P’iqínchiri (2/3)

(Nayra jana)

Chiqapuniw, llakisita uñjasman ukataqi qhisa jaqinaka sarxasina llaki wayt’ata uka iñawi uraqita nayrat laq’a achachilanaka awichanaka sayt’aniwix.

Ajanunakapaxa q’axrata, lupita nakhata. Walja maranakata llakita uñstasiwix janchipan jan ch’amani t’aqhintata llaki apasina. Uka qalltawina mä suma suyaña qhantasiwix illapa ukhama, amtañampi chhaxruta. Jacha purintawi mä qawqha siphu awkinakaru ñatasiskan jan suyasita jan ist’asita p’iqi unuqasina janiw sasina wali llakisita. Janiw unukaña munapkan jupanakataki uka qalarara thaki jiwaña uñstaskan ina janiw suma urqiru purintaskan sasina. Walja warminaka q’asaskan khitharpayasina laq’a achachilanakaru awichanakaru.

Chachanaka yanañapxan qamasampi wararina: Suma, ¿Tukusiña muntati aka jan wali uraqina jan manq’ata t’unjata utanakana? – Ukhamaru jupanaka ukham uñstasiña aka llakiru t’unjata utanakana irpasisjaspan taqpacharu jupanpacha sasapxan chuyma manqhata.

Ukhama taqpachana warariripa ist’asiskan, walja jaqi sarasina. Chachanaka ukhamaraki warminaka janiw aliqaskanti. Wawanaka walipuni jachaskan jikhani mamanakapana. Ukhamaru uywa janiw t’akutaskanti. Janiw walja wakanaka utjanti, mä iwija jakat khayjat ukhamaru mä tixi tawrarara jacha p’qini lik’i kayuni kawallu thantha chusinaka, ch’uspanaka, pä suxunaka khumuskan, ukhata t’aqhi kawallu aytinkiskan. Ukampinsa, kawallun qanchiskiwa qhantatita ajanumpi. Yaqha jaqinaka asnumpi saraskaraqiwa, wawanaka anunakaru jiyantaskan. Arusiña, warariña, jachjaña, ayquña, jachaña, wajaña, qanchiña, taqin arupax walltataskan. Qalakayu wararakiwa mä pita. Ukampinsa p’iqinchiri janiw kunasa arusiwix, jan ist’ata. ¡Chiqa suma yatirix!

P’iqinchiri amuki lup’iskan, p’iqi k’umtataki. Sarasina challaru thusarpayi; ukakiwa. Ukampinsa jan uñt’ata yatisiñapa, taqitaki jupaxa munata p’iqinchiri jupataki khitisa ampara ninaru uchaspan. Sarasina, akham aruskiptasinkan:

– Jiwasa wali kusisiñatan akham suma jaqiru jikisintan. Jan jupampi kawkiru purintawisnan, ¡Tatitu janiw munqaspan! jiwasnan. ¡P’iqiñapa chiqapuniwa, sismawa! Amukiskiwa. ¡Janiw kunsa arkiti! mä jaqi arusiwix musparata uñjasiñampi p’iqinchiriru.

– ¿Kuna jupa saspa? Kithix ancha arusiw, janiw suma amuykiti. ¡Mä ch’ikhi chachapuniwa!

Amuki lup’iskakiwa – yaqha sasawixa, ukhamaru p’iqinchiriru uñjtasita musparaskan.

– ¡Chamawa p’iqinchaña walja jaqinakaru! Palljañapawa amuyunaqapa jach’a lurañaniwa – nayriri jaqi sasawix.

Sarxaña purintawix. Ukampinsa, taqi mä pita suyapjarakiwa kithis jak’achayaspan jupanakampi sarxañataki, ukhamaru janiw kithis jak’achanwix, janiw kithis pachpachan suyawix.

– ¿Sarxañani? – p’iqinchiru jiskht’awipxan

P’iqinchiri amuki saytasiwixa.

Qamasa chachanakax p’iqinchiri ratu alkatawix yant’añataki.

P’iqinchiri, sinsisita p’iqi kumusita, sarantawix, yamparu warampi wayllunkisina. Waljani jupa qhipäxa sarantawix ¡jallalla p’iqinchiri! sasina. P’iqinchiri mä qawqha sarnaqawixa thuqthapiwixa mä jach’a punkuru. Ukana saytasiwix ukhamaraki taqpacha jupa qhipäta suytarakiwa. P’iqinchiri kutt’awixa mä qawqha ukhamaru thujrumpi punkuru liqtawix.

– ¿Kunasa jiwasaru lurawiña munasma? – jupanaka jiskhintawix.

P’iqinchiri sartasiwixa jan arsusina.

– ¿Kunasa lurasnawa? ¡Punku jichhakañani! ¡Uka lurawiñani! ¿Janiw amuytati warampi uñachayawistuwa kuna lurañasa? – taqi p’iqinchiri jak’ata jach’a arumpi sasiwix.

– ¡Ukankiw! ¡Ukankiw! – Jisk’a wawanaka q’asantawix punku taqiru uñacht’ayasina

– ¡Amukim, amukim, wawanaka!

– Tatitu yanaptita, ¿kunas kamachi? – mä qawqha warminaka siqisiwix.

– ¡Jan parlampi! Jupa yatiwa kuna lurañasa. ¡Jaquqam uka uyu!

Uyu ratu jaqusiwix, t’alpjataki jan uyu utjawina ukhama.

Taqi uyupataru makatantawix.

Ñaka sarantasina pataqa chillqinaka p’iqinchiri mä jach’a k’ulluru thuqthasiwix. Chamampi mistuyawix ukhamaru warampi taqichaqaru warampi jununtawix.

Janiw kithisa unuqawixa.

– ¿Jichhaxa kunas kamachasi? – qhipata arsusiwix.

– ¡Kharintam uka ch’aphinaka! – jak’ata p’iqinchiriru jaqinaka sasawix.

– ¡Thakhi ukankiwa, qhipa ch’aphinakata! ¡ukankiwa! jisk’a llukallanaka q’asantawixa ukhamarusa walja qhipankirinaka.

– ¡Thakhi ukankiwa! ¡Thakhi ukankiwa! – larch’ukisipxan p’iqinchiri jak’ata, yatxapayasina q’inayata. – ¿kamisata juykhunaka kawkir saraña yatispa? Janiw taqpacha khitaspati jaqinakaru. P’iqinchiriki yatiwa kawki thakhi walispa sarawiñataki. ¡Kharxam uka ch’aphirara k’ullu!

Taqpacha sartasiwix yanapañataki thakhi anthapiñataki.

– Atataw, – mä jaqi warariwa ch’apimpi katxasita ukhamaraki yaqha jaqi ajanuru qinchampi nuwxasita.

– Jilatanaka, kullakanaka, janiw kunasa inaki atipjasmati. Ch’amachasiñawa kuna khust’aya katuñataki – mä jach’a qamasani jaqi arsusiwix.

Wali ch’amampi ch’apinaka kharisisina sarantawix.

Ukata sarnaqasina mä qawqhampi, mä thuru uyu wichhuta lurata jikthaptaniwix. Ukaxa lluxinukurakiwa. Ukhama taqpacha sarantarakiwa.

Ukuru qalltasina juk’aki jittaniwixa niya ukhamaraki sipitanaka utjarakina. Juk’a manq’ampi walja jaqinaka waña t’ant’aki kisumpi apasinitan imana yaqha jaqinaka t’an’taki aptasinirikitan jan awtjañataki. Yaqhipanaka janiw kunsa apjatasinkatanati. Inkiniñataki jallu pachaskan ukhamaru walja janch’uñataki utxan.

Ukhamaxa, uküru qalltasisina janiw jaya thakita purintawipxan, wali qaritaki taqpacha sarantawiskan. Janiw kuna chiji uñjasiwix yant’añataki. Aka utt’awimpi, jach’a irnaq uta, taqhisiña utjapuniriwa: mä ch’aphi lluq’i warmi nayraru mantata, mä ch’aranaña isita nayra pataru uchjata; jisk’a llukalla kayu thuqthapisiwixa k’ullumpi wararisina qiluwaña saraski; mä awki ukhamaraki jalaqtarakiwa qincharu kayumuqu usuchasisina. K’iyata siwullampi kayumuquru awki thujrumpi jan axsarata sarantarakiwa p’iqinchiri qhipata. (Qhana parlasita, walja jaqinaka uka awkixaru kayumuqu usutasina k’arisiwix uraqi kutintañataki sasasipxan). Jichhaxa, niya taqpacha ampara luqana ch’apimpi junutaskan ukhamarusa walja jaqinaka ch’apimpi ajanu siqitarakiwa. Chachanaka qamasampi amuki t’aqhisiskan ukañkama warminaka jachjasiwiskan kunataki uraqi jaytawixtan sasina, wawanaka jacharakirakiwa, jan amuytata kunata akhama ch’ama t’ukuña purintan suma jakaña munasina.

Taqina sumankañataki kusisiyañataki p’iqinchiriru, janiw kuna kamachatakanti. Chiqa aruskipasisina, chiqapuni arsuñani, p’iqinchiri suma jark’ataskan, ukampinsa, sariri mä inkiniki sartiwa. Uka arumana ,tama risasiwx tatituru yuspajarasina uka uruna sarawi khust’awixa jan kuna, jan niya jisk’a chiji, p’iqinchiriru purinkatanti. Ukhamaxa mayni qamasani chachanakata arstasiwix. Ajanupa wikharañataskan, ukampinsa janiw ukaru uñjkayawikiti.

– Jilatanaka – qalltawix. – Mä uruta sarawi khust’awixtan, yuspajara tatituru. Thaki ch’amawa, ukampinsa jiwasaxa q’iwtasiñani taqi yattanwa aka thakhi wali ch’amapuniwa suma kusisita jakaña puriñataki. Tatituxa jark’apunispa jiwasan p’iqinchiriru akham khust’ayata jiwasaru apnaqañataki.

– ¡Arumirja akham sarasina nayraxa tukusiniwa! – mä warmi kulirata irkatasiwix.

– ¡Achakay, charaxa! awki wararina, warmita arsusina ch’amachasita.

Wawanaka ukhamaruxa pututiñaskan, mamanaka ch’amampi wawanakaru amukiyaskan arusiri ist’añataki.

– Jisa, nayrama tukintasiniwa, – kulirata phallantawix, – ¡Uka pä nayramaxa tukintasiniwa! janiw kuna chijikaniti mä warmitaki nayra tukintasita mä wakisiri jakañaru purintañataki. ¡P’inqasiñamawa jumankirikthxa! ¿janiw wawanakamata amuytati? ¡Chikata jiwasata tukusitaspawa aka ch’amt’añana! ¿Jan khuskhakiskañani? ¿Mä nayra qawqhapinirakisti? ¿Nayrama kunataki walispa akhamana suma kusisiña uraqi thaqhaniñataki? ¿Jupan nayrata awki kayuta jiwasan kusisiña allqasiñapati?

– ¡Jupaxa k’arisiskiwa! ¡Uka achachi k’arisiskiwa! Tukuñaskiwa kuttintañataki, – jaqinaka qhututiri ukana qalltawixa.

– Jilatanaka, kithisa jan jayaru saraña munkiti – arusiri mayampi arstasiwixa, – kuttintaspawa jan k’añasipani jan k’añayasina masinakaru. Nayaxa, ¡ch’ikhi p’iqinchiriruta jak’ata wiñaypacha saraskawa janchi utjayäthakama!

– ¡Taqpacha sarantaskakiñani! ¡Taqpacha sarantaskakiñani jakaña utjayäthakama!

P’iqinchiri amuki isch’ukiskan.

Taqi jaqixa juparu uñjataña aru apaña qalltarakxiwa:

– ¡Musparata lup’iski!

– ¡Mä chacha achanqar chuymani!

– ¡Parapa unch’ukimaya!

– ¡Phichu sip’uta!

– ¡Chiqapuniwa!

– ¡Qamasaniwa! Lijuta ukhamawa.

– ¡Mayampi wasitat arsusxasmawa! Uyunaka, k’ullunaka, ch’aphinaka, kunäpasa jupaxa makatakiwa. Warampi amuki tixiski, arjañamawa kunasa utji jupana p’iqi manqhana.

(Qhipha jana)

Ознаке: , , ,

About Домановић

https://domanovic.wordpress.com/about/

Оставите одговор

Попуните детаље испод или притисните на иконицу да бисте се пријавили:

WordPress.com лого

Коментаришете користећи свој WordPress.com налог. Одјави се /  Промени )

Фејсбукова фотографија

Коментаришете користећи свој Facebook налог. Одјави се /  Промени )

Повезивање са %s

%d bloggers like this: