kunatën time me mësue pikturë.
— Zojusha kunatë ka prirje, a?
— Paj ajo deri tash nuk ka vizatue kurrgja; por kush e din mund të pritet sukses. Me te do të shkojë edhe burri i saj, baxhanaku im. Edhe ai asht caktue bursist shteti. Ai asht njeri shum i vyeshëm dhe serioz; mund të shpresojmë prej tij shum gjana.
— Ky ëasht çift i ri?
— Të rij, ende mbahen; baxhanaku ka gjashtëdhetë dhe kunata rreth pesëdhetë e katër vjet.
— Zotni baxhanaku i juej sigurisht merret me shkencë?
— O, po si jo! Ai krykreje asht pemëshitës, por me gëzim lexon romane; kurse fletoret, si thuhet, i përbinë, lexon çdo fletore tonën, fletoret e ndryshme i çfletzon dhe romane ka lexue ma tepër se njizet. Ate e kemi çue të studjojë gjeologjin.
Zotni ministri heshti, filloi me mendue diçka dhe zu me i dredhë rruzaret e veta që i vareshin në shpatë.
— Përmendët befasin, zotni ministër? — ia kujtova bisedën e fillueme, sepse nuk m’interesonte shum as baxhanaku i tij, as kunata e tij.
— Por, po, keni të drejtë, unë e shmanga pakëz bisedën në gjana të dorës së dytë. Keni të drejtë. Kemi organizue nji befasi shum të madhe, e cila do të ketë patjetër sinjifikacion të madh politik.
— Kjo do të jetë, vërtetë, gja me randsi! A thue njeriu nuk guxon me dijtë kurrgja për te para se të ndodhi? — e pyeta me kureshtje.
— Pse jo, ju lutem? Kjo gja i asht shpallë popullit dhe tanë, populli përgatit gazmime dhe pret çdo çast ngjarje me randsi.
— Kjo do të jetë ndonji lumrn për vendin tuej?
— Lumni e rrallë. Tanë populli gëzohet dhe e përshëndet me entuziazëm qeverin për administratën e urtë dhe patriotike. Për kurrgja tash nuk flitet e nuk shkruhet ma në vendin tonë, por vetëm për at ngjarje të lumtun që do të ndodhi shpejt.
— Dhe ju, patjetër, keni përgatitë gjithëçka lypet që nji ngjarje e tillë e lumtun të ndodhi medoemos?
— Na ende nuk kemi mendue kurrgja ma me themel për te, por nuk përjashtohet mundsija që me të vërtetë të ndodhi ndoji ngjarje e lumtun. Ju, e dini sigurish at prrallën e moçme, prrallën e stërlashtë se si në nji vend pushteti i kumtoi popullit të pakënaqun se do të çfaqet në vend nji Zheni i madh, në të vërtetë Mesija, që do ta shpëtojë prej borxheve, administratës së keqe dhe prej çdo fatkeqsije e mjerimi dhe do ta çojë popullin nëpër rrugë ma të mira, kah nji ardhmëni e lumtun. Dhe me të vërtetë populli i dërmuem dhe i pakënaqun prej pushtetit toksuer dhe qeverimit, u qetsue dhe u banë argtime nëpër gjithë vendin… A thue nuk e keni ndëgjue kurr kët prrallë të vjetër?
— Jo, por asht shum interesante. Ju lutem çka ndodhi ma vonë?
— Filluen, siç ju tregova, gëzimi e dëfrimi në tanë vendin. Madje, populli, tubue në mbledbjen e madhe të përgjithshme popullore, vendosi që me ndihma të mëdha të blehen pasuni të mëdha dhe të ngrehen shum pallate, në të cilat do të shkruhej: „Populli Zhenis së vet të madh dhe shpëtimtarit”. Të gjitha këto u banë për nji kohë të shkurtë, të gjitha ishin përgatitë, vetëm pritej Mesija. Madje populli me votime të hapta, ia zgjodhi dhe emnin shpetimtarit të vet.
Zotni ministri u ndalue dhe i muer përsëri rruzaret e veta në të cilat filloi me i numrue kadalë kokrrat.
— Dhe u cfaq Mesija? — e pyeta.
— Jo.
— Kurrsesi?
— Ndoshta kurrsesil — tha ministri me indiferencë dhe dukej se e tregonte kët prrallë pa vullnet.
— Pse?
— Kush e din!
— Paj madje nuk ndodhi as kurrgja me randsi?
— Kurrgja.
— Gja e çuditshme! — thashë.
— Në vend të Mesis, at vjet ra breshën i madh dhe i asgjasoi të gjitha të mbjellunat në vend! — tha ministri tue shique qetas rruzaret qelibari.
— Po populli? — pyeti.
— Cili?
— Paj populli i atij vendi për të cilin flet kjo prrallë interesante.
— Kurrgja! — tha ministri.
— Bash kurrgja?
— Çka kishte me ba?… Populli si populli!
— Kjo asht nji çudi e mrekullueshme! — thashë.
— Hë de! Po ta kqyrni me të drejtë populli tekembrama asht në qar.
— Në qar?
— Kuptohet.
— Nuk kuptoj!
— Gja e thjeshtë… Populli, barem disa muej jetoi në gëzim e lumni.
— Kjo asht e vërtetë! — thashë i turpnuem që nuk mujta me e interpretue kështu menjiherë nji gja të thjeshtë.
— Mbas kësaj kuvenduem ende mbi gjana të ndryshme dhe zotni ministri ma përmendi midis tjerash se si bash me rastin e kësaj ngjarjeje të lumnueshme, për të cilën ishte fjala, po në të njajtën ditë do të bajë edhe tetëdhetë gjenerala.
— Po sa sish keni tash? — pyeta.
— Kemi mjaft, shyqyr zotit, por duhet me u ba ajo punë medoemos për shkak të famës së vendit. Mendoni vetëm si tingllon kjo: tetëdhetë gjenerala për nji ditë.
— Kjo imponon, — thashë.
— Ta merr mendja. Me randsi asht që të bahet sa ma tepër kangë e piskamë!
Stradija (6/12)
Ministri i financave, kur i shkova për vizitë, më pranoi menjiherë, edhepse, si thot ai, ishte i zanun me shum punë.
— Bash mirë keni ba që keni ardhë, zotni, kështu kam me mujtë me u çlodhë nji fije. Deri tash kam punue dhe më besoni, tashma po më dhemb kryet! — tha ministri dhe më shiqoi me nji shiqim të kapitun dhe të vuejtun.
— Vërtet pozita e juej asht mjaft e randë pranë nji pune kaq kolosale. Sigurisht keni mendue për ndonji çashtje financiare të randsishme? — vërejta.
— Besoj me bindje se ka me ju interesue në çdo mënyrë polemika që baj me zotni ministrin e botores për nji çashtje shum të randsishme. Prej mëngjesit kam punue plot tri orë në te. Besoj me bindje se kam të drejtë dhe se mbroj nji punë të drejtë!… Qe po ju dëftoj artikullin që e kam ba gati për shtyp.
Unë pritsha me padurim të ndëgjoj at artikull të famshëm dhe në të njajten kohë, të marr vesh rreth çkafit bahet kjo luftë e randsishme dhe e rreptë midis ministrit të financave dhe ministrit të botores. Ministri, me denjsi, me seriozitet solemn në fytyrë, muer në dorë dorëshkrimin, u kollit dhe lexoi titullin:
„Ende dy tri fjalë në lidhje me çashtjen: Deri ku shtrihej në jug kufini i vendit tonë në kohën e lashtë.”
— Paj, kjo si duket qenka ndonji debate historike.
— Historike, — tha ministri pakëz i çuditun prej pyetjes ashtu të papandehun dhe më shiqoi nëpër syzat e veta me nji shiqim të topitun, të lodhun.
— A merreni me histori?
— Unë?! — bërtiti ministri me njifarë idhnimi në za… Kjo asht shkenca me të ciiën merrem tashma afër tridhetë vjet dhe. që mos t’ia rris veshët vedit, me sukses — mbaroi fjalën ministri dhe më shiqoi qortueshëm.
— Unë e çmoj fort historin dhe njerzit që tanë jetën e tyne ia kushtojnë kësaj shkence cok të randsishme, — thashë njerzishëm, që pak ose shum, ta përligji sjelljen time të pak ma përparshme me të vërtetë të pamendueme thellë.
— Jo vetëm e randsishme, zotni i im, por ma e randsishmja a keni marrë vesh, ma e randsishmja! — klithi i entuziazmuem ministri dhe më kqyri në mënyrë sinjifikative tue më shqyrtue.
— S’e Iot as topi! — thashë.
— Qe, shiqoni, — prap tha ministri — sa dam do t’ishte sikur, të themi, kufini i vendit tim të caktohej ashtu si e paraqet kolegu im i botores.
— Edhe ai asht historian? — ia preva fjalën me pyetje.
— Historian i rrejshëm. Ai me punën e vet në kët shkencë sjell vetëm dame. Merrni, vetëm dhe lexoni pikëpamjet e tija në lidhje me kët çashtje për kufinin e vjetër të vendit tonë dhe keni me pa çfarë injorance gjindet aty, madje, me e thanë troç edhe jopatriotizëm.
— Çka provon ai, poqese mundeni me e dijtë? — e pyes.
— Nuk provon ai kurrgja, or zotnija i im! Asht argumentim i trishtueshëm kur ai thot se kufini i vjetër n’anë të jugut ka shkue në veri të qytetit të Kradis. Kjo asht gja e pandershme, sepse anmiqt tonë atëherë munden me ndërgjegje të qetë me pasë pretendime deri mbi Kradi. Çka mendoni, sa dam i sjell me ate këtij vendi të vuejtun? — bërtiti mmistri idhshëm, me urrejtje plot arsye, me za të dridhshëm, të dhimbshëm.
— Dam i pamatun! — vikata edhe unë i çmeritun nga kjo lemeri që do ta përfshinte krejt vendin nga injoranca dhe mof kuptimi i ministrit të botores.
— Unë kët çashtje, zotni, nuk kam me e lanë, sepse këte ma në fund, ma ngarkon detyra që më duhet me e krye karshi atdheut tonë të dashtun si bir i tij. Unë kët çashtje do ta paraqes edhe para vetë përfaqsis popullore dhe ajo le të bijë vendimin e vet që duhet të vlejë për çdo qytetar të këtij vendi. Në rastin e kundërt do të japi dorëheqjen, sepse ky tashma asht konflikti i dytë me ministrin e botores dhe të gjitha këto për çashtje kaq me randsi për vendin.
— Po Parlamenti a mundet me vendosë edhe për këto çashtje shkencore?
— Pse jo? Parlamenti ka të drejtë për të gjitha çashtjet me pru vendime që janë të detyrueshme për çdokend si ligjë. Bash dje nji qytetar i paraqiti Parlamentit nji lutje që dita e lindjes t’i bahet llogari pesë vjet ma heret se sa asht lindë.
— Si mundet kjo? — bërtita pahiri prej çudis.
— Mundet, pse jo?… Ai, po e zamë, asht lindë në vjetin …84 dhe Parlamenti ditën e lindjes së tij e proklamon në vjetin …69.
— Gja e çuditshme! Po çka i duhet kjo?
— I duhet pse vetëm kështu ka të drejtë me u kandidue për deputet në nji vend të shprazët dhe ai asht njeriu ynë dhe do të ndihmojë si ka hije situatën aktuale politike.
I habitun prej çudis nuk mujta me folë asnji fjalë. Ministri thuese e venoroi kët gja dhe tha:
— Si duket po ju çudit kjo gja? Të tilla raste dhe të ngjajshme me këto nuk janë të rralla. Nji zojës Parlamenti ia pranoi lutjen me nji natyrë të njajtë. Ajo u lut që Parlamenti ta shpalli për dhetë vjet ma të re se sa asht. Nji tjetër, prap, paraqiti lutje që Përfaqsija popullore t’i bijë nji vendim kompetent se me burrin e vet ka lindë dy fëmij, të cilët përnjiherë bahen trashëgimtarët legjitim të burrit të saj të pasun. Dhe Parlamenti, kuptohet, mbasi ajo kishte miq të fortë e të mirë, e pranoi lutjen e saj naive dhe fisnike edhe e shpalli nanë të dy fëmijve.
— Po ku janë fëmijt? — e pyeta.
— Cilët fëmij?
— Paj, fëmijt për të cilët po flitni?
— Këta fëmij nuk ekzistojnë, a po merrni vesh, por llogaritet se, për shkak të këtij vendimi të Parlamentit, ajo zojë ka dy fëmij dhe kështu meni jeta e keqe midis asai dhe burrit të vet.
— Këte nuk e marr vesh, — vërejta, edhepse madje nuk ishte e njerzishme, që ta thom at gja.
— Si nuk e merrni vesh?… Gja shum e thjeshtë. Ai tregtari i pasun, burrë i zojës për të cilën flasim, nuk ka fëmij me te. A po merrni vesh?
— Po marr vesh.
— Eh, bukur, tash venja veshin ma tej: meqenëse ai asht shum i pasun, dëshiron që të ketë fëmij, që ta trashëgojnë pasunin e tij të madhe dhe për kët shkak jeta bahet shum e keqe midis tij dhe grues së vet. Grueja e tij, mandej, si po ju tregoj, i paraqiti lutje Parlamentit dhe Parlamenti e muer parasysh. Po tregtari i pasun a asht i kënaqun me nji vendim të këtillë të përfaqsis popullore?
— Ta merr mendja se asht i kënaqun. Tash asht qetsue plotsisht dhe prej atëherë e don shum gruen e vet.
Biseda vazhdoj ma tutje. Kuvenduem për shum gjana, por zotni ministri asnji fjalë të vetme nuk e shtoi për çashtje financiare.
Tekembrama mora guxim ta pyes në mënyrën ma të përulët:
— Financat janë të rregullueme shum mirë në vendin tuej, zotni ministër?
— Shum mirë — tha ai me besim dhe mandej menjiherë shtoi:
— Gjaja ma me randsi asht me e hartue buxhetin mirë; mandej të gjitha punët tjera shkojnë lehtë.
— Sa miliona asht buxheti vjetuer i vendit tuej?
— Ma tepër se tetëdhetë milion dhe këta kështu janë të ndamë: për ish ministrat të cilët tash ndodhen qoftë në pension, qoftë në dispozicion, tridhetë milion; për blemje dekoratash dhetë milion; për me shti popullin që të kursejë pesë milion.
— Më falni, zotni ministër, që po ju pres fjalën… Nuk kuptoj pse me shpenzue pesë milion për me e shti popullin që të kursejë?
— Eh, shifni, zotni, kursimi padyshim asht gjaja ma me randsi, kur asht fjala për financa. Këso novitetesh nuk ka kurrkund në botë, por neve na mësoi për te halli për shkak të rrethanave të këqija të vendit, kështu kemi dashtë me e flijue çdo vjet kët shumë bukur të madhe vetëm që të mundemi me i ndihmue popullit dhe me e lehtsue pak ase shum. Tash, sidoqoftë, ka me ecë puna ma mirë, sepse për kët kohë të shkurtë u asht dhanë rrumbullak nji milion shkrimtarëve të librave mbi kursimin për popull. Unë edhe vetë kam vendosë që t’i ndihmoj pak ose shum popullit në kët pikëpamje dhe tashma kam fillue me e shkrue veprën „Kursimi në popullin tonë në kohën e vjetër”, kurse djali im shkruen veprën „Ndikimi i kursimit në përparimin kulturuer në popull” dhe vajza ime ka shkrue deri tash dy tregime prap për popull, në të cilat flitet si duhet me kursye dhe tash asht tue shkrue të tretin: „Lubica dorëlirë dhe Mica kursimiare”.
— Do të jetë patjetër ndonji tregim shum i bukur?!
— Shum i bukur; në te flitet si sharron Lubica për çashtje dashunije dhe si Mica u martue për nji pasanik të madh dhe gjithmonë u dallue për kursime. „Atij që kursen edhe zoti i ndihmon” përfundon tregimi.
— Kjo do të ketë ndikime jashtëzakonisht të mira në popull — thashë tepër i gëzuem.
— Merret vesh, vazhdon zotni ministri — ndikime të mëdha e të randsishme. Qe, për shembull qyshse njerzit kanë nisë me kursye, vajza ime ka kursye deri tash miraz për vedi ma tepër se njiqindmijë.
— Atëherë kjo qenka për ju partija ma me randsi në buxhet — vërejta.
— Ashtu asht, por vetëm kemi heqë „zi” derisa na ra në mend nji mendim fatmirë kësisoji; kurse partit tjera të buxhetit kanë qenë edhe ma parë, para ardhjes sime si ministër. Për shembull, për kremtet popullore pesë miljon, për shpenzime sekrete qeveritare dhetë miljon, për policin e msheftë pesë miljon, për mbajtjen dhe përforcimin e qeveris në poziten e vet pesë miljon, për reprezentacion antarëve të qeveris nji gjysëm miljoni. Këtu jemi, si gjithkund, shum kursimtarë. Dhe tash vijnë të gjitha partit tjera ma pak të randsishme në buxhet.
— Po për arsim, ushtri, dhe aparatin administrativ?
— Po, keni të drejtë, edhe këtu, përpos arsimit, shkojnë nja dyzet miljon, porse këto hyjnë në deficitin e rregullt vjetuer.
— Po arsimi?
— Arsimi? Eh, ai tashma kuptohet, hyn në shpenzimet e paparashiqueme.
— Paj me çka e mbuloni mandej nji deficit kaq të madh?
— Me kurrgja. Me çka mund të mbulohet? Mbetet borxh. Posa grumbullohet shum deficit, marrim hua dhe kështu prap. Por edhe nga ana tjetër kujdesohemi që në disa parti buxhetore të ketë suficit. Unë tashma në ministrin time kam fillue me e zbatue kursimin dhe në kët punë punojë gjallnisht dhe kolegët tjerë të mij. Kursimi, sikurse po ju thom, asht baza për mirëqenjen e çdo vendi. Dje, n’interes të kursimit, e kam qitë prej pune nji shërbëtuer. Ky asht tashma nji kursun prej tetëqind dinarësh në vjet.
— Keni ba nji punë të mirë! Vërejta.
— Duhet patjetër, zotni, që tashma njiherë të fillojmë me u kujdesue për mirëqenjen e popullit. Shërbëtori qan që ta marr prap në punë, lutet, dhe i ngrati nuk asht as i keq, por ajo që nuk shkon nuk shkon, sepse këte e kërkojnë interesat e atdheut të dashtun. „Me gjysën e rrogës kam me shërbye” thot ai. „Nuk mund të bahet, i thom. Unë jam ministër, por paret nuk janë të mijat por të popullit, të fitueme me djersë e gjak dhe unë duhet patjetër t’i baj syt katër për çdo dinar”. Ju lutem, zotni, thueni vetë, si guxoj me i hjedhë poshtë tetëqind dinarë të shtetit? — mbaroi fjalën ministri dhe me duer të shtrime pritte prej meje përgjegje pozitive.
— As topi nuk e lot!
— Qe, para pak kohe asht dhanë nji shumë e madhe të hollash nji antari të qeveris që ta shërojë gruen, nga buxheti për shpenzime sekrete dhe atëherë, poqese nuk vehet re për çdo pare, vaj halli për popullin?
— Sa janë t’ardhunat e vendit, zotni ministër. Kjo gja, ma merr mendja, asht me randsi?
— Tëhe, kjo bash nuk asht me randsi!… Si të ju thom? Në të vërtetë nuk dihet ende sa janë t’ardhunat. Kam lexue diçka në lidhje me to në nji fletore të jashtme, por kush e din a thue asht gja ekzakte. Vetëm, sidoqoftë, t’ardhuna ka mjaft, mjaft padyshim — tha ministri me emocion dhe mburrje eksperti.
Kët bisedë të kandshme e të randsishme na preu shërbëtori, i cili hyni në zyrën e ministrit dhe lajmroi se nji deputacion nëpunsish dëshiron me dalë para zotni ministrit.
— Do t’i thrras për pak kohë, le të presin, — i tha shërbëtorit dhe mandej m’u drejtue mue.
— Besomni se jam aq i lodhun prej pritjes së shumtë në këto dy tri ditë, saqë cok po m’ushton kryet. Kët kohë tash me ju e grabita që të defrehem në nji bisedim të kandshëm!
— Vijnë për punë? — pyeta.
— Kam pasë, qe shiqoni, mu këtu në kambë nji kallo të madhe për beti dhe para katër ditësh e kam ba operacion dhe operacioni, shyqyr zotit, u ba me shum sukses. Për këte vijnë nëpunsit në krye me shefat e tyne që të m’urojnë e të shprehin gëzimin e tyne për kryemjen e operacionit me sukses.
Unë i kërkova ndjesë zotni ministrit që e pengova në punë dhe që mos ta ndajsha ma gjatë prej punës, në mënyrë ma të njerzishme e përshëndeta dhe dola prej kabinetit të tij.
Dhe me të vërtetë për at kallo të zotni ministrit të financave gjindeshin edhe nëpër fletore gjithmonë komunikata të reja.
„Nëpunsit e entit… dje n’ora katër mbasdreke kanë qenë, në krye me shefin e tyne, si deputacion te zotni ministri i financave që t’i urojnë me gëzim operacionin me sukses të kallos. Zotni ministri urdhnoi t’i pranojë njerzisht dhe me gjithë zemër dhe me kët rast zotni shefi n’emën të tanë nëpunësve t’entit të vet mbajti nji fjalim të prekshëm për at rast dhe zotni ministri i falënderoi të gjithë për kët kujdes të rrallë dhe ndjenjë të sinqertë.”
Stradija (5/12)
Në rrugë më zu gafil turma e pamatun e njerëzve, e cila grupe-grupe, shkonte valë-valë nga të gjitha anët, tue u tubue para nji shtëpije të madhe. Secili prej këtyne grupeve të mëdhej njerzish e kishte ngrehë flamurin e vet, në të cilin asht shkrue emni i krahinës, prej së cilës asht populli në grup dhe nën të fjalët: „Çdo gja flijojmë për stradin” ose „stradija për ne asht ma e dashtun se thit!”
Rruga kishte marrë nji dukje të veçantë kremtimi, nëpër shtëpija ishin ngrehë flamujt e bardhë me stemën popullore në midis, të gjitha dyqanet ishin mbyllë dhe çdo qarkullim ishte pre.
— Çka asht kjo? — e pyeta me kureshtje nji zotni në rrugë.
— Festë. Vallë s’e keni dijtë?
— Nuk e kam dijtë.
— Paj për të shkruhet nëpër fletore tashma tri dit. Burri i shtetit dhe diplomati ynë që ka merita të mëdha e të stërmëdha për atdhe, influencë vendimtare në politikën e jashtme e të mbrendshme të vëndit thonë, ka pasë rrufë të randë, e cila u shërue me mëshirën e zotit dhe me interesimin e sinqertë të mjekëve ekspertë dhe kështu, ajo nuk ka me pengue burrin e shtetit, të madh dhe mentar që tanë kujdesin dhe përpjekjen e vet ta kushtojë për të mirën dhe lumnin e këtij vendi të vuejtun dhe ta çojë këte kah nji ardhmëni ende ma të mirë.
Gjindja u mblodh para shtëpis së burrit të madh të shtetit në nji numër aq të madh sa edhe shiu ma i fortë nuk do të mundte me ra në tokë prej burrave, grave e fëmijve. Burrat i kanë heqë fesat, kurse në çdo grup gjindet nga nji njeri të cilit i del pakez prej xhepit fjalimi i shkruem patriotik.
Në ballkon të shtëpis së vet u paraqit burri i shtetit, i thimë, dhe vigma shum e madhe „Rrnoftë!” çau ajrin dhe jehoi nëpër tanë qytetin. Në gjitha shtëpit përqark kishin zbukurue dritaret me lule dhe në to u çfaqën shum krena. Gardhiqet dhe muret rreth shtëpive, kulmet, të gjitha këto plot me njerëz kureshtarë, madje dhe në çdo baxhë të tavanit shiqojnë tinëz barem dy tre krena.
U ndaluen brohoritjet, mbretnoi qetsi vorri, ndërsa prej turmës filloi me vikatë zani i hollë e i dridhshëm:
— O burrë shteti mentar! …
— Rrnoftë, rrnoftë, rrnoftë — e ndërpren kuvendtarin brohoritjet e bujshme dhe të fuqishme, dhe kur u qetsue turma patriotike, kuventari vazhdoi:
— Populli i krahinës sime derdh lot të nxehtë prej gëzimit dhe tue ra në gjuj falënderon krijuesin e plotmshirshëm që me mirsin e vet e çmangu mjerimin e madh nga populli ynë dhe të dëshiron ty, o burrë i virtyshëm i shtetit, jetë të gjatë për lumnin e popullit dhe krenarin e vendit! — mbaroi kuvendtari, ndërsa me mija gërmaza brohoritën:
— Rrnoftë!
Burri i shtetit, mentar, falënderoi kuvendtarin për urimin e sinqertë dhe përmendi se të gjitha mendimet dhe ndjenjat e tij do të jenë dhe në t’ardhmen të drejtueme në punën që të forcohet kultura, ekonomija dhe mirëqenja e atdheut të dashtun.
Ta merr mendja, mbas fjalimit të tij përsëritet shum herë: „Rrnoftë!”
Tash kështu u radhitën nja dhetë kuvendtarë nga krahina të ndryshme t’atdheut dhe mbas çdo fjalimi, burri i shtetit, plak, përgjigjet me fjalime patriotike dhe plot përmbajtje. Natyrisht, gjatë gjithë kësaj përzihej „Rrnoftë-ja” entuziaste dhe bumbulluese.
Vazhdoi gjatë derisa u kryen të gjitha këto ceremoni dhe kur muerën fund, filloi me ra muzika nëpër të gjitha rrugët dhe gjindja shetitshin poshtë e nalt, tue madhnue kështu festën.
Në mbramje u ba ndriçim dhe prap muzika, shoqnue me pishtarë të ndezun, të cilët i mbante turma patriotike e njerëzve, çau ajrin nëpër rrugë të këtij qyteti të lumtun; në naltsi, në qiellin e errtë, u shkapërderdhën fishekzarët dhe ndriçoi emni i burrit të madh të shtetit, i cili duket si me qenë i gërshetuem me hyjz t’imtë.
Mabs kësaj erdhi nata e thellë, e qetë dhe qytetarët patriotë të vendit të bukur — stradis të lodhun tue krye detyrat e nalta qytetare, banë gjumin e ambël tue andrrue t’ardhmen e lumtun dhe madhnin e atdheut të dashtun.
Shpartallue prej këtyne mbresave të çuditshme, nuk mujta me fjetë tanë natën e lume dhe para agimit më kapi gjumi veshun dhe, me krye të mbështetun në tavolinë, m’u duk sikur ndjeva nji za të tmershëm djalli me zgërdhimje smirzezë:
— Ky asht atdheu yt! ha-ha-ha!…
U trondita dhe krahnori m’u dridh nga nji parandjenjë e tmershme, kurse ndër veshë jehoi zgërdhimja smirzezë:
— Ha, ha, ha, ha.
—
Të nesërmen u shkrue për kët festë në të gjitha fletoret e vendit dhe veçanërisht në fletoren qeveritare, në të cilën, pos kësaj, gjindeshin plot telegrame nga të gjitha krahinat e stradis, ndër të cilat, me nënshkrime të shumta të panumërta, ankoheshin që nuk kishin mujtë me mbërrijtë për të çfaqë personalisht gëzimin e vet për shërimin e lumnueshëm të burrit të madh të shtetit.
Veç kësaj, mjeku kryesuer i burrit të shtetit u ba përnjiherë i lavdishëm. Në të gjitha fletoret mund të lexohej se si qytëtarët e vetëdijshëm të këtij apo t’atij vendi, të këtij apo t’atij rrethi ose krahine, tue çmue meritat e mjekut Miron (kështu quhej) do të blejnë dhunti të këtillë e t’atillë të çmueshme. Ndër disa ftetore shkruhej:
„Kemi marrë vesh që edhe qyteti Stradija, simbas shembullit të qyteteve tjera, përgatit dhuratë të çmueshme për mjekun Miron.” Kjo do të jetë nji statujë e vogël sermi e Eskulanit, i cili do të mbajë ndër duer gjithashtu nji divit sermi, rreth të cilit thurën dy gjarpij të praruem n’ar dhe diamantë në vend të syve dhe në gojë mban lule. Në krahnorin e Eskulanit do të jenë të gdhenduna me ar: „Qytetarët e qytetit Stradija, në shëj mirënjohjeje të përjetshme ndaj Atdheut, mjekut Miron”.
Fletoret u mbushën përplot me lajme të tilla. Gjithkund nëpër vend përgatiteshин dhurata të çmueshme për mjekun e me telegrame i shprehej mirënjohja këtij mjeku të lumtun. Nji qytet ishte gëzue aq tepër, saqë filloi madje me i ngrehë nji vilë madhështore, në të cilën ka me qenë e ngulun në mur nji rrasë e madhe mermeri dhë n’at rrasë shprehja e mirënjohjes popullore.
Tashma kuptohet vetvetiu, u pа dhe u shumzue përnjiherë fotografija, e cila paraqitte se si burri i madh i shtetit rroket dorë për dore dhe falënderon mjekun për interesimin e sinqertë. Nën te asht teksti:
„Të falënderoj ty, Miron besnik, ti e largove prej meje sëmundjen, e cila më pengonte që ta kushtoj tanë përpjekjen për lumtunin e atdheut tim të dashtun!”
— Unë e kam krye vetëm detyrën time të shejtë ndaj atdheut.”
Mbi kryet e tyne, bredh në re nji pllumb dhe në sqep ban nji shirit në të cilin gjinden fjalët:
„Krijuesi i mshirshëm largon çdo kob prej Stradis, të cilën e ka në zemër.”
Sipër pllumbit gjindet nji titull i madh: „Për kujtim të ditës së shërimit të lumnueshëm të burrit të madh të shtetit Simon (mendoj se kështu quhej, poqese e kam mbajtë në mend mirë.)
Nëpër të gjitha rrugët dhe hotelet, fëmijt bajnë këto fotografi dhe vikasin me sa za kanë:
— Fotografi të reja: Burri i shtetit Simon dhe mjeku Miron!…
—
Kur lexova disa gazeta të vendit (gati në çdonjanën gjindej fotografija e hollsishme e mjekut të përmendun e patriot) e ndava menden që të shkoj te zotni ministri për ekonomin e vendit.
Ministri i ekonomis, bukur në moshë, burrac i hajthëm, xne thija nëpër flokë, me syza në hundë, më priti ma me njerzi se sa mujsha me pritë. Më vuni që të rrij pranë tavolinës së vet, kurse ai ndejti pranë tavolinës. Tavolina ishte e mbushun me disa libra të vjetër me fletë të zverdhueme dhe me kllefa të grisun nga përdorimi i gjatë.
— Menjiherë do të lavdoj vedin para jush. Nuk mund t’a besoni sa jam i kënaqun! Çka mendoni, çka kam zbulue?
— Ndonji mënyrë se si keni me mujtë me e përsosë ekonomin në vend.
— O, jo! Ç’farë ekonomije. Ekonomija asht e përsosun me ligjë të mira. Për te as që duhet me mendue ma.
Unë heshta tue mos dijtë çka me i thanë, kurse ai më tha me nji buzëqeshje t’ambël e të butë, tue ma tregue alamet libri të vjetër.
—Çka mendoni, cila veper asht kjo?
Unë shtihem sikur po kujtohem, kurse ai prap me atë buzëqeshjen e ambël:
— „Iliada” e Omerit!… Por botim shum, shum… i rrallë!… foli tue ambëlsue çdo fjalë dhe zu me më shique me kureshtje se si kjo do të më lajë gojë hapët.
Vërte u habita, por vetëm për arsyena tjera, mirëpo u shtina se si më habit bash kjo gja e rralë.
— Këte e keni shum gja të bukur — thashë.
— Por kur të ju thom ende se ky botim nuk gjindet ma!…
— Po kjo asht gja e madhnueshme! — bërtita si i gëzuem tepër dhe fillova me e kundrue librin tue u shti si shum i prekun dhe i interesuem për kët gja të rrallë.
Mezi ia dola me pyetje të gjithfarshme me e ndërrue bisedën prej atij Omerit të tij, për të cilin nuk kam ndëgjue kurr asnji fjalë për be.
— Marr lirin, zotni ministër, që të ju pyes në lidhje me ato ligjët e vlefshme ekonomike — thashë.
— Këto janë ligjë, në të vërtetë fjalë, klasike. Asnji vend, besoni nuk shpenzon në ngritjen e ekonomis sa vendi ynë.
— Ashtu dhe lypset, — thashë — ky asht dhe themeli ma me randsi për përparimin e çdo vendi.
— Këte, kuptohet, dhe e kam pasë në mend kur ia dola punës në krye që të bahen ligjë sa ma të mira dhe t’aprovohet buxheti sa ma i madh për ngritjen e ekonomis dhe t’industris së vendit.
— Sa asht buxheti, po të më lejoni me pyetë, zotni ministër?
— Vjetin e kaluem, kur ka qenë ministri tjetër, buxheti ka qenë ma i vogël, por se unë ia mbërrina, me mundim dhe përpjekje që në buxhet të hyjnë pesë miljon dinarë!
— Këto për vendin tuej janë mjaft!
— Mjaft… Eh, tash, shifni, në ligjë ka hy edhe kjo pikë:
— Drithi dhe të mbjellunat në përgjithsi, dunet të paguejnë medoemos sa ma tepër dhe duhet me pasë sa ma shum sish.
— Kjo asht nji ligjë e volitshme — thashë.
Ministri buzëqeshi me kënaqsi dhe vazhdoi:
— I kam nda nëpunsit simbas degëve të tyne, kështuqë çdo katund e ka zyrën ekonomike prej pesë nëpunsish, prej të cilëve ma i madhi asht drejtori i ekonomis dhe i organizimit të punëvet ekonomike të katundit filan fëstëk. Mandej në çdo qendër të rrethit gjindet ekonomi për rreth me personel të madh nëpunsish, mbi të gjithë janë ekonomët e krahinës, që janë nja njizet, n’aq krahina në sa asht i ndamë vendi ynë. Çdonjani prej ekonomëve të krahinës ban mbikqyrjen totale me nëpunsit e vet dhe vëren mbi të gjithë nëpunsit tjerë a e kryejnë detyrën e tyne dhe ndikon për fuqizimin e ekonomis në tanë krahinën. Me anën e tij ministrija (e cila ka njizet drejtori dhe në secilën nga nji drejtor me nji numër të madh nëpunsish), korespondon me gjithë krahinën. Çdo drejtor në ministri korespondon me njanin prej ekonomëve të krahinës dhe ata mandej e lajmrojnë ministrin nëpërmjet të sekretarëve të tyne personalë.
— Atëherë kjo qenka administratë e tmershme — vërejta une.
— Shum e madhe. Ministrija jonë ka numrin ma të madh se të gjitha tjerat. Nëpunsit nuk kanë kur me e çue kryet prej akteve gjithë ditën e lume.
Mbas nji heshtjeje të vogël, ministri vazhdoi:
— Veç kësaj e kam ujdisë punën që çdo katund të ketë nji sallë leximi të rregullueme mirë, e cila duhet të jetë e furnizueme patjetër me libra të mira për punimin e tokës, silvikulturë, blegtori, apikulturë dhe degë tjera t’ekonomis.
— Katundarët sigurisht lexojnë me gëzim?
— Leximi asht i detyrueshëm, si detyrimi ushtarak. Dy orë paradreke, dy orë mbasdreke çdo katundar punues s’ka çare pa i kalue në sallën e leximit, ku lexon (ose i lexojnë poqese asht analfabet) dhe pos kësaj nëpunsit u mbajnë konferenca në lidhje me punimin bashkëkohuer dhe racional të tokës.
— Po kur punojnë atëherë në fushë? — e pyeta.
— Eh, shiqoni si asht. Në fillim duket ashtu. Kjo asht nji mënyrë pune e javashët, e cila në kohën e parë duket e papërshtatshme, por mandej ka me u pa ndikimi mirëbas i kësaj reforme të madhe. Simbas bindjes sime të thellë, gjaja ma me randsi asht të bluhet mirë teorija se mandej shkon puna lehtë dhe atëherë shifet se krejt kjo kohë e kalueme në studimin teorik t’ekonomis, shpërblehet njiqindfish. Lypset, or zotnija im, me pasë bazë të fortë; temel të shëndoshë dhe mandej me ngrehë ndërtesën! — mbaroi fjalën ministri dhe nga tronditja e fshiu djersën prej ballit.
— I miratoj poltsisht botëkuptimet tueja gjeniale për ekonomi, — thashë tepër i gëzuem.
— Dhe kështu me të vërtetë i kam nda bukur pesë miljona: dy miljona për nëpunsit, nji miljon honorar shkrimtarëve për libra ekonomikë, nji miljon për themelimin e bibliotekave dhe nji miljon për shpeiizime udhtimi të nëpunësve. Këto bajnë rrafsh pesë miljon.
— Kët punë e paskeni ujdisë për mrrekulli!… Mjaft po shpenzueki edhe për biblioteka.
— Eh, shifni, unë tash kam dhanë nji qarkore që, përpos librave ekonomikë të blejnë edhe libra mësimi për gjuhën greke dhe latine, kështuqë katundarët mbas punës në fushë të mujnë, tue i mësue gjuhët klasike, me u fisnikue. Çdo sallë leximi ka Omerin, Tacitin, Paterkulin dhe plot vepra tjera të bukura të literatyrës klasike.
— Mrrekulli! — bërtas tue i hapë krahët dhe ngrihem menjiherë, përshëndetem me zotni ministrin dhe nisem, sepse tashma m’ushtonte kryet prej kësaj reforme të madhe, të cilën nuk mujta me e kuptue.
Stradija (4/12)
Të nesërmen shkova për vizitë te ministri, i punëve të mbrendshme.
Para ministris nji turmë djelmoshash t’armatosun, me çehre të mrrolshme, çiltazi të pakënaqun që tash dy tri ditë nuk kishin rrahë qytetarët në kët vend me kushtetutë të rreptë.
Koridoret dhe sallat e pritjes rrestik me njerëz që dëshirojnë me dalë para ministrit.
Kush nuk gjindet këtu! Disa janë të veshun elegant, me cilindër në krye, njado, prap, të rreckosun e coplanë e disa të tjerë me dofarë uniformash të larme e shpata për bel.
Nuk deshta me u paraqitë menjiherë te zotni ministri pse deshta me bisedue pakëz me këta njerëz të ndryshëm.
Ma parë e ma dalë hyna në bisedë me nji zotni të ri, elegant dhe ai më tregoi se ka ardhë me kërkue që të hyjë në shërbim shtetnuer në polici.
— Ju, duket, jeni njeri me shkollë? Sigurisht do të ju shtijnë menjiherë në detyrë shtetnore — i thashë.
Djaloshi i ri u trand prej pyetjes sime dhe frigueshëm u suell rreth vedit për me u bindë a thue ndëgjoi ndokush dhe a ia vuni veshin pyetjes sime. Kur pau se gjithë tjerët ishin të nxanun tue folë me shoqi-shojnë, tue i rrahë hallet e tyne, i erdhi fryma dhe mandej më dha shej me krye që të flas ma ngadalë dhe më tërhoq kujdesisht për mange që të rrijmë pak me nji anë, më larg prej tjerëve.
— Edhe ju keni ardhë me kërkue punë, a? — më pyeti.
— Jo. Unë jam i huej. Dëshiroj me folë me ministrin.
— Për kët arsye ju thoni kështu haptas që si njeri me shkollë do të hy menjiherë në shërbim të shtetit! — tha ai me za t’ulët.
— Vallë nuk mund të thuhet kjo, a?
— Mundet, por kjo kishte me më damtue.
— Si kishte me të damtue, përse?
— Sepse në kët degë, këtu, në vendin tonë, nuk i durojnë njerzit me shkollë. Unë jam doktor në drejtsi, por kët punë e mshehi dhe nuk guxoj me ia thanë kurrkujt, sepse, sikur ta merrte vesh ministri, nuk do të më shtinte në punë. Nji sboq i imi, gjithashtu me shkollë, ka qenë i detyruem, për me hy në punë, të paraqesi vërtetim se nuk ka studjue kurr kurrgja, as nuk mendon me studjue — dhe kështu hyni në punë dhc përnjiherë në pozitë të mirë.
Fola edhe me disa dhe midis tjerëve edhe me nji nëpunës me uniformë, i cili m’u ankue se ende nuk ishte gradue, megjithse u kishte mbathë faje për trathti të naltë pesë vetëve që bajshin pjesë n’opozitë.
Unë e ngushllova për kët padrejtsi kaq të madhe që i bahej.
Mandej bisedova me nji tregtar të pasun, i cili më tregoi shum gjana për të kaluemen e vet dhe prej gjithë atyne mbajta në mend vetëm këte se si, para disa vjetësh, kishte mbajtë hotelin ma të mirë në nji pallangë dhe se si sharroi për shkak të politikës, sepse humbi disa qinda dinarë, por përnjiherë, mbas nji mueji, kur erdhën në fuqi njerzit e tij, muer disa kontrata të mira, prej të cilave fitoi nji kapital të madh.
— Në ndërkohë — tha ai — ra kabineti.
— Dhe prap sharruet?
— Jo, u tërhoqa nga fusha politike. Në të vërtetë, në fillim e ndihmojsha me pare fletoren tonë politike, por nuk shkojsha ndër votime as nuk shquhesha fortë në politikë. Nga ana ime ishte mjaft edhe kjo. Tjerët nuk kanë ba as kaq… Edhe më lodhi politika. Pse të dërmohet njeriu tanë jetën! Tash kam ardhë te zotni ministri me iu lutë që, në zgjedhjet e ardhshme, të më zgjedhin për deputet të popullit.
— Paj, ndoshta, deputetin e zgjedh populli?
— Paj, si t’ju them? … Po, ate e zgjedh populli, kështu asht mbas statutit, por zakonisht zgjidhet ai, të cilin e don policija.
Mbas nji bisede të këtillë me publikun, iu afrova shërbëtorit dhe i thashë:
— Dëshiroj me dalë para zotni ministrit.
Shërbëtori më shiqoi mrrolshëm, krenarisht, me njifarë përbuzje dhe më tha:
— Prit! A shef sa njerëz presin këtu?!
— Unë jam i huej, udhtar dhe nuk mundem me e shty punën për nji tjetër ditë — thashë njerzishëm dhe u përkula para shërbëtorit.
Fjala i huej pat efekt dhe shërbëtori shpejt, si i krisun, fugoi në zyrën e ministrit.
Ministri më pranoi menjiherë njerzisht dhe më tha që të rrij, mbasi para kësaj, kuptohet, i tregova, kush jam dhe si quhem. Ministri, ishte trupgjatë njeri i thatë, me shprehje të randë dhe t’ashpër në fytyrë që të largon prej vedit, megjithse orvatej me qenë sa ma i njerzishëm.
— E si po ju pëlqen këtu ndër ne, zotni? — më pyeti ministri tue u qeshë ftoftas, pa zemër.
Unë u shpreha në mënyrën ma lajkatare për vendin dhe popullin dhe shtova:
— Veçanërisht mundem me e urue kët vend të bukur për administratën e mençme dhe t’urtë. Vërtet njeriu nuk din se çka me admirue ma tepër.
— Tëhe, mundet me qenë dhe ma mirë, na mundohemi sa mundemi — tha me mburrje, i kënaqun nga komplimenti im.
— Jo, jo, zotni ministër, pa lajka, të vret zoti me kërkue ma mirë. Populli asht, po e shof, shum i kënaqun dhe i lumtun. Për këto pak dit u banë aq shum kremtime e parada! — thashë.
— Ashtu asht, por në kët kënaqsi të popullit ka gisht edhe merita ime, sepse ia kam dalë në krye me shti në statut, pos gjithë lirive që i janë dhanë dhe garantue popullit plotsisht, edhe këte:
„Çdo qytetar i Stradis duhet patjetër me qenë i kënaqun dhe i gëzueshëm dhe me përshëndetë me gëzim me deputacione dhe telegrame çdo ngjarje me randsi dhe çdo akt të qeveris.”
— E dij, por si mundet kjo, zotni ministër, me u zbatue? — e pyeta.
— Shirni lehtë, sepse çdokush duhet me doemos me iu bindë ligjëve të vendit! — u përgjegj ministri dhe u fry si biban.
— Bukur — vërejta — por sikur të ndodhi ndonji gja e pavolitshme për popullin dhe interesat e tij si dhe për interesat e vendit? Qe, si për shembull, dje kam marrë vesh prej kryetarit të qeveris se asht ndalue në veri eksportimi i thive; si duket, vendi do të pësojë dam shum të madh prej kësaj pune.
— Gja s’e luen, por kjo s’ka pasë çare pa ndodhë; megjithate sot nesër kanë me ardhë shum deputacione prej të gjitha anëve të Stradis për me e urue kryetarin e qeveris për politikën e urtë dhe të marifetshme me at vend kufitar dhe mik! — tha ministri gëzueshëm.
— Kjo nuk hahet prej s’ambli dhe nji vend kësisoji t’urtë njeriu mundet vetëm me e dëshirue; jam i lirë edhe unë si i huej që të ju uroj sinqerisht për at ligjë gjeniale që duel në dritë për meritat tueja dhe e cila e lumxioi vendin dhe i prapsoi të gjitha brengat dhe hallet.
— Për çdo eventualitet, edhe sikur populli bash të harrojë diçka me krye detyrën e vet ndaj ligjës, tue parashique dhe kët rast ma të keq, veç u kam dërgue, para tri ditëve, nji qarkore serkete të gjitha zyrave policore në vend dhe i kam porositë rreptë që populii, për at rast, të vijë me numër sa ma të madh dhe ta urojë kryetarin e qeveris.
— Po sikur mbrenda pak ditëve të çelet rruga për eksportimin e thive — atëherë çka mendoni me ba? — e pyeta njerzisht dhe me kureshtje.
— Nuk ka gja ma të thjeshtë: dërgoj nji qarkore të dytë sekrete, në të cilën e urdhnoj prap policin që të veproj poashtu me ardhë prap populli në numër sa ma të madh për urim. Kjo në fillim medoemos shkon bukur vështirë, por populli shkallë-shkallë mësohet dhe vjen edhe vetë.
— Ashtu asht. keni të dretë! — thashë i habitun prej përgjigjes së ministrit.
— Njeriu, zotni, mundet me ba çdo gja, vetëm kur don dhe kur ka bashkim. Na në qeveri ndihmojmë njani tjetrin që urditni i secilit antar të qeveris të zbatohet sa ma me përpikni. Qe shiqoni, sot ma ka dërgue ministri i arsimit nji qarkore të veten që edhe unë ta ndihmoj dhe t’u urdhnoj organeve poIicore që mvaren prej ministris sime që t’i përmbahen rreptsisht asaj qarkorjeje të Ministris s’Arsimit.
— Ndonji gja me randsi, nëqoftëse guxoj me ju pyetë!
— Gja me shum randsi. Në të vërtetë e domosdoshme; edhe unë i kam ba hapat e duhun. Qe, shifni, — tha dhe ma dha në dorë nji tabak letër.
Mora me lexue:
„Shifet se si tash disa dit gjithnji ma tepër e ma tepër ka nisë me u prishë gjuha në popullin tonë dhe madje disa qytetarë shkojnë aq larg sa, tue harrue nenin ligjuer që thot: „Gjuhën e popullit asnji qytetar nuk guxon me e prishë as me shtrembnue rendin e fjalëve në fjali dhe me përdorë disa forma kundër rregullave të pershkrueme dhe të fiksueme, të cilat i ka urdhnue këshilli i posaçëm i gramatikanëve”, kanë fillue madje edhe fjalën urrejtje, për fat të keq, brutalisht dhe pa asnji arsye me e shqiptue urejtje. Që edhe në t’ardhshmen mos të ndodhin këso dukunish të papëlqyeshme që munden me pasë rrjedhime shum të mëdha për atdhen tonë të dashtun, ju urdhnoj që me fuqin e pushtetit ta mproni fjalën urrejtje të cilën aq e kanë përçudë dhe të dënoni ashpër mbas ligjës cilindo që këte ose ndonji fjalë tjetër ose ndonji formë gramatikore të fjalës, e ndërron në krye të vet, tue mos kqyrë nenet e dispozitat e qarta ligjore.”
— Paj kjo gja a thue u dënueka? — e pyeta i shtanguem prej çudis.
— Ta merr mendja, sepse kjo asht nji gja shum e madhe. Për nji rast të këtillë dënohet fajtori — poqese gabimi vërtetohet me dëshmitarë — prej dhetë deri më pesëmbëdhetë dit burg.
Ministri heshti pak, mandej vazhdoi:
— Duhet të mendoni, zotni, pak kët gja. Ligja me të cilën kemi të drejtë me dënue kedo që përdor fjalët gabimisht dhe ban gabime gramatikore, ka nji vlerë të paçmueshme edhe nga pikëpamja financiare e politike. Mendoni thellë edhe do ta kuptoni si duhet tanë çashtjen.
Orvatem të thellohem në mendime, por asnji ide e urtë nuk më vjen në mend. Sa ma tepër mendojsha, aq ma pak kuptojsha kuptimin e fjalëve të ministrit, në të vërtetë gjithnji ma pak dijsha në lidhje me ate që mendojsha. Ndërsa mundohesha, tue ba orvatje të pasukseshme me mendue për at ligjë të çuditshme në kët vend ende ma të çuditshëm, ministri më shiqoi me buzëqeshje kënaqsije si të donte me thanë se të huejt as afërsisht nuk janë t’arsyeshëm, gjind mendehollë, si populli në vendin e Stradis, të cilit i vjen për dore me trillue gjana aq të mençme, saqë në nji vend tjetër kishin me u konsiderue madje, marrzi!
— Ani, nuk po mundeni me e sjellë ndër mend, a? — tha me buzëqeshje dhe më shiqoi me bisht të synit, tue më shqyrtue.
— Më falni, por nuk po mundem kurrsesi.
— Eh, shiqoni, kjo asht ligja ma e re që ka vlerë të madhe për vendim. Ma parë e ma dalë, dënimet për faje të këtilla paguhen në të holla dhe prej tyne vendi ka t’ardhuna të majme, të cilat i shpenzon për plotsimin e deficitit që gjindet n’arkat e miqve të nji parimi ose në fondin në dispozicion prej kah shpërblehen partizanët e politikës qeveritare; së dyti ajo ligjë, që duket aq naive, mundet me i ndihmue mjaft qeveris në zgjedhjet e deputetëve popullorë, që së bashku me mjetet tjera, të sigurojë shumicën e vet në parlament.
— Mirëpo, ju zotni ministër, thatë se me statut ia keni dhanë popullit të gjitha lirit?
— Ashtu asht. Populli ka të gjitha lirit, por ato nuk i përdor! Në të vërtetë, si të thom, ju e dini, na kemi shum ligjë librale, të cilat duhet të jenë në fuqi, por, diqysh, simbas shprehis ma me qejf i përdorim ligjët e vjetra.
— Po me çfarë qëllimi atëherë keni pru ligjë të reja? — u bana burr dhe e pyeta.
— Te na asht shprehi që sa ma shpesh të ndryshojnë ligjët dhe të ketë sa ma shum sosh. Në kët punë e kemi kalue tanë botën. Vetëm mbrenda dhetë vjetëve të mbramë, janë dhanë pesëmbëdhetë statute, prej të cilave çdonjani nga tri herë ka qenë në fuqi, asht hedhë poshtë dhe mandej prap asht pranue, kështuqë as na, as qytetarët nuk mundemi me u gjetë dhe me dijtë cilat ligjë janë në fuqi dhe cilat janë çfuqizue… Mue ma han mendja, zotni, se në kët punë qëndron përsosmenija dhe kulttira e nji vendi! — shtoi në fund të bisedës.
— Keni të drejtë, zotni ministër, edhe të huejt duhet të ju kanë lakmi për nji organizim kaq t’urtë.
Mbas pak kohe u përshëndeta me zotni ministrin dhe dola në rrugë.
Stradija (3/12)
Posa e mbylla derën mbas vedi, hoqa prëj vedit ato nishane të shumta dhe u ula i lodhun dhe i këputun që ta pushoj shpirtin, ndjeva nji trokllitje në derë:
— Hyn! — thashë, e çka dijsha tjetër gja me thanë.
N’odë hyni nji njeri i veshun si zotni, me syza në hundë (që mos ta përsëris tashma vazhdimisht, duhet me pasë në mend që secili, kush ma pak, kush ma shum, asht i ngarkuem me dekorata. Kur shkova në hotel me at policin, më duhet me e përmendë edhe këtu, pashë tue çue në burg njanin që kishte vjedhë këpucë në nji dugajë dhe mbante dekoratë në qafë. „Çfarë dekorate qenka kjo?” — pyeta policin. — „Kjo asht dekoratë për merita në fushën arsimore e kulturore” — u përgjegj ai seriozisht dhe ftoftë. „Çfarë meritash qenkan këto?” „Paj ai ka qenë karrocier te ish-ministri i arsimit. Karrocier me talent” — m’u përgjegj polici.) Animirë, hyni nji njeri me syza në hundë, u përkul thellë, kuptohet, ashtu bana edhe un dhe u prezentue si nëpunës i naltë në ministrin e punëve të jashtme.
— Po më bahet qejfi! — thashë i habitun prej kësaj vizite të naltë të papritun.
— Ju gjindeni për herën e parë në vendin tonë, zotni? — më pyeti.
— Për herën e parë.
— Jeni i huej?
— I huej.
— Na keni ardhë si me porosi, besoni — bërtiti ai nëopunsi i naltë, gëzueshëm.
Kjo më hutoi edhe ma tepër.
— E kemi nji vend të shprazët për konsull. Këtu kishit me pasë, gja që ka randsi, rrogë të mirë dhe shtesa të mira për reprezentacion, të cilat, kuptohet, kishit me i harxhue për nevoja personale. Ju jeni njeri plak, me përvojë, kurse detyra asht e lehtë: propaganda e idevet tona popullore, ndër vende ku jeton populli ynë nën qeverimin e huej… Taman keni ardhë si me Ju pasë porositë, ka ma shum se nji muej që vuejmë tue kërkue nji personalitet të përshtatshëm për at detyrë të randsishme. Për vendet tjera kemi, shyqyr Zotit, të huej. Kemi Jahudi, Grekë, Cincarë (prej kah këta?!) — Po prej çfarë kombsije jeni, nëqoftëse guxoj me pyetë?
— Paj, unë e drejta, si të ju thom, edhe vetë nuk e dij!… — thashë i turpnuem dhe taman sa fillova me tregue historin e pikllueshme familiare, ai më ndërpreu tue duertrokitë me entuziazëm dhe zu me këcye nëpër odë prej gëzimit.
— Gja e mrekullueshme, e mrekullueshme!… Kurr ma mirë! Ju do të mundeni vetëm me e krye detyrën e shejtë me ndërgjegje. Pëmjiherë po shkoj te Ministri dhe për disa dit keni me mujtë me u nisë! — tha nëpunsi i naltë si i luejtun prej gëzimit dhe fugoi me i tregue ministrit at zbulim të randsishëm.
Posa shkoi ai, unë u ula dhe e shtina kryet midis duerve. Nuk mujsha me besue kurrsesi se të gjitha këto që i pashë deri tash janë të vërteta në kët vend, kur qe prap dikush troklloi në derë.
— Hyn.
Hyni n’odë prap nji zotni tjetër i veshun me petka elegante dhe u paraqit prap si nëpunës i naltë i nji ministrije. Tha se me urdhnin e Z. Ministrit vjen te unë për nji punë me randsi dhe unë i çfaqa kënaqsin time të jashtëzakonshme dhe lumnin për nji nderim t’atillë.
— Ju jeni i huej?
— I huej.
Ai më shiqoi me respket, u përkul thellë deri në tokë dhe teksa filloi me folë, imë e ndërpreva me fjale:
— Ju lutem, zotni, më thoni si quhet ky vend i Juej?
— Nuk e dini! — bërtiti dhe më shiqoi me nji respekt dhe përulje ma të madhe.
— Stradija — shtoi dhe u prapsue para meje pak ma mbrapa.
— Rast i çuditshëm që kështu asht quejtë edhe ai vendi im bujar e heroik i të parëve të mij — mendova me vehte, por atij nuk i thashë kurrgja, veç e pyeta:
— Për çka mundem me ju shërbye, zotni i ndershëm?
— Asht krijue nji titull i ri i drejtorit të pasunive shtetnore dhe jam i lirë që të ju lutem, n’emën të zotni Ministrit, ta pranoni kët gradë të naltë e patriotike… Ju, sigurisht keni qenë deri tash disa herë ministër?
— S’kam qenë kurr.
— Kurr!… bërtiti ai i shastisun prej çudis… Atëherë në ndonji pozitë të naltë me disa rroga?
— Kurr.
Nëpunsi i naltë thuese u ba memec nga çudija. Tue mos dijtë çka me ndërmarrë në kët rast unik, kërkoi ndjesë që më shqetsoi, tha se do ta lajmëronte zotni ministrin për ate që biseduen ndër vedi.
Të nesërmen të gjitha fletoret shkruen për mue. Në njanën gjindej shënimi:
„Njeriu i çuditshëm. Në vendin tonë tashma prej djehit banon nji i huej, i cili ka tash gjashtëdhetë vjet, dhe gjatë kësaj kohe nuk ka qenë kurr ministër as i dekoruem me asnji dekoratë, madje nuk ka pasë asnji detyrë shtetnore, as nuk ka marrë kurr rrogë. Vërtet rast unik në botë. Si kemi marrë vesh, ky njeri i çuditshëm ka ra në „Hotelin te atdheu ynë i vuejtun”. Shum njerëz dje i kanë shkue në vizitë dhe pohojnë se nuk ndryshon aspak prej njerëzvet tjerë. Na do të kujdesemi që për kët qenje enigmatike të marrim vesh sa ma shum hollsina rreth jetës së tij, gja që gjithsesi do të jetë shum interesante për lexuesit tanë të ndershëm dhe mbrenda mundsive do të kqyrim me e qitë dhe fotografin e tij në fletoren tonë.”
Fletoret tjera lajmruen afërsisht të njajtën gja, me nji shtesë të këtillë:
„…Pos kësaj kemi marrë vesh nga burimet e sigurta se ai njeri i çuditshëm ka ardhë edhe me nji mision të randsishëm politik.”
Fletorja qeveritare, përgënjeshtroi njerzisht këto lajme si vijon:
„Fletoret e marra kimdërshtare me marrzin e vet trillojnë rrena të ndryshme dhe përhapin ndër njerëz lajme alarmuese se si ka ardhë në vendin tonë nji i huej nja gjashtëdhetë vjeç, i cili si thonë këta ngatrestarë nuk ka qenë kurr as ministër, as nëpunës, as nuk ka kurrfarë dekorate. Pamundsi të këtilla dhe gjana fund e krye të pavërteta mund t’i mendojnë dhe me qëllim të keq t’i përhapin trut e ngushtë, të mjer dhe të matufosun të bashkëpuntorëve të shtypit kundërshtar, por, kjo gja s’ka me u pi ujë, sepse, shyqyr zotit, qe, tashma nji javë që ka ardhë ky kabinet në fuqi dhe pozita nuk i ësht trandë asnjiherë, sikurse duen të marrët e opozitës.”
Mbas këtyne artikujve nëpër fletore, gjindja filluen me u mbledhë rreth hotelit ku kisha ra. Ndalen, shiqojnë, vërejnë gojëhapun, disa shkojnë disa vijnë, edhe kështu në çdo kohë qëndron rreth hotelit nji grumbull i madh njerzish dhe nëpër ta mbështillen shitsit e fletoreve dhe të libretave dhe vikasin me sa za kanë:
— Roman i ri: „Njeri i çuditshëm”, bleni i parë!
Libër i ri: „Ndodhit e nji plaku pa dekorata!”
Të tilla libreza gjindeshin përherë.
Madje edhe nji mejhane e qiti firmën: „Te njeriu i çuditshëm” dhe në tabelën e madhe njeriu i vizatuem pa dekorata. Gjindja filloi me u tubue pranë këtij përbindshi dhe polidja, natyrisht, s’pat si me ia ba, dhe, n’interesin e moralit publik, e ndaloi nji fotografi të këtillë skandaloze.
Të nesërmen s’pata çare pa e hdërrue hotelin. Tue ecë rrugës, më duhej patjetër me ecë si ka hije, së paku me disa dekorata, kështuqë kurrkush s’ma vuni veshin.
Si njeri i huej kisha mundsi të njifem menjiherë me personalitete të shqueme e me ministra dhe shpejt t’i kushtohem të gjitha sekreteve shtetnore.
Menjiherë pata nderin gjithashtu t’i vizitoj gjithë ministrat në kabinetet e tyne.
Së pari shkova te Ministri i punëve të jashtme. Mu në kohën kur hyna në koridor, ku gjindeshin mjaft njerëz për me dalë para ministrit, shërbëtori lajmroi, tue bërtitë me sa za kishte:
— Zotni Ministri nuk mundet me pranue kurrkend, sepse asht shtri pak në divan me fletë.
Publiku u shpënda, kurse unë iu afrova shërbëtorit rne këto fjalë:
— Nëqoftëse asht e mundun, lajmroni zotni ministrin, që nji i huej dëshiron me u pa me te.
Shërbëtori posa ndjeu fjalen „i huej”, u përkul njerzishëm dhe hyni në kabinet të ministrit.
Përnjiherë u hap dera dykapakshe dhe në te u duk nji njert i përgjumshëm, pak i mbushun bukur i vogëi, u përkul me buzëqeshje dhe mjaft malokçe dhe më thirri personalish mbrenda.
Ministri më çoi te nji kolltuk dhe e ujdisi që t’ulem, kurse ai u ul përkundruell, vuni kambën mbi kambë, lëmoi me kënaqsi barkun e fryem dhe filloi me bisedue:
— Bash po gëzohem, zotni, që më keni ardhë në vizitë. Kam ndëgjue tashma shum gjana në lidhje me ju… — Unë, e dini, deshta m’u shtri, që të flej pak … Çka me ba tjetër? — Nuk kam punë dhe nga merzija nuk di cok çka me ba.
— Çfarë marrëdhanjesh keni me vendet fqije, poqese guxoj me ju pyetë, zotni ministër?
— Eh, si me ju thanë?… Mirë, mirë, gjithsesi mirë… Me ju tregue të drejtën, unë diçka nuk kam pasë as rastin me mendue per at punë, por tue çmue simbas të gjitha shejave, shum mirë, shum mirë… Asnji e keqe nuk na ka ndodhë, përveçse na kanë ndalë në veri eksportimin e thive dhe në jug po hyjn dhe po plaçkisin Anutët prej vendit fqi… Por kjo s’asht kurrgja… Këto janë imtsina.
— Dam për at eksportimin e thive. Po ndiej se keni shum sish në vend? — vërejta njerzisht.
— Ka, shyqyr zotit, ka mjaft sish, por q’aty del hesapi; kemi me i hangër. Këtu ata thit, kanë me u lirue edhe ma tepër; në fund të fundit, çka do të më ndodhte sikur të mos kishim pasë as thi?! Do të jetojmë domosdo — më përgjegji me indiferencë.
Në bisedën e matejshme më tregoi se si ka studjue silvikulturën dhe tash lexon me kënaqsi artikuj mbi blegtorin dhe se si mendon të blejë disa lopë dhe të rrisi viça prej kësaj pune mund të dalin t’ardhuna të mira.
— Në çfarë gjuhe lexoni ma shum? — e pyeta.
— Paj, në gjuhën tonë. Unë gjuhë tjetër nuk due dhe s’kam dashtë me mësue asnji herë. Madje nuk m’asht çfaqë nevoja me dijtë gjuhë të huej, veçanërisht në kët pozitë s’kam nevojë për të; sikur të lindë ndoji nevojë e tillë, asht lehtë me porositë ekspert nga jashtë.
— S’e lot as topi! — ia miratoj mendimet kaq spirituoze dhe origjinale, tue mos dijtë as vetë çka me ba tjetër.
— Vërtet, a i keni në qef troftat? — më pyeti mbas njifarë heshtjeje.
— Nuk i kam hangër kurr.
— Dam, ky asht peshk shum i mirë. Në të vërtetë specialitet. Dje i kam marrë prej nji miku disa copa. Gja jashtëzakonisht e mirë…
Mbasi kuvenduem ende do kohë kështu për gjana të randsishme, kërkova ndjesë prej zotni ministrit që me vizitën time e shqetsova ndoshta në punën e tij të randsishme shtetnore, u përshëndeta me te dhe u nisa.
Ai më përcolli njerzisht deri te dera.
Радоје Домановић 