P’iqínchiri (1/3)

Jilatanaka masinaka, nayaxa takpacha arunakama ist’ayantwa, ukhamata jichhaxa istapxita. Jiwasa taqpacha lup’iñanaka arsutanaka janiw kunatakiti aka jan wali uraqina qamjañataki. Aka ch’alla q’alani uraqixa janiw kunasa phuqhaniti, ukamaxa jallu maranakan janiw kun phuqhankiti janipuniw khitisa jichha aka wañapacha uñjiritan. ¿Qawqhapacha akhamana irtapisiñani arsuñani inaki? Uywa jiwaskiwa jan maq’ani ukhamaru jiwasa wawanaka ukamaraki jiwanukaniwa jan manq’ata. Ukamaxa jiwasa thaqhañani ma ch’ikhi walichawi sumachañataki. Aka phara uraqita sarjaña walispawa ukharusti mistunsna yaqha uraqiru akapachata suma puruma uraqi thaqhañani janiw akhama jakasnati.

Ukamaj, mä jaqiri jan p’ukqhiri uraqina qarita arumpi arsuskan mä tantanina. Kawkiru kunapacha janiw jiwasa yatiñtanti, amuykipaña. Amuytasiña aka wakisitan mä uraqina akapachata nayramaranaqana, ukakispawa jiwasa yatiñataki. Chiqa arusita, mä pachana uka jawari nayaki samkasixpachatuwa sistuwa, jak’at jak’at antutwa aka k’allk’u samkawi. Jichhax thurita arumpi nayax arsusjaw kuna puni kamachpachan uka markan mä pachan jani samkaspan.

Isch’ukirinaka, churi jank’u ajanunpi p’urp’u nayrampi, llakita jan yatita, aynachat thixnitan amparampi, aka arsunakata jupanaka jaqiri uñstasiwix. Mäyat mäyat llawuntasiskan p’iqi manqhana uka lup’iwinpi mä suma jiwaki uraqina sinti irnaqañata ukaruna jach’a t’inkha apsuta uthaspa kusa yapuchata.

– ¡Jupa chiqa arusiskiwa! ¡Jupa chiqa arusiskiwa! – taqi sipsikañaskan qarita arumpi.

– ¿Uka uraqi jan jayakiti…ja..yakiti? – istasiwix mä aru qhuri manqhata.

– ¡Jilatanaka! – arst’asiwix yaqha arsusiri. – Ist’awim aka siskaña janipuniw akhama qamasnati. Jiwasax sapuru sintipuniwa irqaqawixtan, inaki anaki. Jiwasa satawixtan jan alsuñiritaki ukjaxa mäñaykaspan, lluxlla jutawix q’ala tukurawix satanaka ukamarusa laq’a unuqiwix, jichax qalakamakiwix. ¿Jiwasa akan musparaskañani sapuru irnaqasata uruta arumata manq’a awtiñataki uma awtiñataki, jan isini jan wiskhuni? Jiwasa amuyasiñani yaqha suma achuri uraqi thaqtañani ukarun jiwasan irnaqaña kusa p’uqt’awiyañani.

– ¡Sartan! ¡Sarxañani ratuki akana janiw qamjasnati jani walikiti jakañataki!

Qallarawix sipsiñanaka, ukaruxan mäynit mäynit sarawix, jan amuyasita kaukir saraskan.

– ¡Suytam, jilatanaka! ¿kawkir saraskta? – nayrïri piq’inchiri arsuwixa. – Sarjañatan, ukampinsa janiw akhama. Jiwasa yatiñatan kawkiru sarawiañani. Jan ukhama, juk’ampi q’ullusiña puriñani. Nayax jiskhiña munsmawa mä piq’inchiri apsuñani taqi juparuxa ist’añani kawkir suma qhana thaqhi jiwasa uñachayañataki.

– ¡Ajlliñani! Ratuki mayni irpañani, istasiwix taqichakana.

Jichha ukhama mä tuqintasiña qallantapxiwa, mä jach’a pixtupiniwa. Taqi arusiskan ukhamaruxa janiw khitisa istkanti janiw khitisa amuykanti. Jaqinaka jupanakpura jaljasiña qallantapjiwa, sapa jaqi arusxäsiwixa jupataki, ukarusti mayat mayat jaljasipxiwa. Payat payat, qalljaptawix saykatata kallachi kallachimpi katxarusita parlasiwir, arsusiwir, uñstasiñtaki yant’aska, isit isit katxarusitapxi ukhamarusa amuqiki sasina uñanchapwxi amparampi. Ukamarux taqpacha mayampi tantasipxiwa, arsusiskasina.

– ¡Jilatanaka! – ma jaqi jach’a arumpi arsusiwix q’ala ch’aja qarita arsunakata amuktawix.

– Akhamaruxa janiw kawkina tuqintañani. Taqi arusiskan jan ist’asita. ¡P’iqinchiri chhijllantan! ¿Kawkir jiwasata chhijllantasnawa? ¿Kawkir jiwasata irpxañataki yatitawa?

Akana taqpacha uñst’asiptan, ukhamatha naya sañamuntwa, janiw nayax ukhama wawanakaxa p’iqinchiritaqi maynitakix jumanakataqixa irpiristuwa. Jichha, arsjam ¿khitixa uka sariri ch’iwina lakathiyani arumintita qunutaskiwa yattati?

Taqi amuktasiwix. Taqini uñchukiñapa palltasiwix uka sariri uñjtañataki kayuta qalltasina p´iqirukama.

Uka sariri, niya huayna uñjtata, ch’iwina niya ajanu imantataski ukharusa sunkhaki uñstasita jach’a ñakutampi, qununtasiwix mayampi uka lakathiyana amukitaki, chhaqhata jupan amuyunakampi, mä kuna jach’a thujrumpi uraqiru nuwarakiwa.

– Masuru uka jaqiru mä jisk’a llukallampi uñkatawixtwa amparata katuta mä thiyata sarawiskan. Wasärma jisk’a llukallampi sapaki akat sarxawixa ukhamax sariri akankaskiwa.

– Jilata, armasiñani aka jan wali arunaka janiw kawkir chiqtañani. Uka jaqi khitixpacha, jayata jutatawa, janiw khiti jiwasata uka jaqiru uñtawix, ukampacha, jupaqi yatix kawkiru jiwasaru Irpsxataña walispa. Nätaki, uka chachax ch’ikhi intataniwa ukan jan arsuta qunuta lup’iraskiwa. Khitixa tunka arumpi jaltjaspan tantasiñaru ukamarusa khitiru arsuyaspan, ukampinsa uka jaqi sapaki amukita qunuski.

– Ukhamaw, uka qunuta chacha lup’ispachawa ukajta jan arskiti. Janiw inakispati wali ch’ikipinipachawa, – taqpachana uka chacharu uñsuna qallantawix chiqt’aña uñtampi. Sapa mayni uka chacharu qhana chuymampi iñantawix, suma amuyupat yant’awita.

Janiw khitisa aski arusjapwixa, ukamaru taqin aru wakixäsiwi uka saririru jiskhiñataki, uka jaqiru, alaxpachata purintawi jupanakatixa uñstata suma uraqi uñjañataki. Jupa p’iqinchiripañapana, ukamaru taqpachana arupaxa istasiñapana jan jiskt’ata.

Taqpacha jaqinakata tunka chachanaka chhijllawipxi uka sariri aruntasiñataki ukhamaru yatiyañataki juparu p’iqínchiri sutichatawa. Aka chachanaka p’iqínchiriru yatiyawixa akakama janiw kunsa walikiti uywanakataki ukhamarusa uraqina janiw kunasa alinuqiti ukhamata juparu askiña munapxi p’iqínchiri sutiñataki.

Ukamaru tunkpacha alkatawix saririru. Akam sasina:

– Akamata jiwasa wayt’asiptwa mistuñataki utanakata yaqha suma uraqi thaqhañataki. Urasarupuniwa akhamaru tukuyañataki taqpacha sumthapiyapta, jiwasaru tatitu uñachayasiwix, jumaru iwxasina jiwasataki, juma, jan yatita sariri, suma ch’ikhi jaqi, jiwasaru irpitataw suma jakañaru jiwasaru apsuta aka llakitata. Taqpachata jaqinakata aka uraqita jumaru mayiña munaptwa jiwasan p’iqínchiri. Kawkir juma sarata, jiwasa sarapjarakiwa. Jumataki taqpacha thakhinaka saraña yatitawa chiqapuni jumaja suma uraqina wawachatapachatawa. Jiwasa taqpacha arsuñanakama ist’apjamawa jan ch’axwata. ¿Iyaw satati, jach’a ch’ikhi sariri, qhispiyaña aka tukt’ayata jaqitajayunaka? ¿Jiwasan p’iqínchiritati?

Achikaña arumpi, sariri janipuniwa p’iqi aytawikiti. Ukhama qunutakiskan janipuniwa unuqxiti. P’iqi k’umtataki qunuskan nayra pichu sip’tapita ist’awix jaqinakana arupa amukiki. Kunapachata ist’asisita lawanpi ch’allaru junuskan… Lup’iña uñjayataskan. Jaqinaka aru mayita tukusisina , k’acha chhajä arumpi jan unuqita sawix:

– ¡Iyaw!

– ¿Juma jak’aru sarawiñani suma uraqi thaqhaniñataki?

– ¡Arkañasmawa! – arusiwix jan p’iqi aytasita.

Jichha kusisiyaña yuspajaraña jaqinakan chuymana qhantasiwix, ukampisa sariri janiw kunsa arusiwixa.

Tunka chachanakaxa kutintawixa khust’ayampi, jichhakama ch’ikhi saririruna yatiña uñst’asiwix.

– Ukan qunutaki janipuni ajanu uñachasiwix janipuniw jaqi mayiskasina p’iqi thaltkiti. Amakiki qunutaskiwa. Taqpachan arunakata, payaki arusiwix.

– ¡Chiqa p’iqiniwa! ¡Jan uñt’ata yatiña! – Taqpacha kusisina warariwix tatitu aka sariri jiwasataki apayistuwa.

Jiwasaru qhispiyañataki. Taqi thuru amuyumpi jan axsarata Iyaw sapxi khust’aya p’iqínchiri irptata kitiru janiw kunasa mulljañaspati. Ukhamaru qhipüru taqi wakichasiwix sarjañataki.

Alwa purita khitinaka qamasaniwa sarxañataki tantasiwix jaya sarañataki. Pä pataka jila ayllunaka purintawix sarxañataki. Mä juk’a jaqinaka Jalaqtasiwix uta uñjañataki sasina.

(Qhipha jana)

Ознаке: , , , , ,

About Домановић

https://domanovic.wordpress.com/about/

Оставите одговор

Попуните детаље испод или притисните на иконицу да бисте се пријавили:

WordPress.com лого

Коментаришете користећи свој WordPress.com налог. Одјави се /  Промени )

Фејсбукова фотографија

Коментаришете користећи свој Facebook налог. Одјави се /  Промени )

Повезивање са %s

%d bloggers like this: