Ýolbaşçy (3/3)
Şeýlelik bilen ýene bir gün geçdi we şol bir üstünlik bilen has köp gün geçdi. Örän möhüm zat bolmady, diňe ownuk-uşak hadysalar boldy: araçäklere we garaguş gyrymsy agaçlaryna garşy çişdiler; tikenlere basdylar; birnäçe elleri we aýaklary döwüldi; käbirleriniň kellesine urgy boldy. Emma bu azaplaryň hemmesi çydadylar. Birnäçe garry ýolda öli bolup galdy. „Öýde galan bolsalar-da, ýolda ýatmazdylar!“ Diýip metbugat wekilleri beýlekileri dowam etdirmäge çagyrdylar. Bir-iki ýaş aralygyndaky birnäçe kiçi çagalar hem heläk boldy. Ene-atalar ýürek agyrylaryny stoiki taýdan basyp ýatyrdylar, sebäbi bu Hudaýyň islegi. “Çagalar näçe kiçi bolsa, hasrat az bolýar. Ýaş bolansoň hasrat az bolýar. Ene-atalara durmuşa çykmak ýaşyna ýetenlerinde çagalaryny hiç wagt ýitirmesin. Çagalar şeýle niýetli bolsa, ir ölenleri has gowudyr. Onda hasrat beýle uly däl!” wekil olara ýene teselli berdi. Käbiri kellelerine örtülen matalar we gögermelerine sowuk basdyrmalar goýýarlar. Beýlekiler bolsa ellerini gysýardylar. Hemmesini ýyrtyp, kesdiler. Egin-eşikleri asyldy, ýöne şonda-da bagty öňe iteklediler. Bularyň hemmesini açlyk bilen doýmadyk bolsalar, bularyň hemmesini götermek has aňsat bolardy. Emma dowam etmeli boldular.
Bir gün has möhüm bir zat boldy.
Birden gaty uly we çuň, gaýaly jülge peýda boldy – hakyky çukur.Eňňit şeýle bir dikdi welin, öňe ädim ätmäge het edip bilmediler. Iň batyrlaram gysga durup, ýolbaşçynyň ýüzüne seretdiler. Başyny aşak egip, gözlerini gamaşdyryp, batyrgaýlyk bilen öňe ädim ätdi, hasasyny öňe, saga, soň çepe, häsiýetli görnüşde kakdy. Köpler munuň hemmesiniň özüni has abraýly görýändigini aýtdy. Ol hiç kime seretmedi, ne-de bir zat aýtmady. Çökgünlige ýakynlaşdygyça ýüzlerinde aňlatma ýa-da gorky yzy ýokdy. Toparyň galanlary onuň arkasynda durdular. Iň batyrgaý adamlar-da ölüm ýaly reňkli boldular, ýöne hiç kim batyr, paýhasly ýolbaşçyny durdurmaga het edip bilmedi.Ýolbaşçy, toparyň iň batyr adamlary bilen gurşalan ýoldady, ýöne beýlekileri gorkuzmazlyk üçin öz pikirini aýtmady.Ýene iki ädim ätdi we gyrada duran Aljyraňly gorky we açyk gözler bilen hemmesi oňa serediň. Iň batyrgaý adamlar, bir gezek, iki gezek ädimläp, jülgä çümüp gideninde, tertip-düzgüni bozmagy aňladýan bolsa-da, ýolbaşçyny saklamak isleýärdiler. Aljyraňňylyk, aglamak, gykylyk boldy; Gorky ýeňdi. Käbirleri gaçyp başladylar.
– Saklanyň, doganlar! Näme howlukdyrýar? Bu sözüňi berjaý etmegiň usulymy? Bu akylly adama eýermeli, sebäbi näme edýändigini bilýär. Özüni heläk etmek üçin däli bolardy. Ondan soň, Bu iň uly we belki iň soňky howp, iň soňky päsgelçilikdir. Kim bilýär? Belki, bu jülgäniň beýleki tarapynda Hudaýyň biziň üçin göz öňünde tutan ajaýyp, hasylly topragyny taparys. Öňe! Gurbanlyk bolmasa, hiç ýere gitmeris! – metbugat sekretarynyň beren sözleri şeýledi, ol hem iki ädim öňe gitdi we jülgede ýitdi. Iň batyrlar ony yzarlady, soň hemmeler içeri girdi.
Bu ägirt jülgäniň dik eňňidinde aglamak, iňňildemek, ýykylmak, nalamak köp boldy. Hiç kim hiç haçan diri çykmajakdygyna, has az zyýanly we bir bölekde çykjakdygyna ant içerdi, ýöne adamlaryň ömri kyn. Ýolbaşçy adatdan daşary şowsuzlyk boldy. Zeper ýetmezligi üçin ýykylanda gyrymsy agaçlara asyldy. Özüni bir ýere jemläp, çykmagy başardy.
Aşakda iňňildäp aglaýarkalar, hereketsiz, gaharly dymdy. Urlan we gaharlanan birnäçe adam oňa näletläp başlady, ýöne muňa gulak asmady.
Bagtymyza, ýykylanda bir gyrymsy agaja ýa-da agaja ýapyşyp bilýänler, çykmak üçin güýçli synanyşyp başladylar. Käbirleri kellelerini ýaryp, ýüzlerinden gan akýardy. Ýolbaşçysyna başga hiç kim ýokdy. Olaryň hemmesi birden oňa gözlerini gamaşdyryp, iňňildediler, ýöne başyny galdyrmady. Ol dymdy we hakyky akyldaryň şöhlelendiriji duruşyny kabul etdi!
Birneme wagt geçdi. Syýahatçylaryň sany barha azalýardy. Her gün zyýan çekdiler. Käbirleri topardan çykyp, yza gaýdyp geldiler.
Başlan köp sanly adamyň diňe ýigrimi töweregi galypdy. Olaryň keýpsiz, halys ýüzi umytsyzlygyň, şübhelenmegiň, ýadawlygyň we açlygyň alamatlaryny görkezýärdi, ýöne hiç kim bir söz aýtmady. Ýolbaşçy ýaly dymdylar, bile oturdylar. Hatda ruhdan düşen metbugat sekretary-da umytsyz başyny ýaýkady. Bu ýol hakykatdanam kyn boldy.
Olaryň sany diňe on bolýança azalýardy. Umytsyz ýüzler bilen diňe gürleşmegiň ýerine iňňildäp, zeýrenýärdiler.
Erkeklere garanyňda maýyp ýalydy. Käbirleri taýakda, Käbirleri ellerini boýnuna daňylan gysgyçlarda tutdular. Olaryň ellerinde köp sanly sargy we basdyrma bardy. Täze gurban bermek isleseler-de, bedenlerinde täze ýaralara ýer ýok diýen ýaly edip bilmediler.
Olaryň arasynda iň güýçli we batyr adamlarda imany we umydyny ýitiripdi, ýöne şonda-da has uzak göreşdiler; Ýagny, nähilidir bir usul bilen köp zähmet çekip, zeýrenip, agyrydan gorkdular. Yza gaýdyp bilmeseler başga näme edip bilerdiler? Şunça gurban we indi syýahatdan ýüz öwürmek üçin?
Garaňky düşdi. Çeňňeklere çümüp, birden ýolbaşçynyň indi ýokdugyny gördüler. Ýene bir ädim we oaryň hemmesi başga bir jülge çümdüler.
– Aý aýagym! Wah elim! – diýişip iňňildäp. Bir gowşak ses hatda mynasyp ýolbaşçyny näletledi, ýöne dymdy.
Gün doganda, saýlanan günündäki ýaly ýolbaşçy oturdy. Daş keşbinde iň az üýtgeşiklik bolmady.
Metbugat sekretary jülgeden çykdy, yzyndan ýene iki adam geldi. Düzülen we ganly, näçesiniň galandygyny görmek üçin yzyna öwrüldiler, ýöne ýeke-täk adamlardy. Ölüm gorkusy we umytsyzlyk olaryň ýüreklerini doldurdy. Sebit näbelli, depe, gaýaly – hiç ýerde ýol ýok. Iki gün, öň bir ýoldan geçip, ony yzda galdyrdylar. Ýolbaşçy olary şeýle alyp bardy.
Bu elhenç syýahatda ölen köp dostlary we garyndaşlary hakda pikir etdiler. Maýyp ellerindäki agyrydan has güýçli hasrat olary ýeňdi. Öz heläkçiligine öz gözleri bilen şaýat boldular.
Metbugat sekretary ýolbaşçynyň ýanyna baryp, agyrydan, umytsyzlykdan we ajydan doly ýadaw, titreýän ses bilen gürläp başlady.
– Indi nirä barýarys?
Ýolbaşçy dymdy.
– Bizi nirä alyp barýarsyňyz we nirä getirdiňiz? Özümizi we maşgalalarymyzy seniň eliňe berdik we öýsüz-öwzarsyz toprakdaky harabalykdan halas bolup bileris diýip umyt edip, öýlerimizi we ata-babalarymyzyň mazarlaryny terk etdik. Ýöne sen bizi has erbet ýagdaýda ýok etdiň. Arkaňyzda iki ýüz maşgala bardy, indi näçeräkdigine serediň!
– Hemmeler bu ýerde däl diýjek bolýarsyňyzmy? – başyny galdyrman ýolbaşçy sesini çykardy
– Şeýle soragy nädip berip bilersiňiz? Serediň we görüň! Bu betbagt syýahatda näçeräk galandygymyzy hasaplaň! Biziň keşbimize serediň! Munuň ýaly maýyp bolmakdan öleniň gowy bolardy.
– Men saňa seredip bilemok!
– Näme üçin beýle däl?
– Men kör.
Öli dymyşlyk.
– Syýahat wagtynda gözüňizi ýitirdiňizmi?
– Men kör bolup doguldym!
Üçüsi umytsyzlyk bilen kellelerini asdylar.Güýz şemaly daglaryň üstünden güýçli öwüsdi we gurap giden ýapraklary aşak inderdi. Depeleriň üstünde duman bolup, gargalaryň ganatlary sowuk, dumanly howada uçup gitdi. Uzakdan bir ses çykdy. Gün bulutlaryň aňyrsynda gizlenip, has uzaklara aýlanýardy.
Üçüsi gaty gorkunç ýagdaýda biri-birine seretdiler.
– Indi nirä gidip bileris? – birigaty gürledi.
– Bilmeýäris!
Belgradda, 1901.
“Radoýe Domanowiç” taslamasy üçin Serdar Rejepaew tarapyndan terjime edildi, 2021.
Ýolbaşçy (2/3)
Ertesi gün uzak ýola gitmäge batyrgaý bolanlaryň hemmesi ýygnandy. Bellenen ýere iki ýüzden gowrak maşgala geldi. Köne jaýa seretmek üçin diňe az sanlysy öýde galdy.
Ajy betbagtlygyň doglan we ata-babalarynyň mazarlaryny goýan topragyny terk etmäge mejbur bolan bu betbagt adamlara seretmek hakykatdanam gynandyryjydy. Ýüzleri keýpsiz we güne ýanýardy. Uzak zähmet çeken ýyllaryň görgülileri olara täsirini görkezdi we görgüleriň we ajy umytsyzlygyň suratyny berdi. Bu bir şol pursatda ilkinji umyt ummasyz göründi – hökman küýsemek bilen garyşdy. Umytsyz dem alýan we erbet sözleriň howasy bilen başyny ýaýkadýan az sanly garrylaryň gyrmyzy ýüzünden gözýaş döküldi. Olar has gowy watan gözlemegiň ýerine bu gaýalaryň arasynda ölüp biler ýaly, has uzak wagtlap şol ýerde galmak islärdiler. Aýallaryň köpüsi gaty agladylar we mazarlaryny terk edip ölen ýakynlary bilen hoşlaşdylar. Erkekler batyrgaý öňden ýöreýän goragçy topar düzmäge synanyşýardylar we gygyrýardylar: – Bolýar, bu gargalan toprakda açlyk çekip, bu ýerlerde ýaşamak isleýärsiňizmi? – Aslynda, iň gowusy, näletlenen sebiti we mümkin boldugyça garyplary özleri bilen alyp gitmegi gowy görerdiler.
Adamlaryň köpüsinde bolşy ýaly adaty ses we gykylyk boldy. Erkeklerem, aýallaram rahat däldi. Çagalar ejeleriniň arkasyndaky beşikde gygyrýardylar. Hatda mallaram birneme biynjalyk boldular. Bu ýerde gaty köp mal, bir göle, soňam köne halylary, sumkalary we hatda iki halta ýük eýeriniň üstüne ýükleýän, kellesi we semiz aýakly arkaýyn, gyrymsy at ýokdy, garyp haýwan siňip gitdi. Şeýle-de bolsa, wagtal-wagtal durup, kösenýänlere goňşy bolmagy başardy. Beýlekiler çeşmeleriň üstüne ýükleýärdiler; Çagalar itlere kakýardylar. Gepleşmek, gygyrmak, näletlemek, aglamak, üýrmek, gorkmak – bularyň hemmesi köpeldi. Hatda eşek hem birnäçe gezek dyrmaşdy. Emma ýolbaşçy bir söz aýtmady, edil ähli iş onuň işi däl ýaly. Hakyky akylly adam!
Ol diňe kellesini aşak egip, sessiz-üýnsüz oturdy. Indi bolsa ýere tüýküriň; bularyň hemmesi boldy. Bu bir geň gylyk-häsiýet sebäpli meşhurlygy şeýle bir artdy welin, hemmeleriň aýdyşy ýaly otdan we suwdan geçerdi. Aşakdaky gepleşikleri diňlemek mümkin:
– Şeýle adamy tapanymyza begenmeli. Biz onsuz öňe giden bolsak, Hudaý saklasyn! Biz heläk bolardyk. Hakyky akly bar, saňa aýdýaryn! Ol dymýar. Ol entek bir sözem gürlemedi! – diýip, birine hormat we buýsanç bilen seredýär.
– Ol näme diýmeli? Kim köp gürlese, kän pikir edenok. Akylly adam, elbetde diňe pikirlenýär we hiç zat diýmeýär – diýip, başga birini goşdy we özi hem ýolbaşçysyna haýran galmak bilen seretdi.
– Köp adamy alyp barmak aňsat däl! Pikirlerini ýygnamaly, sebäbi elinde uly iş bar – diýip, ýene birinjisi aýtdy.
Başlamagyň wagty geldi. Muňa garamazdan, başga biriniň pikirini üýtgedip, özleri bilen geljekdigini ýa-da gelmejekdigini bilmek üçin biraz garaşdylar, ýöne hiç kim gelmänsoň, olar uzak durup bilmediler.
– Biz gitmeli dälmi? – diýip soradylar.
Ol bir söz aýtman ýerinden turdy.
Ýolbaşçy, ýüzüni gaşap, başyny aşak egip, taýagyny abraýly ýagdaýda silkip, birnäçe ädim ätdi. Adamlar onuň arkasyndan geçdi we birnäçe gezek gygyrdy: “Ýaşasyn ýolbaşçymyz”! Ýene birnäçe ädim ätdi we obaň medeniýet öýüniň öňündäki diwara çümdi. Elbetde, ol saklandy. Şonuň üçin topar hem saklandy. Soňra ýolbaşçy birneme yza çekildi we hasasyny haýat bilen birnäçe gezek çitdi.
– Näme etmegimizi isleýärsiňiz? – diýip soradylar.
Ol hiç zat diýmedi.
– Näme etmeli? Çit ýykyň! Bu biziň etmeli zadymyz! Özüniň hasasy bilen bize näme etmelidigini görkezmeli dälmi? – diýip, ýolbaşçynyň töwereginde duranlar gygyrdy.
– Derweze bar! Derweze bar! – diýip gygyrdy we garşysynda duran derwezäni görkezdi.
– Huş, ümsüm, çagalar!
– Hudaý bize kömek et, näme bolýar? – birnäçe aýal gorkunjundan huşundan gitdiler .
– Söz däl! Näme etmelidigini bilýär. Çit ýykyň!
Derrew haýat hiç wagt ýok ýaly aşak düşdi.
Çitden geçdiler.
Ýolbaşçy ullakan tikenli gyrymsylyga ylgap gelip, saklananda ýüz ädim ätmedi. Uly kynçylyk bilen özüni çekip bildi, soň bolsa hasasyny ähli tarapa kakyp başlady. Hiç kim çişmedi.
– Indi näme boldy? – yzdakylar gygyrdy.
– Tiken gyrymyny kesiň!
– Tiken gyrymsylaryny alyň, ýol bar Ol ýerde! – diýip gygyrdy. Çagalar we hatda arkadaky köp adamlar hem:
– Ýol bar! ! Ýol bar! –diýip gahar-gazap bilen ýolbaşçynyň töweregindäkileri masgaralady. – We kör adamlar onuň nirä alyp barýandygyny nädip bileris? Her kim sargyt berip bilmez. Ýolbaşçy iň gowy we iň göni ýoly bilýär. Tiken gyrymsylygyny kes!
Ýoly arassalamak üçin içeri girdiler.
– Wah, – diýip, eli tiken bilen ýapyşan biri we ýüzüne garaguş şahasy degen biri aglady.
– Doganlar, biderek zat bolup bilmersiňiz. Üstünlik gazanmak üçin özüňizi birneme süzmeli bolarsyňyz – diýip, topardaky iň batyr jogap berdi.
Köp zähmetden soň gyrymsy agaçdan geçdiler we öňe gitdiler.
Az salym ýöränlerinden soň, bir topar bir üýşmeleňe duş geldiler. Bular hem gapdala taşlandy. Soň bolsa dowam etdiler.
Ilkinji günde gaty az ýer örtüldi, sebäbi birnäçe meňzeş päsgelçilikleri ýeňip geçmeli boldular. Bularyň hemmesi az iýmitiň üstünde, sebäbi käbirleri diňe guradylan çörek we azajyk peýnir getiripdi, beýlekileriň açlygyny kanagatlandyrmak üçin diňe çörek bardy. Käbirlerinde asla hiç zat ýokdy. Bagtymyza, tomus paslydy, şonuň üçin bu ýerde miweli agaç tapdylar. Uly howp abanmady we heläkçilik hem bolmady. Şeýlelik bilen, birinji gün olaryň arkasynda diňe kiçijik bir uzynlyk bar bolsa-da, özlerini gaty ýadatdylar. Elbetde, şeýle uly işde aşakdaky wakalary ownuk-uşak hasaplamaly: bir aýalyň çep gözüne çygly mata bilen örtülen tiken; bir çaga aýagyny agaja urdy, şonuň üçin ol çaşdy we agsady; bir garry gara gyrymsy agajyň üstünden ýykyldy we topugyna sepdi; üstüne sogan goýlandan soň, adam agyrylara batyrgaýlyk bilen çydady we hasasyna bil baglap, başda duran ýolbaşçynyň arkasynda batyrgaý öňe gitdi. Dogrusyny aýtsam, birnäçe adam gojanyň topugynyň üstünde ýalan sözleýändigini, diňe özüniň bardygyny aýtdy,yza gaýdyp gelmek isleýänligi üçin özüni görkezýär.) Tizara, goltugynda tiken ýa-da dyrnagy bolmadyklar az boldy. Erkekler muňa gahrymanlyk bilen çydadylar, aýallar giden sagadyny näletlediler we çagalar agladylar, sebäbi bu zähmetiň hemmesine düşünmediler we ahyry köp sylaglanar.
Her kimiň bagty we şatlygy üçin ýolbaşçydan asla hiç zat bolmadyk ýaly hereketler dowam etdi. Dogrusyny aýtsak, hakykaty aýtsak, ol gaty goralypdy, ýöne şonda-da adam bagtlydy.
Ilkinji gijeki düşelgede hemmeler doga etdiler we günüň syýahatynyň üstünlikli geçendigi we ýolbaşçynyň başyna hiç zat, hatda azajyk betbagtlyk hem ýetmändigi üçin Hudaýa şükür etdiler. Soň iň batyr erkekleriň biri gürläp başlady. Ýüzüni gara gyrymsy agaç gyrpdy, ýöne oňa üns bermedi.
– Doganlar, – diýip başlady. – Bir günlük syýahat üstünlikli yzymyzda, Hudaýa şükür. Easy ýol aňsat däl, ýöne çydamaly bolýarys, sebäbi bu kyn ýoluň bagta eltjekdigini hemmämiz bilýäris. Gudratygüýçli Hudaý ýolbaşçymyzy bize üstünlikli alyp barmagy üçin islendik zyýandan gorasyn.
– Ertir şu günki ýaly bolsa, başga gözümi ýitirerin! – aýallaryň biri gaharly aýtdy.
– Wah, aýagym! – garry aýalyň aýdanlaryndan tolgunyp aglady.
Çagalar aglaýardylar we aglaýardylar, enelere sözçiniň eşidilmegi üçin olary dymdyrmak kyn boldy.
– Hawa, başga gözüňi ýitirersiň – diýip, gaharly çykdy-da, ikisini hem ýitirip bilersiň! Bir aýalyň şeýle uly sebäp üçin gözüni ýitirmegi uly betbagtlyk däl. Özüňden utanmaly! Çagalaryňyzyň abadançylygy hakda hiç wagt pikir etmeýärsiňizmi? Geliň, bu işde ýarymyz heläk bolalyň! Munuň näme tapawudy bar? Bir göz näme? Bizi gözleýän we bizi bagtlylyga alyp barýan biri bar bolsa, gözleriň näme peýdasy bar? Diňe gözüň we gojanyň aýagy sebäpli eden işimizden ýüz öwürmelimi?
– Ol ýalan sözleýär! Garry ýalan sözleýär! Ol diňe yza gaýdyp biljekdigi üçin özüni görkezýär, – diýip, her tarapdan sesler eşidildi.
– Doganlar, kim mundan beýläk gitmek islemeýär – diýip, adamlaryň arasyndan bir batyrgaý gaty seslendi, – nägilelik bildirmegiň we galanlarymyzy garyşdyrmagyň ýerine yzyna gaýdyň. Özüm barada aýtsam, içimde bir zat galýança, bu paýhasly ýolbaşçynyň yzyna düşerin!
– Biziň hemmämiz yzarlarys! We ýaşasak hemmämiz onuň yzyna düşeris!
Ýolbaşçy dymdy.
Hemmeler oňa seredip, pyşyrdap başladylar:
– Pikirlerine siňdi!
– Akylly adam!
– Maňlaýyna serediň!
– Hemişe gaşlary bir ýerde!
– Çynlakaý!
– Ol batyr! Ol hakda hemme zat görünýär.
– Muny ýene aýdyp bilersiňiz! haýat, diwar, grymsy agaç – bularyň hemmesini sürýär. Hiç zat diýmän, hasasyny kakýar we onuň näme pikir edýändigini çaklamaly.
(indiki sahypa)
Ýolbaşçy (1/3)
– Doganlar, ähli çykyşlaryňyzy diňledim, şonuň üçin indi meni diňlemegiňizi haýyş edýärin. Bu boş sebitde galýançak, ähli ara alyp maslahatlaşmalarymyz we gepleşiklerimiz hiç zat bolmaz. Bu çägeli toprakda we bu gaýalarda ýagyşly ýyllar bolanda-da hiç zat ösüp bilmedi, bu gurakçylykda hiç birimiziň görmedik zatlarymyzy goýalyň. Haçana çenli şunuň ýaly ýygnanyp, biderek gürleşeris? Mallar azyksyz ölýärler, basym biz we çagalarymyz hem açlyk çekeris. Has gowy we has manyly başga bir çözgüt tapmalydyrys. Bu gurak topragy terk edip, has gowy we hasylly toprak tapmak üçin dünýäniň ähli ýerine gitmek iň gowusy diýip pikir edýärin, sebäbi indi beýle ýaşap bilmeris.
Onuň diýenlerinden, dogrusyny aýtsam, bir wagtlar bu hekaýany nädip oýlap tapdym öýdüpdim, ýöne kem-kemden bu nejis aldawdan halas boldum. Indi hakykatdanam bolup geçen we bir ýerde we bir wagt bolup geçen zatlary gürrüň berjekdigime we hiç haçan asla düzedip bilmejekdigime berk ynanýaryn.
Elleri guşaklarynyň aşagy bilen reňkli, aljyraňly we boş, garaňky, düşnüksiz diýen ýaly diňleýjiler bu paýhasly sözlerde janly ýalydy. Olaryň hersi eýýäm haýsydyr bir jadyly, jennetli toprakdadygyny, yza gaýdyp gelen işleriň sogabynyň baý hasyl boljakdygyny göz öňüne getirýärdi.
– Dogry aýdýar! Dogry aýdýar! – tükeniksiz sesler hemme tarapdan pyşyrdadyp gelýärdi.
– Bu ýereýakynrak tarapyndan? – bir burçdan çekilen hüňňürdilik eşidildi.
– Doganlar! – beýlekisi birneme güýçli ses bilen başlady. – Bu maslahaty derrew ýerine ýetirmeli, sebäbi mundan beýläk gidip bilmeris. Özümize zähmet çekdirdik we dartdyrdyk, ýöne hemmesi biderek boldy. Iýmit üçin ulanyp boljak tohum ekdik, ýöne suw joşmalary gelip, tohumy we topragy eňňitlerden ýuwdy, diňe ýalaňaç gaýalar galdy. Bu ýerde baky galmaly we ertirden agşama çenli diňe aç we suwsuz, ýalaňaç we ýalaňaç galmalymy? Zähmetiň bol hasyl berjek has gowy we hasylly topragy gözlemeli.
– Ýör gideliň! Derrew gideliň, sebäbi bu ýer indi ýaşamaga laýyk däl! – Pyşyrdaşmalar peýda boldy we hersi nirä barýanyny pikir etmän gidip başlady.
– Maňa serediň, doganlar! Nirä barýaňyz?– birinji gürrüň berýän täzeden başlady. – Elbetde gitmeli, ýöne beýle däl. Nirä barýandygymyzy bilmeli. Ýogsam özümizi halas etmegiň ýerine has erbet ýagdaýa düşürip bileris. Hemmämiz boýun bolmaly we bize iň gowy we iň göni ýoly görkezjek ýolbaşçy saýlamagy maslahat berýärin.
– Geliň, saýlalyň! Geliň, derrew birini saýlalyň! – hemme ýerde eşidildi.
Ýöne indi jedel ýüze çykdy, hakyky bulam-bujarlyk başlandy. Hemmeler gürleşýärdi, hiç kim birek biregi diňlemeýärdi ýa eşitmeýärdi. Toparlara bölünip başladylar, her kim öz aralarynda hüňürdedi, hatda toparlaram dargady. Iki bolup, biri-biri bilen gürleşip başladylar, subut etjek boldular. Birazdan, elleri bilen biri-birini çekip, agzlary bilen dymdylar. Soň hemmesi ýuwaşlyk bilen gürleşip, täzedengürleşmegiň dowam etdiler.
– Doganlar! Diýip – birden beýleki gykylykly, samsyk sesleri gark eden has güýçli ses ýaňlandy. – Munuň ýaly haýsydyr bir ylalaşyk gazanyp bilmeris. Hemmeler gürleşýär we hiç kim birek biregi diňlänok. Geliň, lider saýlalyň! Aramyzda kimi saýlap bileris? Aramyzda kim ýollary bilmek üçin ýeterlik syýahat etdi? Biziň hemmämiz biri-birimizi gowy tanaýarys, şonuň üçinem özümi we çagalarymy bu ýerde ýekeje adamyň ýolbaşçylygynda goýmaýaryn. Has dogrusy, şu gün irden ýoluň gyrasynda kölegede oturan syýahatçyny gördüm, onuň kimdigini aýdyň?
Ümsümlik azaldy. Hemmesi nätanyş tarapa öwrülip, ony başyndan aýagyna çenli synladylar.
Sakgaly we uzyn saçlary sebäpli gaty bir ýüzi açyk görünmeýän, orta ýaşly syýahatçy oturdy we öňküsi ýaly dymdy, pikirlere siňdi we wagtal-wagtal ullakan hasasyny ýere degirdi.
– Düýn şol adamy ýaş oglan bilen gördüm. Biri-birini tutup, köçä çykýardylar. Düýn gije oglan obadan çykdy, ýöne nätanyş adam şu ýerde galdy.
– Doganlar, geliň, bu manysyz zatlary ýatdan çykaralyň, şonuň üçin wagtymyzy ýitirmeris. Kim bolsa-da, uzakdan gelýär, sebäbi hiç birimiz ony tanamaýarys we elbetde bizi alyp barmagyň iň gysga we iň gowy ýoluny bilýär. Meniň pikirimçe, ol gaty akylly adam, sebäbi ol ýerde ümsüm oturýar we pikirlenýär. Başga biri şu wagta çenli on gezek ýa-da ondanam köp işimizi öwrenerdi ýa-da birimiz bilen söhbetdeşlige başlardy, ýöne ol hemişe ýeke özi otyrdy we hiç zat diýmedi.
– Elbetde, adam bir zat hakda pikir edýändigi üçin arkaýyn oturýar. Beýlekiler bilen ylalaşdy we nätanyş adamy täzeden gözden geçirip başlady. Olaryň her birinde ajaýyp bir häsiýet tapyldy, adatdan daşary akyllylygynyň subutnamasydy.
Gepleşmek üçin has köp wagt sarp edilmedi, şonuň üçin hemmeler bu syýahatçydan has gowy ýerler we has oňat topraklar gözlemek üçin olary dünýäniň çäklerine ugratmak üçin bu syýahatçydan soramagyň iň gowusydygyna ylalaşdylar. Ol olaryň ýolbaşçysy bolmalydy, olar ony diňlärdiler we soragsyz oňa gulak asardylar.
Olar özlerinden kararlaryny düşündirmek üçin nätanyş adamyň ýanyna gitmeli on adamy saýladylar. Bu barlag topar weiliyet oňa ýaramaz ýagdaýy görkezmek we onuň ýolbaşçy bolmagyny haýyş etmekdi.
Şeýdip, on adam geçip, kiçigöwünlilik bilen baş egdiler. Olaryň biri sebitiň öndürijiliksiz topragy, gurak ýyllar we hemmesiniň başdan geçiren görgüleri hakda gürleşip başlady. Ol aşakdaky görnüşde tamamlady:
– Bu şertler öýlerimizi we topragymyzy terk etmäge we has gowy watan tapmak üçin dünýäniň iň gowy ýerine göçmäge mejbur edýär. Iň soňunda ylalaşyga gelen pursatymyzda, Hudaýyň bize rehimdarlyk edendigi, sizi bize – akylly we mynasyp nätanyş adam iberendigi we bizi gowy toprakly ýerle alyp barjakdygyňyz we görgülerimizden halas etjekdigiňiz görünýär. Bu ýerdäki ýaşaýjylaryň hemmesiniň adyndan, baştutanymyz bolmagyňyzy haýyş edýäris. Nirä gitseňizem yzyňyzda galmarys siziň bilen gideris. Ýollary bilýärsiňiz, elbetde siz has bagtly biri bolupdogulypsyňyzwe has gowy watana baş bolarsyňyz. Biz sizi diňläris we buýruklaryňyzyň hersine boýun bolarys. Akylly nätanyş, köp adamy heläkçilikden halas etmäge razy bolarmy? Siz biziň ýolbaşçymyz bolarsyňyzmy?
Bu ýalbarýan sözleriň dowamynda akylly nätanyş hiç wagt başyny galdyrmady. Bütin wagt onuňtapyp oturan ýerinde galdy. Kellesi aşak egildi, gözlerini gamaşdyrdy, hiç zat diýmedi. Wagtal-wagtal hasasyny ýere degirýärdi we pikirlenýärdi. Çykyş gutaransoň, ýerini üýtgetmän ýuwaş-ýuwaşdan seslendi:
– Ederin!
– Onda seniň bilen gidip, has gowy ýer gözläp bilerismi?
– Başararsyňyz! – başyny galdyrman dowam etdi.
Höwes we minnetdarlyk bildirmek indi ýüze çykdy, ýöne nätanyş hiç birine söz aýtmady.
On adam we üstünlikleriniň ýygnanandygyny habar berdiler we diňe şu adamyň bu beýik paýhasa eýe bolandygyny indi görendiklerini aýtdylar.
– Ol hatda kim bilen gürleşýändigini görmek üçin ýerden ýa-da kellesini galdyrmady. Ol diňe arkaýyn oturdy we oýlandy. Gepleşigimize we minnetdarlygymyza diňe iki söz aýtdy.
– Hakyky akyldar! Seýrek akyl! – Hudaýyň hut özüni halas etmek üçin gökden perişde hökmünde iberendigini aýdyp, ähli tarapdan begenip gygyrdylar. Dünýäde hiç zady biynjalyk edip bilmeýän şeýle ýolbaşçynyň ýolbaşçylygynda üstünlik gazanjakdyklaryna hemmeler berk ynanýardylar.
Şeýdip, ertesi gün daň bilen ýola çykmak kararyna gelindi.
Радоје Домановић 