Ýolbaşçy (2/3)
Ertesi gün uzak ýola gitmäge batyrgaý bolanlaryň hemmesi ýygnandy. Bellenen ýere iki ýüzden gowrak maşgala geldi. Köne jaýa seretmek üçin diňe az sanlysy öýde galdy.
Ajy betbagtlygyň doglan we ata-babalarynyň mazarlaryny goýan topragyny terk etmäge mejbur bolan bu betbagt adamlara seretmek hakykatdanam gynandyryjydy. Ýüzleri keýpsiz we güne ýanýardy. Uzak zähmet çeken ýyllaryň görgülileri olara täsirini görkezdi we görgüleriň we ajy umytsyzlygyň suratyny berdi. Bu bir şol pursatda ilkinji umyt ummasyz göründi – hökman küýsemek bilen garyşdy. Umytsyz dem alýan we erbet sözleriň howasy bilen başyny ýaýkadýan az sanly garrylaryň gyrmyzy ýüzünden gözýaş döküldi. Olar has gowy watan gözlemegiň ýerine bu gaýalaryň arasynda ölüp biler ýaly, has uzak wagtlap şol ýerde galmak islärdiler. Aýallaryň köpüsi gaty agladylar we mazarlaryny terk edip ölen ýakynlary bilen hoşlaşdylar. Erkekler batyrgaý öňden ýöreýän goragçy topar düzmäge synanyşýardylar we gygyrýardylar: – Bolýar, bu gargalan toprakda açlyk çekip, bu ýerlerde ýaşamak isleýärsiňizmi? – Aslynda, iň gowusy, näletlenen sebiti we mümkin boldugyça garyplary özleri bilen alyp gitmegi gowy görerdiler.
Adamlaryň köpüsinde bolşy ýaly adaty ses we gykylyk boldy. Erkeklerem, aýallaram rahat däldi. Çagalar ejeleriniň arkasyndaky beşikde gygyrýardylar. Hatda mallaram birneme biynjalyk boldular. Bu ýerde gaty köp mal, bir göle, soňam köne halylary, sumkalary we hatda iki halta ýük eýeriniň üstüne ýükleýän, kellesi we semiz aýakly arkaýyn, gyrymsy at ýokdy, garyp haýwan siňip gitdi. Şeýle-de bolsa, wagtal-wagtal durup, kösenýänlere goňşy bolmagy başardy. Beýlekiler çeşmeleriň üstüne ýükleýärdiler; Çagalar itlere kakýardylar. Gepleşmek, gygyrmak, näletlemek, aglamak, üýrmek, gorkmak – bularyň hemmesi köpeldi. Hatda eşek hem birnäçe gezek dyrmaşdy. Emma ýolbaşçy bir söz aýtmady, edil ähli iş onuň işi däl ýaly. Hakyky akylly adam!
Ol diňe kellesini aşak egip, sessiz-üýnsüz oturdy. Indi bolsa ýere tüýküriň; bularyň hemmesi boldy. Bu bir geň gylyk-häsiýet sebäpli meşhurlygy şeýle bir artdy welin, hemmeleriň aýdyşy ýaly otdan we suwdan geçerdi. Aşakdaky gepleşikleri diňlemek mümkin:
– Şeýle adamy tapanymyza begenmeli. Biz onsuz öňe giden bolsak, Hudaý saklasyn! Biz heläk bolardyk. Hakyky akly bar, saňa aýdýaryn! Ol dymýar. Ol entek bir sözem gürlemedi! – diýip, birine hormat we buýsanç bilen seredýär.
– Ol näme diýmeli? Kim köp gürlese, kän pikir edenok. Akylly adam, elbetde diňe pikirlenýär we hiç zat diýmeýär – diýip, başga birini goşdy we özi hem ýolbaşçysyna haýran galmak bilen seretdi.
– Köp adamy alyp barmak aňsat däl! Pikirlerini ýygnamaly, sebäbi elinde uly iş bar – diýip, ýene birinjisi aýtdy.
Başlamagyň wagty geldi. Muňa garamazdan, başga biriniň pikirini üýtgedip, özleri bilen geljekdigini ýa-da gelmejekdigini bilmek üçin biraz garaşdylar, ýöne hiç kim gelmänsoň, olar uzak durup bilmediler.
– Biz gitmeli dälmi? – diýip soradylar.
Ol bir söz aýtman ýerinden turdy.
Ýolbaşçy, ýüzüni gaşap, başyny aşak egip, taýagyny abraýly ýagdaýda silkip, birnäçe ädim ätdi. Adamlar onuň arkasyndan geçdi we birnäçe gezek gygyrdy: “Ýaşasyn ýolbaşçymyz”! Ýene birnäçe ädim ätdi we obaň medeniýet öýüniň öňündäki diwara çümdi. Elbetde, ol saklandy. Şonuň üçin topar hem saklandy. Soňra ýolbaşçy birneme yza çekildi we hasasyny haýat bilen birnäçe gezek çitdi.
– Näme etmegimizi isleýärsiňiz? – diýip soradylar.
Ol hiç zat diýmedi.
– Näme etmeli? Çit ýykyň! Bu biziň etmeli zadymyz! Özüniň hasasy bilen bize näme etmelidigini görkezmeli dälmi? – diýip, ýolbaşçynyň töwereginde duranlar gygyrdy.
– Derweze bar! Derweze bar! – diýip gygyrdy we garşysynda duran derwezäni görkezdi.
– Huş, ümsüm, çagalar!
– Hudaý bize kömek et, näme bolýar? – birnäçe aýal gorkunjundan huşundan gitdiler .
– Söz däl! Näme etmelidigini bilýär. Çit ýykyň!
Derrew haýat hiç wagt ýok ýaly aşak düşdi.
Çitden geçdiler.
Ýolbaşçy ullakan tikenli gyrymsylyga ylgap gelip, saklananda ýüz ädim ätmedi. Uly kynçylyk bilen özüni çekip bildi, soň bolsa hasasyny ähli tarapa kakyp başlady. Hiç kim çişmedi.
– Indi näme boldy? – yzdakylar gygyrdy.
– Tiken gyrymyny kesiň!
– Tiken gyrymsylaryny alyň, ýol bar Ol ýerde! – diýip gygyrdy. Çagalar we hatda arkadaky köp adamlar hem:
– Ýol bar! ! Ýol bar! –diýip gahar-gazap bilen ýolbaşçynyň töweregindäkileri masgaralady. – We kör adamlar onuň nirä alyp barýandygyny nädip bileris? Her kim sargyt berip bilmez. Ýolbaşçy iň gowy we iň göni ýoly bilýär. Tiken gyrymsylygyny kes!
Ýoly arassalamak üçin içeri girdiler.
– Wah, – diýip, eli tiken bilen ýapyşan biri we ýüzüne garaguş şahasy degen biri aglady.
– Doganlar, biderek zat bolup bilmersiňiz. Üstünlik gazanmak üçin özüňizi birneme süzmeli bolarsyňyz – diýip, topardaky iň batyr jogap berdi.
Köp zähmetden soň gyrymsy agaçdan geçdiler we öňe gitdiler.
Az salym ýöränlerinden soň, bir topar bir üýşmeleňe duş geldiler. Bular hem gapdala taşlandy. Soň bolsa dowam etdiler.
Ilkinji günde gaty az ýer örtüldi, sebäbi birnäçe meňzeş päsgelçilikleri ýeňip geçmeli boldular. Bularyň hemmesi az iýmitiň üstünde, sebäbi käbirleri diňe guradylan çörek we azajyk peýnir getiripdi, beýlekileriň açlygyny kanagatlandyrmak üçin diňe çörek bardy. Käbirlerinde asla hiç zat ýokdy. Bagtymyza, tomus paslydy, şonuň üçin bu ýerde miweli agaç tapdylar. Uly howp abanmady we heläkçilik hem bolmady. Şeýlelik bilen, birinji gün olaryň arkasynda diňe kiçijik bir uzynlyk bar bolsa-da, özlerini gaty ýadatdylar. Elbetde, şeýle uly işde aşakdaky wakalary ownuk-uşak hasaplamaly: bir aýalyň çep gözüne çygly mata bilen örtülen tiken; bir çaga aýagyny agaja urdy, şonuň üçin ol çaşdy we agsady; bir garry gara gyrymsy agajyň üstünden ýykyldy we topugyna sepdi; üstüne sogan goýlandan soň, adam agyrylara batyrgaýlyk bilen çydady we hasasyna bil baglap, başda duran ýolbaşçynyň arkasynda batyrgaý öňe gitdi. Dogrusyny aýtsam, birnäçe adam gojanyň topugynyň üstünde ýalan sözleýändigini, diňe özüniň bardygyny aýtdy,yza gaýdyp gelmek isleýänligi üçin özüni görkezýär.) Tizara, goltugynda tiken ýa-da dyrnagy bolmadyklar az boldy. Erkekler muňa gahrymanlyk bilen çydadylar, aýallar giden sagadyny näletlediler we çagalar agladylar, sebäbi bu zähmetiň hemmesine düşünmediler we ahyry köp sylaglanar.
Her kimiň bagty we şatlygy üçin ýolbaşçydan asla hiç zat bolmadyk ýaly hereketler dowam etdi. Dogrusyny aýtsak, hakykaty aýtsak, ol gaty goralypdy, ýöne şonda-da adam bagtlydy.
Ilkinji gijeki düşelgede hemmeler doga etdiler we günüň syýahatynyň üstünlikli geçendigi we ýolbaşçynyň başyna hiç zat, hatda azajyk betbagtlyk hem ýetmändigi üçin Hudaýa şükür etdiler. Soň iň batyr erkekleriň biri gürläp başlady. Ýüzüni gara gyrymsy agaç gyrpdy, ýöne oňa üns bermedi.
– Doganlar, – diýip başlady. – Bir günlük syýahat üstünlikli yzymyzda, Hudaýa şükür. Easy ýol aňsat däl, ýöne çydamaly bolýarys, sebäbi bu kyn ýoluň bagta eltjekdigini hemmämiz bilýäris. Gudratygüýçli Hudaý ýolbaşçymyzy bize üstünlikli alyp barmagy üçin islendik zyýandan gorasyn.
– Ertir şu günki ýaly bolsa, başga gözümi ýitirerin! – aýallaryň biri gaharly aýtdy.
– Wah, aýagym! – garry aýalyň aýdanlaryndan tolgunyp aglady.
Çagalar aglaýardylar we aglaýardylar, enelere sözçiniň eşidilmegi üçin olary dymdyrmak kyn boldy.
– Hawa, başga gözüňi ýitirersiň – diýip, gaharly çykdy-da, ikisini hem ýitirip bilersiň! Bir aýalyň şeýle uly sebäp üçin gözüni ýitirmegi uly betbagtlyk däl. Özüňden utanmaly! Çagalaryňyzyň abadançylygy hakda hiç wagt pikir etmeýärsiňizmi? Geliň, bu işde ýarymyz heläk bolalyň! Munuň näme tapawudy bar? Bir göz näme? Bizi gözleýän we bizi bagtlylyga alyp barýan biri bar bolsa, gözleriň näme peýdasy bar? Diňe gözüň we gojanyň aýagy sebäpli eden işimizden ýüz öwürmelimi?
– Ol ýalan sözleýär! Garry ýalan sözleýär! Ol diňe yza gaýdyp biljekdigi üçin özüni görkezýär, – diýip, her tarapdan sesler eşidildi.
– Doganlar, kim mundan beýläk gitmek islemeýär – diýip, adamlaryň arasyndan bir batyrgaý gaty seslendi, – nägilelik bildirmegiň we galanlarymyzy garyşdyrmagyň ýerine yzyna gaýdyň. Özüm barada aýtsam, içimde bir zat galýança, bu paýhasly ýolbaşçynyň yzyna düşerin!
– Biziň hemmämiz yzarlarys! We ýaşasak hemmämiz onuň yzyna düşeris!
Ýolbaşçy dymdy.
Hemmeler oňa seredip, pyşyrdap başladylar:
– Pikirlerine siňdi!
– Akylly adam!
– Maňlaýyna serediň!
– Hemişe gaşlary bir ýerde!
– Çynlakaý!
– Ol batyr! Ol hakda hemme zat görünýär.
– Muny ýene aýdyp bilersiňiz! haýat, diwar, grymsy agaç – bularyň hemmesini sürýär. Hiç zat diýmän, hasasyny kakýar we onuň näme pikir edýändigini çaklamaly.
(indiki sahypa)
Радоје Домановић 