P’iqínchiri (3/3)

(Nayra jana)

Ukjama uka uru tukusiwixa qhipürunaka khust’ayampi taqpacha sarantarakiwa. Janiw kunasa kamachankiti, jisk’a utt’awinaka uñstasiwirakiwa: p’iqita t’anqtaña q’awjañaru, qutunakaru liwisiña, ch’aphinakaru jalaqtaña, ch’aphinanakru takxataña; walja jaqinaka ampara chara p’akisiwix; yaqhipa p’iqi thuqthapisiwix. Ukampinsa taqpacha uka utt’awinaka amuki t’aqhisiskan. Yaqhipa achachinakaxa thiya qhiparu tukutasiwix. “¡Utanasa thakhinsa tukusipunikaspan!” arusirinaka siwa, ch’amanchasina taqiru sarantaskakiñataki. Jisk’a wawanaka mä marata pä maratkama, ukhamaraki jiwantarakiwa. Tatanaka mamanaka imantasina llakipaxa t’aqhisiskan tatituna yanasapawa sasina. “Wawakata juk’aki llakisiyaña. Huaynakipan tawaqükipan, llaki juk’akiwa. Tatitu munañapawa tatanakaru mamanakaru jaqichasiña wawanakaparu jan tukusiñapaxa. Apayaña jisk’a wawanakaxa munasi, khithañaki walispa. ¡Ukjama llaki janiw chuymaru usuchankaniti!” arusirinaka kuttintarakiwa chuymachañataki. Yaqhipanaka karunampi p’iqi k’iruntasiwipxan thaya pañumpi ch’uxñsutapataru uskusiwiskan. Yaqhipa amparanakapa awayumpi aythapitaskan. Taqpacha t’aqxata isimpi sarantaskan. Thanta isinakampi janchita wayllunkusitaskan, ukampinsa, kusisitaki saraskan. Taqpacha taqhisiñapaxa jasakispan manqh’a sapuru utjasispan. Ukampinsa nayraqataru taqi saraskapxan.

Mayüru wasitat uñstasiwix.

P’iqinchiri sarantaskan jaqinaka nayräxata, muyupayata qamasani chachanakata. (Pä chachanaka chhaqayataskan, janiw khitisa yatin kawkinkaspan. Taqpacha k’ithasiwix arusiskan. Mayüruna, mä arusiri p’inqha uka chachanaka sallqjawitapa aru apawixa. Yaqhipanaka thakhina jiwpacha sasaskan, chhipchhiñaki jan tamaru p’arxtañataki.) Tama saraskan qhiparu. Akxajamata jach’a p’iya qalarara wali manqha uñstasiwix, manqhapuniwa. Jaqhi wali saytatapuni janiw kithisa makataña munkanti, chiqa manqhapachapuniwa. Ukhamarusa qamasani chachanaka janiw makataña munkanti p’iqinchiriru uñakipasita. Sip’uskasina pichupa, musparaskan kumuta p’iqimpi, qamasampi nayraqaru sartawix, warampi ch’allaru sumataki junuskan, kupita qalltasina ch’iqa tuqiru. Walja jaqi yupaychañjama uñtaniwa sasaskan. P’iqinchiri amuki janiw kithiru uñkatawix. Ajanupana janiw axsarayata utkanti nayräru sarasina niya niya uraq p’iyaru jak’achayasina. Jan axsariri chachanaka jiwañaru tunti ajanumpi purintawixa, janiw kithisa yatiyawixa ch’ikhi p’iqinchiriru. Pä chillqimpi thiyaru purintaskan. Axsarampi, taqi jist’arata nayrampi, khathatiskan. Jan axsariri chachanaka niya p’iqinchiri suyt’am sasaña munan,ukjama jan ist’asiña p’iqinchiri arupawa, mä chillqi thiyaru takt’asina, jaqhiru manqhst’awixa. Qhuypinaka, llakinaka, wararinaka qallantapxiwa; axsaraya atipasisina. Yaqhipa qhispiyasipxiwa.

– ¡Suytam, jilatanaka! ¿Kawkiru k’ithasisktasa? ¿Akhama aru katxasiñati? Jiwasa p’iqinchiri qhiparuta sarañani, jupa yatiwa kuna lurañawa. Ipiti kunarakisti jupapacha amuljasiñataki. ¡Nayrt’añani, jupa qhiparu! Akaxa taqpachata jark’añanaka jach’awa ukjama niya akampi jark’añanaka tukusiniwa. ¿Kithisa yatispa? Inasa uka manqhana suma jachuxa uraqi katuntasnawa tatituna imatapa jiwasataki. ¡Sarañani! ¡Jan t’aqhisiña, janiw kawkir purintañani! – Ukjam arusiri sasina jupa manqharu mantarakiwa sarawayxasina. Qamasani jaqinaka jupa qhiparu mantarakipxaraki ukharu taqpacha mantawirakiwa.

Llakinaka, jachañanaka, nuwjañanaka, wararinaka uka qalarara manqhata ist’asiskan. Kithisa jiwatawa, janiw kithi qhispita mistuta chiqtaspan, janchi thuruwa. P’iqinchiri juk’ata tukusiña purintawix. T’ula t’ula katthapisitanawa. Ukhamaru askichasiwix mistuñataki. Ukañkama llakita, jachañanaka ayquñanakaraki ist’asiwix uka manqhana, p’iqinchiri jan unuqita amukita lu’piskasina qununtasirakiwa. Yaqhipa usuchata phiñasita jaqinaka p’iqinchiriru qallantapxi jachjaniña, jupaxa janiw ist’asirikiti. Ukanaka, t’ulata katthapisitanirakitan jalaqtasina, ch’amampi pataru mistuña munan. Yaqhipa p’iqipa q’asartata wila ajanuta phallantaskan. Taqi usunpi ayquñaskan, p’iqinchiriki waliptatakiskan. Akatjamata taqpacha uñch’ukiyapxi phichu sip’thapisita llakita arumpi p’iqinchiriru, ukampinsa janipiniwa jaqiru uñaqanxiti. ¡Amuki saykasiwix lup’iskasina ajanumpi, mä jach’a yatiri ukjama!

Jayata. Tama jaqinakaxa pist’askan. Sapüru mayni ch’usäntawix. Yaqhipa jalsuwix kutthasina nayra uraqirupata.

Taqpachata, tunka päyaniki purintawix. Llakita, axsarata, awtjatata uñstasiskan k’asuta qarita jaqina ajanunakana, taqpacha amuki saraskan jan arusita. Pachpana p’iqinchiri ukjama amukiwa saraskan. Ukhamaraki wasitat arsuri janiw saña p’iqinpi sasaskan. Thiya sarawi wali ch’amapuninwa.

Taqpachata sapüru mayni jalqawix tuka jaqiru purintañakama. Aynacht’ata ajanumpi, janiw parlasipkanti ayquñampiki saraskan.

Usuta uñstatakisarakiskan jan jaqi ajanuni. Yaqhipa wali usutapuninwa. Yaqhipa amparanaka p’akita awayumpi kunkaru yapita sarapxaskan. Amparanakapan walja saqanakampi yapitaskan.

T’aqhisina munasina, janiw ch’iqtaspanti, janchi ukch’pachaki usuntakispan.

Ukhamaraki wali qamasani jaqinaka suyawipa tinkunawix, ukhamaru jan atipayasita sarakarakiwa; ukjama, t’aqhisita ch’amampi qilunaqasina saraskan, arnaqasisina, usuta llakisiyata. ¿Kuna lurjataspan janiw kawkir kutthintaya utxanti? ¿Walja t’aqhita jiccha sarxatañata atipayasisnawa?

Jayp’u purintawix, wixchuskasina lawata katusita, akatjamata p’iqinchiri janiw jupa khurkati saraskanti. Mä chillqimpi taqpacha mayampi p’uyuru manthapxi.

– ¡Atataw, charaxa! ¡Achakay, amparaxa! warariwix t’aqhisisina. Llakita arumpi mayni jachjawix p’iqinchiriru, jayata amukisiwix.

Qhantatiru, uka uru mayita p’iqinchiritaki ukhamaki qunutakiskan. Kikipaki.

Arusiri p’uyuta mistunkawix, pä jaqinakampi. Wilarata ajanuni, qhiparu uñtasiniwipxi kithinaka jakaskan, ukampinsa jupanakakin. Chuymanakapa axsarayañampi llakimpi purintawix. Uka machaqa jan uñjata qalarata jan thakhini uraqinxa. Qhipapäyuruna, awtu thakhita katuntapxatanawa, jicchaqhipankiriskan. P’iqinchiri uka thakhiru jupanakaru q’ipirapinxatanawa.

Jupanaka amuyasipxan kawka masinakapa jilatanaka kullakanaka jiwantawipxatan aka sarawisina. Jach’allakipuniwa jachitasipan. Jupanaka nayrapampi amtasiwix kunjama tukintasiru purinwix.

Arusiri p’iqinchiriru jak’achantawixa, parlasiña qalltawixa, llakita, qarita arumpi, suyawi chaqayatampi, jiskiwixa.

– ¿Kawkir jichhaxa sarañani?

P’iqinchiri amukiskan.

– ¿Kawkiru irpista kawkiru sarañani? Juma jak’aru sarnaktan jaqinakaru amparamaru irnuqawixtan, qhiparu jiwasan utanaka achachilanaka awichanaka uruqinakapa anarpayasina kuna suyawina suma jakaña khayat qhumi uraqita. Ukampinsa jiwasaru t’unjawistawa juk’ampi. ¡Pä pataka ayllunaka juma qhiparu sarantaskan jicchaxa uñchukima qhawqakitan!

– ¿Jumaxa janiw kithixa akankiti sasaña muntati? – p’iqinchiri jak’ata arusiwix jan p’iqi aytasina.

– ¿Kunjama uka jiskitasma? ¡Uñchukima ukaru yatita! Jakhuñamawa qhawkasa jiwasata akanktan sarawixa juma qhipata! ¡Uñchukiñamawa kunjama jichhasktan! – Jiwaña purintaña walispan akham jakañataki.

– ¡Janiw uñchukirismati!

– ¿Kunata?

– Juykhutwa.

Mä jiwata amukt’a.

– ¿Thakhina aka sarawina juykuthati?

– ¡Wawachatapachata juykhutwa!

Kimspacha p’iqi alintawix.

Jawq’a pacha samanapa purintawix qullu patana jiwata sanqanaka pichasisina. Urpu susuñaskan qullu patana chiara jamach’i chhiqha jawq’arasiskan thayampi. Jamach’i warariwix, lupi imantasiwix qinaya qhipata, qhinaya ratu unuqasiwix kaysat kayat.

Kimspacha uñarapisipxiwa asxarata.

– ¿Jichha kawkiru sarawiñani? – wali llakita mayni arusiwix.

– ¡Janiw yatktanti!

 

Belgrado, 1901.
“Radoje Domanović” Proyectotaki Jeannine Alcon aymara aruru jaqukipiri jaqukipatawa, 2021.

Ознаке: , , , ,

About Домановић

https://domanovic.wordpress.com/about/

Оставите одговор

Попуните детаље испод или притисните на иконицу да бисте се пријавили:

WordPress.com лого

Коментаришете користећи свој WordPress.com налог. Одјави се /  Промени )

Фејсбукова фотографија

Коментаришете користећи свој Facebook налог. Одјави се /  Промени )

Повезивање са %s

%d bloggers like this: