Marca
Tiven un soño terrible. Non me preocupa tanto o soño en si, pero pregúntome como puiden atopar a coraxe de soñar con cousas horribles, cando eu mesmo son un cidadán tranquilo e respectable, un fillo obediente da nosa querida e aflixida nai Serbia, como todos os seus outros fillos. Por suposto, xa sabes, se eu fose unha excepción en calquera cousa, sería diferente, pero non, meu querido amigo, fago exactamente o mesmo que os demais e, a ser coidadoso, ninguén me pode igualar. Unha vez vin un brillante botón do uniforme dun policía tirado na rúa e fixeime no seu resplandor máxico, case sen darme conta, cheo de doces reminiscencias, cando de súpeto, a miña man comezou a tremer e saltou a un saúdo; a miña cabeza inclinouse cara á terra por sí soa e a miña boca estendeuse nese encantador sorriso que todos levamos ao saudar aos nosos superiores.
– Nobre sangue corre nas miñas veas – iso é o que é! – Isto é o que pensei nese momento e mirei con desdén ao bruto que pasaba, que despreocupadamente pisou o botón.
– Un bruto! – Dixen amargamente, cuspín e logo seguín camiñando calado, consolado polo pensamento de que tales brutos son poucos; e alégrome especialmente de que Deus me dese un corazón refinado e o sangue nobre e cabaleiresco dos nosos antepasados.
Ben, agora podes ver o marabilloso home que son, nada diferente doutros respectables cidadáns, e sen dúbida preguntaraste como poderían ocorrer cousas tan terribles e tolas nos meus soños.
Non me pasou nada raro ese día. Cenei ben e despois senteime a escarvar os dentes a gusto; tomando o meu viño e, despois de facer un uso tan valente e concienciado dos meus dereitos como cidadán, fun para a cama e levei un libro para durmir máis rápido.
O libro axiña me caeu das mans, por suposto, satisfixo o meu desexo e, cumpridos todos os meus deberes, quedei durmido inocente coma un año.
De repente atopeime nunha estreita e enlamada estrada que atravesaba montañas. Unha noite fría e negra. O vento ouveaba entre ramas estériles e cortaba coma unha navalla que toca a pel espida. O ceo negro, mudo e ameazante, e neve, coma po, soprando aos ollos e batendo contra a cara. Nin unha alma viva en ningures. Apresúrome e, de cando en vez, escorrego pola estrada enlamada á esquerda, á dereita. Cambaleo e caio, perdo o camiño, sigo adiante, Deus sabe onde, pero non é unha noite curta e ordinaria, senón un século, e sigo todo o tempo sen saber onde me atopo.
Así que camiñei durante moitos anos e cheguei a algún lugar, moi, moi lonxe do meu país natal a unha parte descoñecida do mundo, a unha estraña terra que probablemente ninguén coñece, estou seguro, só se pode ver nos soños.
Vagando pola terra cheguei a unha cidade grande onde vivía moita xente. No gran mercado había unha enorme multitude, un ruído terrible, o suficiente para rebentar os tímpanos. Metinme nunha pousada que daba ao mercado e pregunteille ao propietario por que se xuntou tanta xente…
– Somos xente tranquila e respectable – comezou a súa historia– , somos leais e obedientes ao maxistrado.
– O maxistrado é a súa autoridade suprema? – preguntei interrompéndoo.
– O maxistrado goberna aquí e el é a nosa autoridade suprema; a policía vén despois.
Eu rin.
– Por que ris? Non o sabías? De onde ves?
Díxenlle como perdera o camiño e que viña dunha terra afastada: Serbia.
– Oín falar dese famoso país! – murmurou o propietario para si, mirándome con respecto, e logo falou en voz alta:
– Ese é o noso camiño – continuou – o maxistrado goberna aquí cos seus policías.
– Como son os policías de aquí?
– Ben, hai diferentes tipos de policías; varían segundo o seu rango. Hai os máis distinguidos e os menos distinguidos… Somos, xa sabes, xente tranquila e respectable, pero todo tipo de malfeitores veñen da veciñanza, corrompennos e ensínannos cousas malas. Para distinguir a cada un dos nosos cidadáns doutras persoas, o maxistrado deu onte a orde de que todos os nosos cidadáns deben acudir ao xulgado local, onde a cada un de nós se lle marcará a testa. É por iso que se xuntou moita xente: para saber que facer.
Estremecinme e pensei que debería fuxir desta estraña terra o máis rápido que puidera, porque eu, aínda que serbio, non estaba acostumado a amosar tal espírito de cabalería, e estaba un pouco inquedo por iso.
O pousadeiro riu benevolentemente, tocoume no ombreiro e dixo orgulloso:
– Ah, estraño, isto é suficiente para ? Non me estraña, hai que percorrer un longo camiño para atopar coraxe coma a nosa!
– E que propós facer? – preguntei tímidamente.
– Que pregunta! Verá o valentes que somos. Hai que percorrer un longo camiño para atopar valor como o noso, xa llo dixen. Vostede viaxou dende moi lonxe e viu o mundo, pero estou seguro de que nunca viu heroes maiores ca nós. Vaiamos alí xuntos. Debo apresurarme.
Estabamos a piques de ir cando escoitamos, diante da porta, o crac dun látego.
Asomeime e vin un espectáculo: un home cunha brillante gorra de tres cornos na cabeza, vestido cun vistoso traxe, ía no lombo doutro home con riquísimas roupas de corte común e civil. Parou fronte á pousada e o xinete baixou.
O pousadeiro saíu, inclinouse ao chan e o home do pomposo traxe entrou na pousada a unha mesa especialmente decorada. O da roupa civil quedou diante da pousada e agardou. O propietario inclinouse tamén cara a el.
– De que vai todo isto? – pregunteille ao arrendador, profundamente desconcertado.
– Ben, o que entrou na pousada é un policía de alto rango, e este home é un dos nosos cidadáns máis distinguidos, moi rico e un gran patriota – murmurou o propietario.
– Pero por que deixa que o outro monte sobre as súas costas?
O pousadeiro negou coa cabeza e botámonos a un lado. Deume un sorriso despectivo e dixo:
– Considerámolo unha gran honra que poucas veces se merece! – Díxome moitas cousas ademais, pero estaba tan emocionado que non as puiden entender. Pero escoitei con bastante claridade o que dixo ao final: – É un servizo ao seu país que aínda non todas as nacións aprenderon a apreciar!
—
Chegamos á reunión e a elección do presidente xa estaba en curso.
O primeiro grupo presentou a un home chamado Kolb, se lembro ben o nome, como o seu candidato á presidencia; o segundo grupo quería a Talb e o terceiro tiña o seu propio candidato.
Houbo un barullo espantoso; cada grupo quería promover ao seu propio home.
– Creo que non temos un home mellor que Kolb para presidir unha reunión tan importante – dixo unha voz do primeiro grupo – porque todos coñecemos moi ben as súas virtudes como cidadán e a súa gran valentía. Non creo que haxa ninguén entre nós que poida presumir de ter sido montado con tanta frecuencia polas persoas realmente importantes…
– Quen es ti para falar diso – berrou alguén do segundo grupo. – Nunca fostes montado nin por un axudante de policía!
– Sabemos cales son as túas virtudes – berrou alguén do terceiro grupo. – Nunca poderías sufrir un só lategazo sen ouvear!
– Deixémolo claro, irmáns! – comezou Kolb. – É certo que persoas eminentes cabalgan sobre as miñas costas dende hai xa dez anos; azoutáronme e nunca botei un berro, pero ben pode ser que haxa outros máis merecedores entre nós. Quizais algún dos novos sean mellores.
– Non, non – berraron os seus seguidores.
– Non queremos escoitar falar de honras obsoletas! Hai dez anos que Kolb é montado – berraron as voces do segundo grupo.
– O sangue novo está tomando o control, deixade que os cans vellos mastiquen os ósos vellos – dicían algúns do terceiro grupo.
De súpeto non houbo máis ruído; a xente foise para atrás, á esquerda e á dereita, para despexar un camiño e vin a un mozo duns trinta anos. Ao seu paso, todas as cabezas se inclinaron.
– Quen é este? – murmureille ao meu pousadeiro.
– É o líder popular. Xove, pero moi prometedor. Nos seus inicios puido presumir de levar o maxistrado ás costas tres veces. É máis popular que ningún outro.
– Elixirano? – preguntei.
– Iso é máis que seguro, porque o resto de candidatos son todos máis vellos, o tempo adiantounos, mentres que o maxistrado andou onte mesmo ás súas costas.
– Cómo se chama?
– Kleard.
Déronlle un lugar de honra.
– Creo – a voz de Kolb rompeu o silencio – que non podemos atopar un home mellor para esta posición que Kleard. É novo, pero ningún de nós os vellos lle fai igual.
– Escoitade, escoitade! Viva Kleard! – ruxiron todas as voces.
Kolb e Talb levárono ao lugar do presidente. Todo o mundo fixo unha reverencia profunda e houbo un silencio absoluto.
– Grazas, irmáns, pola vosa alta estima e por este honor que me outorgaron por unanimidade. As vosas esperanzas, que recaen en min agora, son demasiado honrosas. Non é doado dirixir a nave dos desexos da nación durante días tan transcendentais, pero farei todo o que estea na miña man para xustificar a vosa confianza, representar honestamente a vosa opinión e merecer o voso alto respecto por min. Grazas, meus irmáns, por elixirme.
– Hurra! Hurra! Hurra! – tronaron os votantes de todos os lados.
– E agora, irmáns, espero que me permitan dicir algunhas palabras sobre este importante acontecemento. Non é doado sufrir dores e tormentos coma os que nos quedan; non é doado ter a testa marcada con ferro quente. Por suposto que non; son dores que non todos os homes poden soportar. Deixade tremer aos covardes, deixadeos branquear de medo, pero non debemos esquecer nin un momento que somos fillos de valentes antepasados, que o sangue nobre corre polas nosas veas, o sangue heroico dos nosos avós, os grandes cabaleiros que morreron sen bater unha pálpebra pola liberdade e polo ben de todos nós, a súa descendencia. O noso sufrimento é leve, se pensades no seu sufrimento. Comportarémonos como membros dunha raza dexenerada e covarde agora que vivimos mellor que nunca? Cada verdadeiro patriota, todos os que non queiran vergoñar á nosa nación ante todo o mundo, soportarán a dor coma un home e un heroe.
– Escoitade! Escoitade! Viva Kleard!
Houbo varios ferventes oradores despois de Kleard; animaron á xente asustada e repetiron máis ou menos o que dixera Kleard.
Entón, un vello pálido e canso, coa cara enrugada, o pelo e a barba brancos coma a neve, pediu falar. Os xeonllos tremíanlle coa idade, as mans sacudíanse e tiña as costas dobradas. A súa voz era trémula, os ollos brillábanlle coas bágoas.
– Nenos, – comezou, coas bágoas rodando polas meixelas brancas e engurradas, caendo sobre a branca barba, – son desgraciado e morrerei pronto, pero paréceme que é mellor que non deixedes acontecer esa vergoña . Teño cen anos e vivín toda a vida sen iso. Por que a marca da escravitude debería quedar impresa na miña cabeza branca e cansa agora?
– Abaixo ese vello ruín! – berrou o presidente.
– Abaixo con el! – berraron outros.
– O vello covarde!
– En vez de animar aos novos, está asustando a todos!
– Debería avergoñarse dos seus pelos grises! Viviu o tempo suficiente e aínda ten medo: os máis novos somos máis valentes!
– Abaixo o covarde!
– Botádeo fóra!
– Abaixo con el!
Unha multitude enfadada de mozos e valentes patriotas lanzouse ao vello e comezou a empurralo, tiralo e darlle patadas cheas de rabia.
Finalmente deixárono marchar por mor da súa idade; se non, lapidaríanno vivo.
Todos se comprometeron a ser valentes ó día seguinte e a amosarse dignos da honra e a gloria da súa nación.
A xente marchou da reunión cunha orde excelente. Mentres se separaban dixeron:
– Mañá veremos quen é quen!
– Sabremos quenes son os fanfarróns mañá!
– Chegou o momento de que os dignos se distingan dos indignos, de xeito que todo canalla non será capaz e non poderá presumir de ter un corazón valente.
—
Volvín á pousada.
– Viches de que estamos feitos? – preguntoume orgulloso o meu pousadeiro.
– Xa o creo – respondín automaticamente, sentindo que a miña forza me abandonara e que a miña cabeza zumbaba de estrañas impresións.
Nese mesmo día lin no seu xornal un artigo principal que tiña o seguinte texto:
– Cidadáns, é hora de parar os vans eloxios e fanfarronadas entre nós; é hora de deixar de estimar as palabras baleiras que empregamos en abundancia para amosar as nosas virtudes e encantos imaxinarios. Chegou o momento, cidadáns, de poñer a proba as nosas palabras e demostrar quen é realmente digno e quen non! Pero cremos que non haberá covardes vergoñentos entre nós que terán que ser levados pola forza ao lugar de marca designado. Cada un de nós que senta nas súas veas unha pinga do nobre sangue dos nosos devanceiros loitará por ser dos primeiros en soportar a dor e a angustia, con orgullo e tranquilidade, porque isto é unha dor santa, é un sacrificio polo ben do noso país e para o benestar de todos nós. Adiante, cidadáns, porque mañá é o día da nobre proba!
—
O meu pousadeiro deitouse ese día xusto despois da reunión para chegar o día seguinte o máis cedo posible ao lugar designado. Con todo, moitos foran directos ao Concello para estar o máis preto posible da cabeza da fila.
Ao día seguinte tamén fun ao Concello. Todo o mundo estaba alí: mozos e vellos, homes e mulleres. Algunhas nais trouxeron aos seus pequenos bebés en brazos para que puidesen ser marcados coa marca da escravitude, é dicir de honra, e así obter un maior dereito a altos cargos na función pública.
Houbo empurróns e xuramentos (niso son coma nós os serbios, e dalgún xeito alégrome velo), e todo o mundo esforzouse por ser o primeiro na porta. Algúns incluso levaban a outros pola gorxa.
Un funcionario especial aplicaba as marcas cun traxe branco e formal que reprochaba á xente con lixeireza:
– Non rosme, por Deus, chegará a quenda de todos: non sodes animais, supoño que podemos manexalo sen empurrar.
Comezou a marcar. Un berrou, outro só xemía, pero ninguén foi capaz de soportalo sen un só son mentres estiven alí.
Non podía soportar ver esta tortura por moito tempo, así que volvín á pousada, pero algúns deles xa estaban alí, comendo e bebendo.
– Iso foi todo! – dixo un deles.
– Ben, en realidade nos non gritamos, pero Talb estaba a berrar coma un burro! – dixo outro.
– Xa ves como é o teu Talb, e onte quixeches telo como presidente da reunión.
– Ah, nunca se sabe!
Falaron, xemendo de dor e retorcéndose, pero tratando de ocultalo un do outro, porque a cada un lle avergoñaba que o tomasen por un covarde.
Kleard deshonrouse porque xemía, e un home chamado Lear era un heroe porque pedira que dúas marcas quedasen impresas na súa fronte e non dou un pío de dor. Toda a cidade falaba só del co maior respecto.
Algunhas persoas fuxiron, pero foron desprezadas por todos.
Despois duns días, o que tiña dúas marcas na testa camiñaba coa cabeza alta, con dignidade e autoestima, cheo de gloria e orgullo, e alá onde ía, todos se inclinaban e tiraban o sombreiro para saudar ao heroe do día .
Homes, mulleres e nenos corrían detrás del na rúa para ver ao home máis grande da nación. Onde queira que fose, o susurro inspirado no temor seguiuno: “Lear, Lear!… É el!… Ese é o heroe que non ouveaba, que non daba un son mentres dúas marcas quedaban impresas na súa testa.” Estaba nos titulares dos xornais, eloxiado e glorificado.
Era merecedor do amor da xente.
—
En todo o lugar escoitei eses eloxios e comezei a sentir o vello e nobre sangue serbio correndo polas miñas veas. Os nosos antepasados eran heroes, morreron empalados pola liberdade; tamén nos temos o noso heroico pasado e o noso Kosovo. Emociónome con orgullo e vaidade nacional, desexoso de mostrar o valente que é a miña raza e de precipitarme ao Concello e berrar:
– Por que eloxiades ao voso Lear? Nunca vichedes verdadeiros heroes! Vinde a ver por vos mesmos como é o nobre sangue serbio! Aplica dez marcas sobre a miña cabeza, non só dúas!
O funcionario do traxe branco puxo a súa marca preto da miña testa e comecei … Espertei do meu soño.
Froteime a testa de medo e persigneime, preguntándome polas cousas estrañas que aparecen nos meus soños.
– Case lle fixen sombra á gloria do seu Lear – pensei e, satisfeito, e volvínme, dalgún xeito sentindo que o meu soño non chegara ao seu fin.
En Belgrado, 1899.
Para o proxecto “Radoje Domanović” traducido por Noelia Pedrares, 2020.
Razoamento dun boi serbio común
Neste mundo acontecen unha gran cantidade de marabillas, e como moitos din, o noso país está tan desbordado delas que xa o deixan de ser en certo punto. Aquí hai xente en postos moi altos que non pensan en absoluto e, como compensación, ou quizais por algunha outra razón, o boi dun campesiño común, sen diferenza con outros bois serbios, comezou a pensar. Deus sabe o que pasou para que este enxeñoso animal se atrevese a emprender un esforzo tan descarado, sobre todo porque se demostrou que en Serbia esta desafortunada ocupación só podería prexudicalo. Digamos entón que este pobre demo, con toda a súa inxenuidade, nin sequera sabía que este esforzo non era rendible na súa terra natal, polo que non lle atribuiremos ningunha particular valentía cívica. Pero aínda segue sendo un misterio por que un boi debería pensar, xa que non é votante, nin concelleiro, nin maxistrado, nin foi elixido deputado en ningunha asemblea bovina, nin sequera (se chegara a certa idade) a senador. E se a pobre alma algunha vez soñara en converterse en ministro de estado en calquera país bovino, debería saber que, pola contra, debería practicar como pensar o menos posible, como os excelentes ministros dalgúns países máis felices, aínda que o noso país tampouco ten tanta sorte neste aspecto. Ao final, por que deberíamos preocuparnos por que un boi en Serbia emprendeu tal esforzo aínda abandonado pola xente? Ademais, puido ocorrer que comezase a pensar só por algún instinto natural seu.
Entón, que clase de boi é? Un boi común que ten, como nos ensina a zooloxía, cabeza, corpo e membros, como todos os demais bois; tira un carro, pasta na herba, lambe sal, rumia e múa. Chámase Cincento.
Así é como comezou a pensar. Un día o seu dono axugounos a el e ao seu amigo, Tizón, para cargar uns postes roubados no carro e levalos á cidade para vendelos. Case inmediatamente ao entrar na cidade, vendeu os paus e logo desaxugou a Cincento e o seu compañeiro, enganchou a cadea que os unía ao xugo, lanzoulles un mando de herba e entrou alegremente nunha pequena taberna para refrescarse cunhas cuantas cuncas. Había unha feira na cidade, polo que homes, mulleres e nenos pasaban por todos os lados. Tizón, coñecido por outros bois como algo parvo, non mirou nada, en vez diso, ficou no xantar con toda seriedade, comeu a fartar, muou un pouco de puro gusto e logo deitouse, durmindo e rumiando docemente. Todas aquelas persoas que pasaban por alí non lle preocupaban. Só durmía e rumiaba tranquilamente (é unha mágoa que non sexa un ser humano, con todas estas predisposicións para unha carreira elevada). Pero Cincento non puido tomar nin un bocado. Os seus ollos soñadores e a triste expresión do seu rostro amosaban a primeira vista que se trataba dun pensador e dunha alma doce e impresionable. A xente, serbios, pasaban ó seu carón, orgullosos do seu glorioso pasado, do seu nome, da súa nación, mostrándose este orgullo no seu serio comportamento e ritmo. Cincento observou todo isto e a súa alma de súpeto foi consumida pola tristeza e a dor debido á tremenda inxustiza, e non puido deixar de sucumbir a unha emoción tan forte, súbita e poderosa; bramou triste, dolorosamente, coas bágoas nos ollos. E coa súa inmensa dor, Cincento comezou a pensar:
– De que están tan orgullosos o meu dono e os seus compatriotas serbios? Por que levan a cabeza tan alta e miran ao meu pobo con soberbio orgullo e desprezo? Están orgullosos da súa patria, orgullosos de que o destino misericordioso lles concedeu nacer aquí en Serbia. Miña nai paríume aquí tamén en Serbia, e Serbia non só é a miña terra natal, senón tamén a do meu pai, e os meus antepasados, como os seus; xuntos, chegaron a estas terras desde a vella patria eslava. E, sen embargo, ningún de nós nos sentimos orgullosos diso, só nos sentimos orgullosos da nosa capacidade para tirar unha carga máis pesada costa arriba; ata o día de hoxe, nunca un boi lle dixo a un boi alemán: “Que queres de min, son un boi serbio, a miña terra é o orgulloso país de Serbia, todos os meus antepasados foron paridos aquí e aquí, nesta terra , están as tumbas dos meus antepasados.” Que Deus nos libre, nunca nos sentimos orgullosos diso, nunca se nos veu á cabeza e incluso están orgullosos de non pensalo. Estraño pobo!
Levado por estes pensamentos, o boi sacudiu tristemente a cabeza, a cinzarra do pescozo soando e o xugo crepitando. Tizón abriu os ollos, mirou ao seu amigo e berrou:
– Aí estás de novo con esa babecada túa! Come, parvo, engorda un pouco, mira como sobresaen as túas costelas; se fose bo pensar, a xente non nolo deixaría aos bois. De ningún xeito houbéramos tido tanta sorte!
Cincento mirou ao seu compañeiro con piedade, apartou a cabeza del e volveu a mergullarse nos seus pensamentos.
– Están orgullosos do seu glorioso pasado. Teñen o seu Campo de Kosovo, da Batalla de Kosovo. Gran cousa; os meus antepasados non tiraban carros con comida e armamento xa daquela? Se non fose por nós, a xente tería que facelo ela mesma. Despois está o levantamento contra os turcos. Un esforzo grande e nobre, pero quen estaba alí nese momento? Foron estes panocos arrogantes, que se erguen orgullosos ante min coma se fose o seu mérito, quenes lograron o levantamento? Veña, tomemos ó meu dono como exemplo. Tamén el está moi orgulloso e presume do levantamento, especialmente co feito de que o seu bisavó morreu na guerra de liberación como un verdadeiro heroe. E é iso mérito do meu dono? O seu bisavó tiña dereito a estar orgulloso, pero el non; o seu bisavó morreu para que o meu dono, o seu descendente, fose libre. Entón, el é libre, e como usa a súa liberdade? Rouba os postes doutras persoas, senta no carro e eu teño que tirar tanto del como dos paus mentres durme cas rendas na man. Agora vendeu os seus madeiros, está bebendo licor, sen facer nada e sentíndose orgulloso do seu glorioso pasado. E cantos dos meus antepasados foron sacrificados no levantamento para alimentar aos loitadores? E non tiraron os meus devanceiros daquela época de armamentos, canóns, comida e munición? E, con todo, non nos enorgullecemos dos seus méritos porque non cambiamos; seguimos cumprindo hoxe co noso deber, tal e como fixeron os nosos antepasados, con paciencia e conciencia.
Están orgullosos do sufrimento dos seus antepasados e de cincocentos anos de escravitude. Os meus parentes sufriron ao longo da súa existencia, aínda hoxe sufrimos e somos escravos e, con todo, non berramos por iso. Din que os turcos os torturaban, mataban e empalaban; ben, os meus antepasados foron asasinados tanto por serbios como por turcos, e asados e sometidos a todo tipo de torturas.
Están orgullosos da súa relixión e, sen embargo, non cren en nada. Cal é a miña culpa e a da miña xente de que non podamos ser aceptados entre os cristiáns? A súa relixión dilles que „non roubarás“ e alí está o meu dono, roubando e bebendo co diñeiro que obtivo por roubar. A súa relixión incítaos a amar aos seus veciños e, con todo, só se fan dano os uns aos outros. Para eles, o mellor dos homes, un exemplo de virtude, é o que non fai dano e, por suposto, ninguén considera sequera pedirlle a ninguén que faga algo bo, ademais de non facer dano. Así de baixo caeron que os seus exemplos de virtude non son máis que calquera cousa inútil que non faga dano.
O boi suspirou profundamente e o seu suspiro levantou o po da estrada.
– Entón – continuou o boi cos seus pensamentos tristes – neste caso, non somos eu e os meus parentes mellores en todo iso que ningún deles? Nunca asasinei a ninguén, nunca difamei a ninguén, non roubei nada, non despedín a un home inocente do servizo público, non fixen un déficit no erario do Estado, non declarei unha bancarrota falsa, nunca encadenei nin arrestei a persoas inocentes, nunca calumniei aos meus amigos, nunca fun contra os meus principios de boi, non fixen falsos testemuños, nunca fun ministro de estado e nunca lle fixen mal o país, e non só non fixen ningún dano, ata lles fago ben aos que me fan dano. A miña nai paríume e, de inmediato, os desalmados homes quitáronme incluso o leite da miña nai. Deus polo menos creou herba para nós os bois, e non para os homes, e aínda así nos privan dela. A pesar diso, ademais de toda esa malleira, tiramos dos carros dos homes, aramos os seus campos e alimentámolos con pan. E, con todo, ninguén admite os méritos que nós facemos pola patria…
– Ou tome o xaxún como exemplo; ben, aos homes, a relixión dilles facer xaxún todos os días de festa e, con todo, nin sequera están dispostos a soportar este pequeno esforzo, mentres eu e a miña xente xaxunamos toda a vida, dende que nos destetamos da nai.
O boi baixou a cabeza coma se estivese preocupado, logo levantouna de novo, bufou con rabia e parecía que algo importante volvía a el, atormentándoo; de súpeto, muou alegremente:
– Ah, xa sei, ten que ser iso – e seguiu pensando– : iso é o que é; están orgullosos da súa liberdade e dereitos civís. Necesito pensar niso en serio.
E estaba pensando, pensando, pero non puido deixalo saír.
– Cales son eses dereitos seus? Se a policía lles ordena votar, eles votan e, así, poderiamos muar con tanta facilidade: “Voto pooooor!” E se non se lles ordena, non se atreven a votar nin sequera a dedicarse á política, coma nós. Tamén sofren golpes na prisión, aínda que sexan completamente inocentes. Polo menos nós bruamos e movemos o rabo, e eles nin sequera teñen esa pouca cívica coraxe.
E nese momento, o seu dono saíu da taberna. Borracho, cambaleando, cos ollos borrosos e murmurando algunhas palabras incomprensibles, camiñou serpeante cara ao carro.
– Velaquí, como está a usar este orgulloso descendente a liberdade que se gañou co sangue dos seus antepasados? Certo, o meu dono é un borracho e un ladrón, pero como usan os demais esta liberdade? Só para pasar o ralentí e enorgullecerse do pasado e do mérito dos seus devanceiros, ao que contribuíron tanto coma min. E nós, os bois, seguimos sendo traballadores e funcionais como os nosos antepasados. Somos bois, pero aínda podemos estar orgullosos do noso arduo traballo e méritos na actualidade.
O boi suspirou profundamente e preparou o pescozo para o xugo.
En Belgrado, 1902.
Para o proxecto “Radoje Domanović” traducido por Noelia Pedrares, 2020.
Marcatge
Vaig tenir un somni horrible. No em pregunto tant el somni en si mateix, però em pregunto com podria trobar el coratge de somiar amb coses horribles, quan soc un ciutadà tranquil i respectable, un fill obedient de la nostra estimada, mare afectada Sèrbia, com tots els seus altres fills. Per descomptat, ja sabeu, si jo fos una excepció en qualsevol cosa, seria diferent, però no, estimat amic, jo faig exactament el mateix que tots els altres, i pel fet de tenir compte amb tot, ningú no pot igualar-me. Una vegada vaig veure un brillant botó de l’uniforme d’un policia situat al carrer, i vaig mirar la seva brillantor màgica, gairebé al punt de passar a prop, ple de dolces reminiscències, quan de sobte, la mà em va començar a tremolar i va sortir a saludar; el meu cap es va inclinar cap a la terra, i la meua boca es va estendre per aquell somriure encantador que tots portem quan saludem els nostres superiors.
– Hi ha sang noble a les meues venes – això és el que és! – Això és el que vaig pensar en aquell moment i vaig mirar amb menyspreu elbèstia que passava descuidadament sobre el botó.
– Un bèstia! – vaig dir amargament i vaig escopir, i després vaig caminar tranquil·lament, consolat pel pensament que aquestes bèsties són poques; i em vaig alegrar especialment que Déu m’hagués donat un cor refinat i la sang noble i cavalleresca dels nostres avantpassats.
Bé, ara podeu veure quin home meravellós soc, gens diferent dels altres ciutadans respectables i, sens dubte, us preguntareu com podrien ocórrer coses tan terribles i ximpleries en els meus somnis.
No em va passar res inusual aquell dia. Vaig fer un bon sopar i després em vaig asseure a rentar-me les dents quan em va vindre bé; bevent el meu vi i, després d’haver fet un ús tan valent i conscient dels meus drets com a ciutadà, vaig anar al llit i vaig agafar un llibre per anar a dormir més ràpidament.
El llibre aviat es va esborrar de les meves mans, havent, per descomptat, satisfet el meu desig i, amb tots els deures fets, em vaig adormir tan innocent com un xai.
Tot d’una em vaig trobar per un camí estret i fangós que duia cap a les muntanyes. Una freda i negra nit. El vent grinyola entre les branques àrides i es talla com una navalla sempre que toca la pell nua. El cel és negre, mut i amenaçador, i la neu, com la pols, que bufa als ulls i batega la cara. No és una ànima viva enlloc. M’afanyo de tant en tant i tot seguit m’esquitlli pel camí fangós a l’esquerra, a la dreta. Trontolli i caic, i finalment perdo el meu camí, vaig endavant –Deu sap on – i no és una nit curta i corrent, sinó tan llarga com un segle, i camino tot el temps sense saber cap a on.
Així vaig caminar durant molts anys i vaig arribar a un lloc, molt lluny del meu país natal, a una part desconeguda del món, a una terra estranya de la qual probablement ningú no en sap res, i que, estic segur, només es pot veure en els somnis.
Passejant per la terra vaig arribar a una gran ciutat on vivia molta gent. A la gran plaça del mercat, hi havia una gran gentada, un terrible soroll, suficient per fer esclatar el timpà. Em vaig instal·lar a la posada davant del mercat i vaig preguntar al propietari per què s’havia reunit tanta gent…
– Som persones tranquil·les i respectables – va començar la seva història, – som fidels i obedients amb l’alcalde.
– L’alcalde és la teva suprema autoritat? – vaig preguntar, interrompent-lo.
– L’alcalde governa aquí i és la nostra suprema autoritat; la policia va després.
Vaig riure.
– Per què rius?… No ho sabies?… D’on vens?
Li vaig explicar com havia perdut el meu camí i que venia d’una terra llunyana: Sèrbia.
– Ja he sentit a parlar del famós país! – va murmurar el propietari, mirant-me amb respecte, i després va parlar en veu alta:
– Així és la nostra manera – va continuar –, l’alcalde governa aquí amb els seus policies.
– Com són els vostres policies?
– Bé, hi ha diferents tipus de policies – varien segons el seu rang. Hi ha persones més distingides i menys distingides… Som, ja ho sabeu, persones tranquil·les i respectables, però tot tipus de vagabunds provenen del barri, ens corrompen i ens ensenyen coses dolentes. Per distingir cadascun dels nostres ciutadans de les altres persones, l’alcalde va dictar ahir un ordre de que tots els nostres ciutadans anessin al jutjat local, on cadascun de nosaltres portarà un marcatge al cap. És per això que s’han reunit tantes persones: per aconsellar què fer.
Vaig estremir-me i vaig pensar que havia de fugir d’aquesta estranya terra tan ràpidament com pogués, perquè jo, tot i que serbi, no estava acostumat a mostrar aquesta mena d’esperit de la cavalleresca, i estava una mica inquiet.
El propietari va riure benèvolament, em va tocar a l’espatlla i em va dir amb orgull:
– Ah, foraster, és suficient per espantar-te? No és d’estranyar, cal recórrer un llarg camí per trobar coratge com el nostre!
– I què voleu fer? – vaig preguntar tímidament.
– Quina pregunta! Veuràs com som de valents. Has de recórrer un llarg camí per trobar coratge com el nostre, t’ho dic. Has viatjat lluny i ampli i has vist el món, però estic segur que mai no has vist herois més grans que nosaltres. Anem junts. M’he de donar pressa.
Estàvem a punt d’anar quan vam sentir, davant de la porta, l’esclafit d’un fuet.
Vaig fer una vista: un home amb una gorra brillant i de tres banyes al cap, vestit amb un vestit feixuc, anava a la part de darrere d’un altre home amb una roba molt rica de tall comú i civil. Es va aturar davant de la posada i el genet es va baixar.
El propietari va sortir al carrer, es va inclinar a terra i l’home vestit que vestia ordinari va anar a la posada fins a una taula especialment decorada. El de la roba civil es va quedar davant de la posada i va esperar. El propietari també es va inclinar cap a ell.
– De què es tracta tot això? – vaig preguntar al propietari, profundament desconcertat.
– Bé, el que va entrar a la posada és un policia d’alt rang, i aquest home és un dels nostres ciutadans més distingits, molt ric i un gran patriota – va xiuxiuejar el patró.
– Però per què deixa que l’altre es passegi per la seua esquena?
El propietari va sacsejar el cap i ens vam apartar. Em va donar un somriure desagradable i em va dir:
– Considerem que és un gran honor que rarament es mereix! – A més, em va dir moltes coses, però estava molt emocionat que no vaig poder entendre-les totes. Però vaig escoltar amb claredat el que va dir al final: – És un servei per al país d’un que totes les nacions encara no han après a apreciar!
—
Vam anar a la reunió i les eleccions del president ja estaven en curs.
El primer grup va plantejar un home que es deia Kolb, si no m’equivoco, com a candidat a la presidència; el segon grup volia Talb, i el tercer tenia un candidat propi.
Hi va haver una confusió temible; cada grup volia proposar el seu propi home.
– Crec que no tenim un home millor que Kolb per a la presidència d’una reunió tan important – va dir una veu del primer grup,– perquè tots coneixem tan bé les seves virtuts com a ciutadà i el seu gran coratge. No crec que hi hagi algú entre nosaltres que pugui presumir d’haver estat pilotat tan sovint per gent realment important…
– Qui ets tu per parlar sobre això, – va cridar algú del segon grup. – Mai no us ha manejat un secretari de policia!
– Sabem quines són les teves virtuts – va cridar algú del tercer grup. – Mai podríeu patir un sol cop del fuet sense queixes!
– Solucionem aquest tema, germans! – va començar Kolb. – És veritat que persones eminents estaven cavalcant a la meua esquena ja fa deu anys; em van assotar i mai vaig plorar, però pot ser que entre nosaltres hi hagi més que ho mereixen. Potser hi ha altres més joves.
– No, no – van cridar els seus partidaris.
– No volem escoltar honors obsolets. Han passat deu anys des que Kolbens va dirigir – va cridar les veus del segon grup.
– La sang jove s’apodera, deixa que els gossos masteguin ossos vells – van cridar alguns del tercer grup.
De sobte no es va fer més soroll; la gent es desplaçava enrere, a l’esquerra i a la dreta, per buidar un camí i vaig veure un jove d’uns trenta anys. Quan s’acostava, tots els caps s’inclinaven baix.
– Qui és? – vaig xiuxiuejar al propietari.
– És el líder popular. Un jove, però molt prometedor. En els seus primers temps, podia presumir d’haver portat l’alcalde a l’esquena tres vegades. És més popular que ningú.
– Potser l’elegiran? – vaig preguntar.
– Això és més que cert, perquè com tots els altres candidats, tots són majors, el temps els ha superat, mentre que l’alcalde va estar una estona a la seva esquena.
– Quin és el seu nom?
– Kleard.
Li van donar un lloc d’honor.
– Crec que – la veu de Kolb va trencar el silenci – no podem trobar un home millor per a aquesta posició que Kleard. És jove, però cap de nosaltres és més que ell.
–Això és, això és!… Llarga vida a Kleard!… – totes les veus van rugir.
Kolb i Talb el van portar al lloc del president. Tothom va fer un arc profund i es va fer un silenci absolut.
– Gràcies, germans, per la vostra alta consideració i per aquest honor que m’heu concedit tan unànimement. Les vostres esperances, que ara em mantenen, són massa afalagadores. No és fàcil dirigir el vaixell dels desitjos de la nació en aquests dies tan importants, però faré tot el que estigui a la meva disposició per justificar la vostra confiança, per representar sincerament la vostra opinió i per merèixer la meva alta consideració per mi. Gràcies, germans, per elegir-me.
– Hurra! Hurra! Hurra – van cridar els electorsde totes bandes.
– I ara, germans, espero que em permeteu dir unes paraules sobre aquest important esdeveniment. No és fàcil patir dolors, com els turments que hi ha a la nostra disposició; no és fàcil tenir un front marcat amb ferro calent. De fet, no — són dolors que no tots els homes poden suportar. Deixeu tremolar els covards, deixeu-los esclatar de por, però no hem d’oblidar ni un moment que som fills d’avantpassats valents, que la sang noble corre a les nostres venes, la sang heroica dels nostres avis, els grans cavallers que solien morir sense parpellejar per la llibertat i pel bé de tots nosaltres, la seva descendència. El nostre patiment és lleu, si penseu en el seu patiment— ens comportarem com a membres d’una raça degenerada i covarda ara que vivim millor que mai? Cada patriota vertader, tothom qui no vulgui fer vergonya a la nostra nació davant tot el món, suportarà el dolor com un home i un heroi.
– Això és, això és!… Llarga vida a Kleard!
Va haver-hi diversos oradors fervents després de Kleard; van animar la gent atemorida i van repetir més o menys el que Kleard havia dit.
Aleshores, un vell i desgastat pàl·lid, amb la cara arrugada, els cabells i la barba tan blanques com la neu, va demanar parlar. Els genolls li tremolaven de l’edat, les mans tremolaven, l’esquena doblegada. La seva veu va tremolar, els seus ulls brillants de llàgrimes.
– Nens – va començar, amb les llàgrimes que es van arrodonir per les galtes blanques i arrugades i caient sobre la barba blanca; – soc miserable i moriré aviat, però em sembla que millor que no haguéssiu de permetre que tanta vergonya us vingués. Tinc cent anys i he viscut tota la meva vida sense això!… Per què s’ha d’estampar la marca d’esclavitud al meu cap blanc i cansat?…
– Avall amb aquell vell! – va cridar el president.
– Avall amb ell! – van cridar altres.
– El vell covard!
– En lloc d’animar la joventut, fa por a tothom!
– Hauria d’avergonyir-se dels seus cabells grisos! Ha viscut força temps i encara pot tenir por – els joves som més valents…
– Avall amb el covard!
– Llanceu-lo!
– Avall amb ell!
Una multitud d’enutjosos valents i joves patriotes es va precipitar sobre el vell i van començar a empènyer-lo, tirar-lo i pegar-lo amb ràbia.
Finalment el van deixar anar per la seva edat – si no, l’haurien lapidat viu.
Tots es van comprometre a ser valents demà i a mostrar-se dignes de l’honor i la glòria de la seva nació.
La gent es va anar de la reunió en un ordre excel·lent. Al separar-se, van dir:
– Demà veurem qui és qui!
– Resoldrem els caçadors demà!
– Ha arribat el moment de que els dignes es distingeixin dels indignes, de manera que tot canalla no podrà presumir d’un cor valent!
—
Vaig tornar a la posada.
– Heu vist de què estem fets? – em va preguntar amb orgull el propietari.
– De veritat que sí, – vaig respondre automàticament, sentint que la meva força m’havia abandonat i que el meu cap em molestava amb estranyes impressions.
Aquell mateix dia, vaig llegir al seu diari un article principal que va aparèixer de la manera següent:
– Ciutadans, ha arribat el moment d’aturar la jactància i lo jactanciós entre nosaltres; és hora de deixar d’estimar les paraules buides que fem servir amb profusió per mostrar les nostres virtuts i deserts imaginaris. Ha arribat el moment, ciutadans, de posar a prova les nostres paraules i de demostrar qui és realment digne i qui no. Però creiem que no hi haurà covards vergonyosos entre nosaltres que hauran de ser portats per la força al lloc de marca designat. Cadascun de nosaltres que sent en les seves venes una gota de la sang noble dels nostres avantpassats lluitarà per estar entre els primers a suportar el dolor i l’angoixa, orgullosos i plàcids, perquè aquest és un dolor sant, és un sacrifici pel bé del nostre país i pel benestar de tots nosaltres. Endavant, ciutadans, perquè demà és el dia de la noble prova!…
—
El propietari va anar a dormir aquell dia immediatament després de la reunió per tal d’arribar el més aviat possible al lloc designat l’endemà. Tanmateix, molts havien anat directament a l’Ajuntament per estar el més a prop possible del principi de la fila.
L’endemà també vaig anar a l’ajuntament. Tothom hi era, jove i vell, masculí i femení. Algunes mares van portar els seus nadons als seus braços perquè es poguessin identificar amb la marca d’esclavitud, és a dir d’honor, i obtenir així un dret més gran a les altes funcions del servei civil.
Hi havia empentes i grolleries (ja que són com els serbis, i en certa manera me n’alegro), i tothom s’esforçava per a ser el primer a la porta. Alguns fins i tot agafaven a uns altres per la gola.
Els marcatges eren posats per un funcionari especial amb un vestit formal i blanc, que va ser reprotxat lleugerament per la gent:
– No us molgueu, pel bé de Déu, arribarà el torn de tothom – no sou animals, suposo que podem gestionar-ho tot sense empentar-nos.
Va començar el marcatge. Un va cridar, l’altre només va gemegar, però ningú no era capaç de suportar-lo sense fer cap son mentre jo hi fos.
No vaig poder suportar gaire temps per mirar aquesta tortura, així que vaig tornar a la posada, però alguns ja eren allà, menjant i bevent.
– Ja s’ha acabat! – va dir un d’ells.
– Bé, no cridàvem de veritat, però Talb bramava com un ruc!… – va dir un altre.
– Ja veieu com és el vostre Talb, i vau voler tenir-lo com a president de la reunió ahir.
– Ah, mai no se sap!
Parlaven, gemegant amb dolor i arruïnament, però intentaven amagar-lo l’un de l’altre, perquè s’avergonyien que els creguessin covards.
Kleard es va deshonrar, perquè va gemegar, i un home que es deia Lear era un heroi perquè va demanar que les dues marques estiguessin impressionades al front i que mai no sentís dolor. Tot el poble parlava amb el major respecte només sobre ell.
Algunes persones van fugir, però tothom va ser menyspreat.
Al cap d’uns quants dies, el que tenia dues marques al front va caminar amb el cap alt, amb dignitat i autoestima, ple de glòria i orgull, i allà on anés, tothom es va inclinar i es va abatre el barret per saludar l’heroi del dia.
Homes, dones i nens corrien darrere seu al carrer per veure el millor home de la nació. Allà on anava, el xiuxiueig inspirat per la seva admiració el seguia: “Lear, Lear!… És ell!… Aquest és l’heroi que no va ganyolar, que no va fer cap son, mentre que dues marques es van quedar impressionades al seu front!”, va ser lloat i glorificat en els titulars dels diaris.
I havia merescut l’amor de la gent.
—
Arreu escolto aquest elogi i començo a sentir la vella i noble sang sèrbia corrent per les meues venes. Els nostres avantpassats eren herois, van morir empalats a les estaques per la llibertat; també tenim el nostre heroic passat i el nostre Kosovo. M’emociono amb orgull i vanitat nacional, desitjós de mostrar com de valenta és la meva raça i de córrer a l’Ajuntament i cridar:
– Per què lloeu el vostre Lear?… Mai heu vist autèntics herois! Veniu a veure com és la noble sang sèrbia! Apliqueu-me deu marques al cap, no només dues!
El funcionari amb el vestit blanc em va fer la marca prop del front, i vaig començar… Em vaig despertar del meu somni.
Vaig fregar-me el front amb por i em vaig creuar, preguntant-me per les coses estranyes que apareixen en els somnis.
– Vaig eclipsar la glòria del seu Lear gairebé, – vaig pensar i, satisfet, em vaig convertir i em vaig lamentar d’alguna manera que el meu somni no s’hagués acabat.
A Belgrad, 1899.
Per al projecte “Radoje Domanović” traduït per Alba Campoy Martínez, 2020.
Raonament d’un bou serbi ordinari
En aquest món hi ha una gran quantitat de meravelles i, com diuen molts, el nostre país es desborda de meravelles, fins a tal punt que les meravelles ja no són meravelles. Hi ha gent de posicions molt altes que no pensa gens, i com a compensació, o potser per altres raons, van començar a pensar el bou d’un camperol normal, que no es diferencia res dels bous serbis. Déu sap què va passar, que va fer que aquest enginyós animal s’emprengués d’un esforç tan descarat, sobretot perquè s’havia demostrat que a Sèrbia aquesta desgraciada ocupació només podia provocar-vos perjudici. Diguem llavors que aquest pobre diable, en tota la seva ingenuïtat, ni tan sols sabia que aquest esforç no és rendible a la seva terra natal, per la qual cosa no li atribuirem un coratge cívic particular. Però no deixa de ser un misteri per què un bou hauria de pensar, ja que no és votant, ni regidor, ni alcalde, ni ha estat elegit diputat en cap assemblea bovina, o fins i tot (si ha arribat a certa edat) senador. I si la pobra ànima hagués somiat convertit en un ministre d’estat a qualsevol país boví, hauria d’haver sabut que, per contra, hauria de practicar com pensar el mínim possible, com aquells excel·lents ministres d’alguns països més feliços, encara que el nostre tampoc té tanta sort en aquest sentit. Al final, per què hem de preocupar-nos per què un bou de Sèrbia ha intentat esforçar-se, abandonat pel seu poble? També pot haver passat que va començar a pensar només per algun instint natural seu.
Aleshores, quin tipus de bou és? Un bou corrent que, com ens ensenya la zoologia, té un cap, un cos i unes extremitats, com tots els altres bous; tira un carro, pastura l’herba, llepa sal, rumia i brama. El seu nom és Sivonja, el bou gris.
Aquí és com va començar a pensar. Un dia, el seu amo li va col·locar el jou i el seu amic, Galonja, va carregar uns piquets robats al carret i els va portar a la ciutat per vendre’ls. Gairebé immediatament a l’entrada a la ciutat, va vendre els piquets i després va treure el jou a Sivonja i al seu camarada, va enganxar la cadena que els lliga fins al jou, va llançar un manat d’estepicursor davant d‘ells i va entrar alegrement a una petita taverna per refrescar-se amb un poques copes. Al poble hi havia un festival en curs, de manera que hi havia homes, dones i nens que passaven de tots els costats. Galonja, conegut per altres bous per ser una mica mut, no va mirar res, en canvi, es va enganxar al seu dinar amb tota serietat, va menjar fins engrossir-se la panxa, va bramar una mica per pura diversió, i després es va asseure, dolçament mig adormit i rumiant. Totes les persones que hi passaven no es preocupaven per ell. Només està mig adormit i rumiant tranquil·lament (és una llàstima que no sigui un humà, amb totes aquestes predisposicions per una professió elevada). Però Sivonja no va poder prendre una sola mossegada. Els seus ulls de somni i la trista expressió del seu rostre van mostrar a primera vista que es tractava d’un pensador i d’una ànima dolça, impressionable. La gent, els serbis, passa per davant, orgullosos del seus passats gloriosos, del seus noms, de les seves nacions, i aquest orgull demostra els seus comportaments i ritmes. Sivonja ho va observar, i la seva ànima es va consumir de sobte per la pena a causa de la tremenda injustícia, i no va poder, sinó, sucumbir a una emoció tan forta, sobtada i poderosa; va resoldre amb tristesa, adoloradament, i les llàgrimes li van passar pels ulls. I en el seu immens dolor, Sivonja va començar a pensar:
– De què són tan orgullosos el meu amo i els seus compatriotes, els serbis? Per què mantenen el cap tan alt i miren el meu poble amb orgull i menyspreu? Estan orgullosos de la seva pàtria, orgullosos que el destí misericordiós els ha concedit néixer aquí a Sèrbia. La meva mare també em va parir aquí a Sèrbia, i Sèrbia no només és la meva terra natal, sinó també la del meu pare, i els meus avantpassats han vingut a aquestes terres des de l’antiga pàtria eslava. I, tanmateix, ningú de nosaltres no s’ha sentit orgullós d’això, només hem tingut l’orgull de la nostra capacitat de tirar una càrrega més gran costa amunt; fins avui, mai no ha dit un bou a un bou alemany: „Què voleu de mi, sóc un bou serbi, la meva pàtria és l’orgullós país de Sèrbia, tots els meus avantpassats havien estat vedats aquí i aquí, en aquesta terra , són les sepultures dels meus avantpassats. „Déu no ho vulgui, mai ens enorgulleixem d’això, mai no ens ho ha arribat al cap, ni tan sols estan orgullosos d’això. Gent estranya!
Agafat per aquests pensaments, el bouva sacsejar-se el captristament, li va sonar la campaneta del seu coll i va agitar el jou. Galonja va obrir els ulls, va mirar al seu amic i va gemegar:
– Allà tornes a anar amb aquest disbarat! Menja, ximple, engreixa’t, mira les teues costelles tot sortint; si fos bo pensar, la gent no ens ho hauria deixat als bous. De cap manera hauríem estat tan afortunats!
Sivonja va mirar al seu camarada amb llàstima, va apartar el cap i es va submergir en els seus pensaments.
– Tenen orgull del seu passat gloriós. Tenen el seu Camp de Kosovo, la batalla de Kosovo. En gran mesura, els meus avantpassats no han tret carros amb menjar i armaments fins aleshores? Si no fos per nosaltres, les persones haurien de fer-ho elles mateixes. Després hi ha l’alçament contra els turcs. Un gran i noble esforç, però qui hi havia aleshores? Van ser aquests imbècils de nassos alts, jactant-se amb orgull davant meu com si fos el seu mèrit, qui vancomençar l’alçament? Aquí, pren com a exemple el meu mestre. També està tan orgullós i es mostra orgullós de la revolta, sobretot pel fet que el seu besavi va morir en la guerra d’alliberament com un autèntic heroi. I aquest és el mèrit del meu mestre? El seu besavi tenia dret a estar orgullós, però no ell; el seu besavi va morir perquè el meu amo, el seu descendent, pogués quedar lliure. Llavors, és lliure i com fa servir la seva llibertat? Va robar els piquets d’altres persones, s’asseu al carro, i he de tirar d’ell i dels piquets mentre està adormit a les regnes. Ara ha venut els seus piquets, beu licor, no fa res i està orgullós del seu gloriós passat. I, quants dels meus avantpassats havien estat sacrificats a la revolta per alimentar els combatents? I els meus avantpassats no van tirar els armaments, els canons, els aliments, les municions? Però no ens enorgulleix els mèrits perquè no hem canviat; encara avui fem el nostre deure, de la mateixa manera que els nostres avantpassats ho feien, amb paciència i consciència.
Estan orgullosos del patiment dels seus avantpassats i dels cinc-cents anys d’esclavitud. Els meus parents han patit al llarg de la nostra existència, i encara avui patim i estem esclavitzats, però no ho cridemper damunt de les nostres veus. Diuen que els turcs els havien torturat, sacrificat i empalat; bé, els meus avantpassats van ser sacrificats tant per serbis com per turcs, i van ser torrats, i van provocar tota mena de tortures.
Estan orgullosos de la seva religió, però no creuen en res. Quina és la culpa de mi i de la meva gent que no podem ser acceptats entre els cristians? La seva religió els diu que “no robareu” i el meu amo roba i beu pels diners que va obtenir per robar. La seva religió els ordena que estimin els seus veïns i, tanmateix, només fan mal als uns i als altres. Per a ells, el millor dels homes, un exemple de virtut, és el que no fa mal, i, per descomptat, ningú no es planteja demanar a algú que faci alguna cosa bona, a part de no fer mal. És tan baix que han aconseguit que els seus exemples de virtut no són més que qualsevol element inútil que no faci mal.
El bou va sospirar profundament i el seu sospir va alçar la pols de la carretera.
– Aleshores, va continuar el bou amb els seus tristos pensaments: en aquest cas, no sóc jo i els meus parents millor que això? Mai he assassinat a ningú, mai he difamat a ningú, no he robat res, no he acomiadat a un home innocent del servei públic, no he fet un dèficit a la tresoreria de l’Estat ni he declarat una fallida falsa, mai he encadenat ni arrestat persones innocents, mai he calumniat als meus amics, mai no he anat contra els meus principis de bous, no he fet falsos testimonis, mai vaig ser ministre d’estat i mai no vaig fer cap dany al meu país, i no només no vaig fer cap mal, sinó que faig bé als que em fan mal. La meva mare em va donar a llum i, de seguida, els homes malvats van agafar la llet de la meva mare. Com a mínim Déu ha creat herba per als bous, i no per als homes, i no obstant això, ens la priven també. Tot i així, a més de tot això, tirem els carretons dels homes, llaurem els seus camps i els alimentem amb pa. I, tanmateix, ningú admet els nostres mèrits que fem per la pàtria…
– O bé agafem el dejuni com a exemple; bé, per als homes, la religió diu que s’assegueren tots els dies de festa i, tanmateix, ni tan sols estan disposats a suportar aquest petit dejuni, mentre jo i el meu poble fem el dejuni tota la vida, des que hem estat deslligats del pit de la mare.
El bou va baixar el cap com si estigués preocupat, després el va alçar, va bufar enfadat i va semblar que alguna cosa important li tornava a turmentar; de sobte, va gemegar amb alegria:
– Ah, ja ho sé, ha de ser això – i va continuar pensant –, això és; estan orgullosos de la seva llibertat i dels seus drets civils. Necessito posar-me en ment seriosament.
I estava pensant, pensant, però no ho podia fer res.
– Quins són els seus drets? Si la policia els ordenés que votessin, voten, i així, podríem fer-ho tan fàcilment: “A favoo-o-o-or!” I si no s’els ordenen, no s’atrevien a votar, o fins i tot fer incursions en política, com nosaltres. També pateixen cops a la presó, encara que siguin completament innocents. Al menys, bramem y movem les nostres cues, i ells ni tan sols tenen aquest petit coratge cívic.
I en aquell moment, el seu amo va sortir de la taverna. Emborratxat, esglaonat, els ulls desdibuixats, balbejant algunes paraules incomprensibles, es va dirigir amb sinceritat cap al carret.
– Heus aquí, com és aquest orgullós descendent utilitzant la llibertat que es va guanyar amb la sang dels seus avantpassats? Tens raó, el meu amo és un borratxo i un lladre, però, com fan servir els altres aquesta llibertat? Només per deixar-nos enlairats i enorgullir-se del passat i del mèrit dels seus avantpassats, als quals aporten tant com jo. I nosaltres bous, vam quedar com a treballadors i útils igual que els nostres avantpassats. Som bous, però encara podem sentir-nos orgullosos de la nostra feina i ardus mèrits.
El bou va sospirar profundament i va preparar el coll per al jou.
A Belgrad, 1902.
Per al projecte “Radoje Domanović” traduït per Alba Campoy Martínez, 2020.
Razonamiento de un ordinario buey serbio
Tantas maravillas ocurren en este mundo y nuestro país está, como dicen muchos, rebosando de maravillas a tal extensión que las maravillas ya no son maravillas. Hay personas aquí en posiciones muy altas que no piensan en lo absoluto y como compensación, o quizás por otras razones, un ordinario buey campesino que no se diferencia ni un poco de otros bueyes serbios, empezó a pensar. Solo Dios sabe que hizo que este ingenioso animal se atreviera a tan atrevido intento, especialmente desde que se probó que en Serbia esta desafortunada labor solamente podía traer perjuicio. Entonces digamos que este pobre diablo, en toda su inocencia, ni siquiera sabía que todo este esfuerzo no era rentable en su patria, así que no le atribuiremos con ningún valor cívico en particular. Pero todavía sigue siendo un misterio porque un buey debería pensar ya que no es un votante, ni un concejero, ni un alcalde, ni ha sido elegido diputado en una asamblea bovina o incluso (si ha alcanzado cierta edad) un senador. Y si la pobre alma hubiera alguna vez soñado en convertirse en ministro del estado en cualquier país bovino, él hubiera sabido que, al contrario, él debería practicar como pensar lo menos posible, como aquellos excelentes ministros en algunos países más felices, aunque nuestro país tampoco es tan afortunado en este aspecto. Al final, ¿por qué nos debería importar por qué un buey serbio ha tomado tal tarea abandonada por las personas? También, quizás sucedió que él empezó a pensar simplemente por un instinto natural suyo.
Entonces, ¿qué tipo de buey es este? Un buey ordinario el cual tiene, como nos enseña la zoología, una cabeza, un cuerpo y extremidades como todos los otros bueyes; el jala una carreta, pasta en el pasto, lame sal, rumia y rebuzna. Su nombre es Sivonja, el buey gris.
He aquí como es qué empezó a pensar. Un día su amo lo enyugó a él y a su amigo, Galonja, cargó unos piquetes robados en la carreta y los llevó al pueblo para venderlos. Casi inmediatamente de haber entrado al pueblo, él vendió los piquetes y luego desenyugó a Sivonja y a su camarada, enganchó las cadenas que los ataban al yugo, tiró un manojo de plantas rodadoras en frente de ellos y entró en una pequeña taberna para refrescarse con unos cuantos tragos. Había un festival en curso en el pueblo, así que había hombres, mujeres y niños pasando por todas partes. Galonja, también conocido por otros bueyes por ser algo tonto, no estaba observando nada en particular; en cambio, se metió en su almuerzo con seriedad, comió hasta estar lleno, rebuznó un poco de puro gozo y luego se acostó, dormitó suavemente y rumiaba. Todas esas personas que pasaban no eran de su incumbencia. Él solo estaba dormitando y rumiando pacíficamente (es una lástima que no es un humano, con todas esas predisposiciones para tener un elevado cargo). Pero Sivonja no podía dar ni un solo mordisco. Sus ojos soñadores y su triste expresión en el rostro mostraban a primera vista que era un pensador y una alma dulce e impresionable. Las personas, serbios, pasan al lado de él, orgullosos de su glorioso pasado, su nombre, su nación y este orgullo se muestra en su severo comportamiento y paso. Sivonja observó todo esto y de repente su alma se consumió de tristeza y dolor debido a la tremenda injusticia y no pudo sino sucumbir a tan grande, repentina y poderosa emoción; él rebuznó triste y dolorosamente con lágrimas saliendo de sus ojos. En su inmenso dolor, Sivonja empezó a pensar:
– ¿De qué están mi amo y sus compatriotas tan orgullosos? ¿Por qué caminan con la cabeza tan en alto y miran a mi gente con un orgullo arrogante y desdén? Están orgullosos de su patria, orgullosos de que el destino misericordioso les concedió nacer aquí en Serbia. Mi madre también me dio a luz aquí en Serbia y Serbia no solo es mi tierra nativa pero también la de mi padre y todos mis ancestros han, justo como los de ellos, venido a estas tierras de la antigua patria eslava. Y aun así ninguno de nosotros los bueyes nos hemos sentido orgullosos de eso, solo sentimos orgullo de nuestra habilidad de jalar cargas pensadas cuesta arriba; hasta este día, nunca un buey le ha dicho a un buey alemán: Qué quieres de mí, soy un buey serbio, mi patria es el orgulloso país de Serbia, todos mis ancestros han sido paridos aquí y aquí, en esta tierra están las tumbas de mis antepasados.” Que dios nos salvé, nunca hemos sentido orgullo por eso, nunca ha pasado por nuestras cabezas y ellos incluso están orgullosos de eso. ¡Gente extraña!
Agobiado por estos pensamientos, el buey sacudió tristemente su cabeza, la campana de su cuello sonaba y su yugo crepitaba. Galonja abrió sus ojos, miró a su amigo y mugió:
– ¡Ahí vas de nuevo con esa payasada tuya! Come, tonto, gana un poco de grasa, mira tus costillas sobresaliendo; si fuera bueno pensar, las personas no nos lo hubieran dejado a nosotros los bueyes. ¡De ninguna manera habríamos sido tan afortunados!
Sivonja miró a su camarada con lástima, volteó su cabeza lejos de él y se volvió a sumergir en sus pensamientos.
– Ellos se enorgullecen de su glorioso pasado. Tienen su terreno de Kosovo, su batalla de Kosovo. Gran cosa, ¿mis ancestros no cargaron carretas con comida y armamentos incluso en aquelmomento? Si no fuera por nosotros, las personas lo habrían tenido que hacer ellos mismos. Luego está el levantamiento contra los turcos. Un gran y noble esfuerzo, pero ¿quién estaba en ese momento? ¿estaban estos zoquetes de nariz respingada luchando orgullosamente antes de que yo existiera como si tuvieran el mérito de ser los que empezaron el levantamiento? Ven, toma a mi dueño de ejemplo. Él es demasiado orgulloso y se jacta del levantamiento, especialmente por el hecho de que su tatarabuelo murió en la guerra de la liberación como un verdadero héroe. ¿Y es el mérito del dueño? Su tatarabuelo tenía el derecho de sentirse orgulloso, pero no él; su tatarabuelo murió para que mi dueño, su descendiente pudiera ser libre. Así que él es libre y ¿cómo usa su libertad? Roba los piquetes de otras personas, se sienta en la carreta y yo tengo que jalarlo tanto a él como a los piquetes mientras él está dormido en las riendas. Ahora que ha vendido sus piquetes, está bebiendo alcohol, sin hacer nada y sintiéndose orgulloso de su glorioso pasado. ¿Y cuántos de mis antepasados fueron masacrados en el levantamiento para alimentar a los guerreros? ¿Y en ese momento mis ancestros no jalaron los armamentos, cañones, comida y municiones? Y aun así nosotros no nos jactamos por sus méritos porque no hemos cambiado; todavía hacemos nuestros deberes, justo como hicieron nuestros ancestros, paciente y constantemente.
– Están orgullosos del sufrimiento de sus ancestros y de quinientos años de esclavitud. Mi clase la ha sufrido desde que existen y hoy en día todavía sufrimos y somos esclavizados y sin embargo no gritamos a más no poder sobre eso. Ellos dijeron que los turcos los torturaron, los masacraron y los empalaron; bueno mis ancestros fueron masacrados tanto por los serbios como por los turcos y asados y puestos bajo todo tipo de torturas.
– Están orgullosos de su religión y aun así no creen en nada. ¿Cuál es mi culpa y la de mi gente que no podemos ser aceptados entre cristianos? Su religión les dice “no robaras” y he ahí mi dueño robando y bebiendo con el dinero que obtuvo por robar. Su religión los instruye a amar a su vecino y aun así lo único que hacen es hacerse daño entre ellos. Para ellos, el mejor hombre, un ejemplo de virtud, es aquel que no causa daño alguno y por supuesto, nadie ni siquiera considera pedirle a alguien que también haga algo bueno, aparte de no causar daño. Así de bajos han llegado sus estándares de virtud que no van más allá que cualquier objeto inútil que no hace daño.
El buey suspiró profundamente y su suspiro elevó el polvo del camino.
– Entonces – el buey continuó con sus tristes pensamientos – en este caso, ¿no somos mi clase y yo mejores en todo eso que ellos? Nunca he matado a nadie, nunca he difamado a nadie, no he robado nada, no he despedido a un hombre inocente de servicio público, no he hecho un déficit en la tesorería del estado, no he fingido una falsa bancarrota, nunca he encadenado ni arrestado a personas inocentes, nunca he calumniado a mis amigos, nunca he ido contra mis principios de buey, no he hecho falsos testimonios, nunca he sido ministro de mi estado y nunca le he hecho ningún daño a mi país, y no solo no le he hecho ningún daño, incluso hago cosas buenas a esos que me hacen daño. Mi madre me dio a luz e inmediatamente, hombres malvados me quitaron la leche de mi madre. Al menos Dios ha creado el pasto para nosotros los bueyes y no para los hombres; aun así, ellos también nos lo quitaron. Todavía, además de todas las golpizas, jalamos las caretillas de los hombres, aramos sus campos y les damos de comer pan. Y aun así nadie admite nuestros méritos que hacemos por la patria…
– O toma el ayuno como un ejemplo; bueno, para los hombres, la religión les dice que hagan ayuno en todos los días festivos y aun así no están dispuestos a soportar este pequeño ayuno, mientras que mi gente y yo estamos haciendo ayuno toda nuestra vida, siempre desde que somos destetados del pecho de nuestra madre.
El buey bajó la cabeza como si estuviera preocupado, luego la levantó de nuevo, resopló enojado y parecía que algo importante volvió a su mente, atormentándolo; de repente, él mugió alegremente:
– Oh, ahora lo sé, tiene que ser eso – y continuó pensando – eso es lo que es; están orgullosos de su libertad y de sus derechos civiles. Tengo que pensar seriamente en eso.
Y él estaba pensando, pensando, pero no podía descifrarlo.
– ¿Cuáles son sus derechos? Si la policía les ordena votar, ellos votan y así podríamos fácilmente mugir: “¡A faa-aa-voo-or!” y si no los ordenan, no se atreven a votar o incluso incursionar en la política, igual que nosotros. Ellos también sufren golpizas en prisión, incluso si son completamente inocentes. Al menos nosotros rebuznamos y movemos nuestras colas y ellos ni siquiera tienen ese pequeño valor cívico.
En ese momento, su dueño salió de la taberna. Borracho, tambaleando, con los ojos borrosos, balbuceando palabras incomprensibles, serpenteando hacia la carretera.
– Solo mira, ¿cómo este es un orgulloso descendiente usando su libertad que ganaron con la sangre de sus ancestros? Cierto, mi amo es un borracho y un ladrón, pero ¿cómo los otros utilizan su libertad? Solo para holgazanear y enorgullecerse del pasado y tomar el mérito de sus ancestros, en la cual han contribuido como yo lo he hecho. Nosotros los bueyes, continuamos trabajando arduamente y siendo obreros útiles justo como nuestros ancestros lo fueron. Somos bueyes, pero todavía podemos estar orgullosos de nuestro arduo trabajo y méritos hoy en día.
El buey suspiró profundamente y preparó su cuello para el yugo.
En Belgrado, 1902.
Para el Proyecto “Radoje Domanović” traducido por Fabiola Rangel, 2019.
Deti i vdekun (2/5)
Të gjitha këto kanë qenë vetëm embrion i së mirës. Kemi qenë fëmij të mirë dhe të ndëgjueshëra dhe, në të vërtetë prej vjeti në vjet secili gjeneracion premtonte gjithnji ma tepër e ma tepër se vendi ynë për së shpejti do të kishte poashtu qytetarë të mirë e të ndëgjueshëm, por kosh e din a do të vijë ajo kohë e bekueme që aspiratat tona, në të vërtetë mendimet dhe idealet e xhaxheshës sime të ndjerë, gjeniale, të realizohen plotsisht në kët nanën Sërbi të vuejtun, të cilën e duem kështu nxehtsisht e me shpirt të pastër.
Kush e din a thue ka me ardhë ndonjiherë koha që të realizohen dëshirat tona dhe të zbatohet në vepër ky program i ynë ideal politik:
Neni 1
Kurrkush nuk punon kurrgja.
Neni 2
Çdo Sërb në moshën madhore e ka rrogën fillestare 5.000 dinarë
Neni 3
Mbas pesë vjetësh, çdo Sërb, (në shtëpin ku nuk ka Sërb mundet edhe Sërbjanja) ka të drejtë më marrë pension të plotë.
Neni 4
Pensioni ka shtesën periodikë prej 1.000 dinarësh në vjet.
Neni 5
Duhet të mirret medoemos nji vendim i Parlamentit populluer (dhe me këte, për qëllime patriotike, me Parlamentin ka me u pajtue eksepsionalisht edhe Senati) dhe ky vendim ka me u konsiderue si pikë e veçantë ë Kushtetutës, simbas të cilës: pemët, bimët e dobishme përgjithsisht, gruni e lë gjitha të mbjellunat tjera duhet të prodhojnë fantastikisht mirë, dy herë në vjet, e poqese çfaqet dificit në buxhetin shtetnuer, atëherë dhe tri, paj merret vesh, kur asht e nevojshme ende ma tepër, si t’i vijë për levërdi këshillit financiar.
Neni 6
Kafshët, cilat do qofshin, pa marrë parasysh çfarë gjinije kanë e sa të mëdha janë, gjithashtu mbas urdhnit ligjuer, don me thanë mbas aprovimit lë të dyja dhomave, duhet të përparojnë shum mirë dhe të shtohen shum shpejt.
Neni 7
Kafshët, nuk mujnë n’asnji rast me marrë rrogë prej arkës shtetnore, tue përjashtue nevojat shtetnore të jashtëzakonshme.
Neni 8
Dënohet kushdo që mendon për punët shtetnore.
Neni 9
Njeriu, ma në fund, nuk guxon me mendue për kurrgja, pa lejen e veçantë të policis, sepsë mendimi e prish lumnin.
Neni 10
Në rend të parë, policija nuk guxon absolutisht me mendue kurrgja.
Neni 11
Kush don, vetëm sa për shaka, me u marrë me tregti duhet me fitue medoemos tepër shum: në nji dinar nji mijë.
Neni 12
Fustanet e grave, reliket, natyrisht dhe zhyponët si dhe nevojat tjera mbillen dhe bijnë shum shpejt nën çdo klimë dhe në çdo tokë, çdo muej, me bojna të ndryshme, dhe simbas modës ma të re franceze. Kapelat, dorzat dhe sendet tjera t’imta mund të mbillen me sukses edhe nëpër saksina (gjegjsisht çdo gja mbillet vetëm mbas urdhnave ligjorë).
Neni 13
Fëmijt nuk linden. Poqese dalin kësish prej ndokahit, të rriten e t’edukohen me maqina të posaçme. Poqese atdheut i nevojiten sa ma tepër qytetarë, ka me u ngrehë fabrika që ban fëmij.
Neni 14
Kurrkush nuk paguen tatime.
Neni 15
Të paguemit e borxheve dhe të tatimeve ndëshkohet rreptsisht dhe kjo vlen për cilindo, përpos kur vërtetohet se at violacion e ka ba individi i smutë nga mendja.
Neni 16
Hiqen të gjitha gjanat e panevojshme, sikurse janë: vjehrrat, kontrolli kryesuer dhe sekundar, borxhet kurente shtetnore e private, panxharët, pasuli, gjuha greke dhe latine, krastavecat e kalbun të gjitha rasat cilatdo qofshin, me propozicion e pa propozicion, gjindarmët, çashtja e thive, mendët, së bashku me logjikën.
Neni 17
Kush i bashkon Sërbët, të burgoset atypëraty në shej mirënjohjeje dhe dashunije për popull.
Program i mrekullueshëm. Këte s’kanë çare pa e pranue bile dhe kundërshtarët politikë, poqese nji program i tillë përgjithsisht dhe mundet me pasë kundërshtarë. Dëshirat tona bujare, nuk mund të realizohen kur gjithçka asht kot.
Por, ate që na nuk e kemi mbërrijtë e nuk e kemi realizue me gjithë mundin ton, ate e kanë mbërrijtë tjerët, ma fatbardhë se na.
Kraleviq Marku për herën e dytë midis Sërbëve (5/5)
Ambienti ndikon në njeriun dhe Marku s’pati çare pa iu nënshtrue në njifarë mase atij ndikimi dhe filloi me pasardhsit e tij të virtytshëm rae shetitë, me pshtye, dhe me u shty nëpër dyert e ministrive me lutje në dorë, tue pritë që të dali para Ministrit dhe t’i lutet për nji grimë detyrëz shtetnore — vetëm aq sa t’ushqehej me bukë, natyrisht të bardhë.
Tashma merret vesh se kjo pritje e kotë para dyerve nuk zgjatte pak kohë dhe mbas disa ditësh i thanë që ta dorzojë lutjen n’arkivë, që të protokolohet.
Lutja e Markut e qiti Ministrin në hall të madh. — O vlia, ç’ka të baj me at njeri? E respektojmë, të thomi; gjithçka, gjithçka, por nuk duhet të vinte. Burri i dheut nuk asht për këto kohna.
Tekembrama, tue pasë parasysh emnin e tij të madh dhe meritat e maparshme e emnoi praktikant në nji rreth ku ban dreqi voe!
Tash Marku mëzi ia duel në krye me lutje që tia lanë armët; ia dhanë nji rrogë të plotë në Ministri, e aj shkoi me e marrë Sharacin mbasi t’i paguejë shpenzimet për mbajtjen e tij.
Sharaci, edhepse ushqye mirë, nuk dukej as per s’afërmi si përpara, ishte ligshtue shum; por edhe Marku ishte ma i lehtë barem tridhetë okë.
Kësodore Marku veshi petkat, ngjeshi armët, mbrehi Sharacin, e mbushi calikun me venë, e varri për ynkash, i hypi Sharacit, bani kryq dhe u nis për detyrë, rrugës kah i thanë. Shum kush e kshilloi me shkue me ferovi, por ai nuk deshti për mall të dynjas.
Marku kahdo që bredhte, pyette gjithnji për at rreth dhe tregonte emnin e nënprefektit.
Mbas nji ditë e gjysëm udhtimi mbërrini. Hyni n’oborrin e zyres së rrethit, i zbriti kalit, e lidhi Sharacin për nji man, uli calikun dhe ndejti i armatosun në fresk që të pijë venë.
Policët, praktikantët, shkruesit shiqojshin nëpër dritare me çudi, kurse gjindja i sillej trimit larg për rreth.
Erdhi kapiteni, i cili ishte vu në dije se Marku vinte në rrethin e tij.
— Qoftë lavdue Krishti — tha.
— Për gjithmonë e jetë, o trim i panjoftun — përgjegji Marku.
Teksa rroki armët, kalin dhe venën, harroi tana hallet dhe filloi me u sjellë menjiherë simbas të moçmes dhe me folë me vargje.
— A je ti praktikanti i ri?
Marku e prezentoi vedin dhe kapiteni i tha:
— E, po ti nuk mundesh me qenë në zyre me calik dhe armë.
— Asht adeti k’shtu në Sërbi t’madhe.
Me arm’ n’dorë njerzët venë pijnë
Me arm’ n’dorë deri gjumin bajnë!
Kapiteni filloi me ia spjegue se duhej t’i hiqte armët patjetër, poqese mendonte me ndejtë, në detyrë dhe me marrë rrogë.
Marku e pa se nuk kishte shteg tjetër, sepse — s’kish çka të bante burri i dheut, duhej me jetue medoemos, e paret i ishin sosë; por i ra në mend dhe e pyeti:
— A gjindet ndonji shërbim ku njeriu mban armët që të mundem me qenë edhe unë aty?
— Gjindet shërbimi policuer.
— Çka punon polici?
— Paj i përcjell nëpunsit rrugës me armë që, poqese i sulmon kush, t’i mbrojë; kujdeset për rregull, kujdeset që mos t’i bajë kush tjertrit dam dhe gjana kësisoji, — tha kapiteni.
— E, kështu, a?! Kjo asht detyrë e mirë… u gëzue Marku.
Dhe kështu Marku u ba polic. Edhe kjo asht përsëri ndikim i ambientit, ndikim i pasardhësve të virtytshëm me gjak të nxehtë dhe antuziazëm që t’i shërbejnë atdheut të vet. Por Marku as në kët detyrë nuk mujti as afërsisht me qenë aq i përshtatshëm dhe i vyeshëm si do të kishte mujtë me qenë edhe ma i keqi pasardhës i tij, e lene ma ndonji tjetër, ma i mirë.
Marku, tue shkue me kapitenin nëpër rreth pa shum mjerim dhe kur nji ditë iu ba se edhe kapiteni i tij nuk punonte bash me të drejtë, i ra shuplak dhe ia nxuer tre dhambë.
Për kët shkak, mbas nji gjakderdhjeje të gjatë luftarake, e kapën dhe e shoqnuen me roje në çmendinë për kontroll.
Marku nuk mujti me durue kët goditje dhe u nda këso jete befas plotsisht i zhgënjyem dhe i stërmunduem.
Kur duel para zotit, deri zoti u qesh, gjithë qiejt u dridhën.
— A e hakmore, Mark, Kosovën? — pyeti në gaz.
— U stërmundova dhe Kosovën time të mjeirë as që e pashë! Më rrahën, më burgosën, u bana polic dhe në fund të fundit më çuen me roje midis të marrëve… u ankuë Marku.
— E dijsha se ke trie dalë me këpucë të kuqe!… foli zoti butësisht.
— Të falem nderit zot dhe ma fal kusurin; as vetë nuk do ta besoj ma kukamën e pasardhësve të mij dhe vajin për Kosovën! Dhe poqese u duhen policë, barem për at detyrë kanë plot me zgjedhë, secili ma i mirë se tjetri. Më fal, o zot, por më duket se ata nuk janë pasardhsit e mij, megjithse më këndojnë mue, porse janë pasardhsit ë atij Sul Gabelit tanë.
— Ate kam dashtë me e çue edhe unë sikur ti të mos m’ishe lutë aq fort me shkue. E dijsha se ti nuk u nevojitesh atyne!…
— Edhe Sula do t’ishte, midis Sërbëve, polici ma i keq. Të gjithë e kanë kalue n’at pikë! — tha Marku e zu me qa.
Zoti fshani randë dhe i rrudhi krahët.
Burim: Radoje Domanoviq, Satirat, Rilindja, Prishtinë 1960. (Përkth. Mehmet Hoxha)
Kraleviq Marku për herën e dytë midis Sërbëve (4/5)
Marku hyni, u përzie në grumbull dhe u ul në skaj në nji karrikë, që të mos bijë në sy shtati i tij i madh.
Njerëz mos me pasë ku me e shti gjylpanën, të gjithë ishin t’emocionuem prej fjalimeve të flakta e diskutirheve dhe kurrkush as që e vuni re Markun.
Në vendin e nderit tribuna, në te tavolina për kryesin dhe nji tavolinë për sekretarët.
Qëllimi i mbledhjes ishte me dhanë nji rezolucion me të cilin duhej dënue sjelljen barbare t’Arnautëve në Kosovë dhe në tanë Sërbin e Vjetër e Maqedoni dhe zullumet që pësojshin Sërbët prej tyne në votrën e vet të lindjes.
Prej fjalëve që foli kryetari, tue spjegue qëllimin e mbledhjes, Marku u shndërrue. Syt filluen me i shëndritë nga nji zjarr i tmershëm, tanë trupi iu dridh, i mblodhi grushtat gati për luftë, zu me u shtrëngue dhe dhambët i caklluen.
— Mezi njiherë rashë në Sërbë të vërtetë, të cilët i kam lypë. Ata më kanë thirrë mue!… — mendoi Marku i gëzueshëm dhe kënaqej se ka me i gëzue kur t’i paraqitet. Sillej në karrikë prej padurimit sa për pak ajo nuk u thye krejt. Por nuk deshti menjiherë, priti çastin ma të përshtatshëm.
— E ka fjalën Mark Markoviqi — kumtoi kryetari dhe i ra ziles.
Të gjithë heshtën që ta ndijnë gojtarin ma të mirë.
— Zotni dhe shokë! — filloi ai. — Nuk asht gja e mirë për ne, por vetë rrethanat, vetë ndiesija me shtyen që ta filloj fjaIimin tim me vargjet e Jakshiqit:
„Na Sërbë nuk jemi, na njerëz nuk jemi!…
Ah t’ishim Sërbë, ah t’ishim njerëz
Athue n’at mënyrë, ng’Avall’e kaltërt
Do t’kqyrshim ftoftë n’çastin e zjarrtë
A thue n’a mënyrë, oh, vllazën, t’dashtun
A thue n’at mënyrë do t’na përbuzshit.”
Mbretnoi heshtja. Kurrkush s’merrte frymë. Heshtjen e theu për nji ças vetëm kërcitja e dhambëve të Markut dhe krikllimi i karrikës, në të cilën rrinte; shum vetë përrreth e shiquen me urrejtje e përbuzje pse e prishi at heshtje të shejtë, patriotike.
Gojtari vazhdoi:
— Po, shokë, qortim i tmershëm i poetit të madh për kët breznin tonë të mefshtë. Na shiqojmë qetsisht se si çdo ditë bijnë fli nga disa Sërbë prej hanxharit gjaksuer arnaut, shiqojmë si digjen shtëpijat sërbe në kryeqytetin e Dushanit, se si çnderohen vajzat sërbe dhe populli pson vuejtjet ma të mëdha, këtu, ndër krahina ku gjindeshin lavdija e vjetër sërbe dhe zotnillëku. Po, vllazën, prej këtyne krahinave si dhe prej PriIepit atdheut të fatosit tonë ma te madh, Kraleviqit, ndjeni fshamjet e robnis dhe tingllimin e verigave të cilat ende i tërheqin stërnipat e mjerë të Markut, kurse Kosova e mjerë ende tash çdo ditë vaditet me gjakun sërb, ende pret hakmarrje, ende asht e etshme për gjakun e anmikut, të cilën e kërkon gjaku i drejtë i Llazarit dhe i Obiliqit. E na edhe sot mbi atë fushë të mjerë lufte, mbi at vorr të shejtë të kreshnikëve tanë vigana, mbi at sqenë të lavdis s’Obiliqit të pavdekshëm, mundemi me rënkue me at jehun e trishtueshëm të lahutës, të cilin populli e përcjell me kangë në të cilën trimi ynë i madh Kraleviqi, si përfaqsues i zis së popullit, derdh lot prej syve dhe flet:
„Tungjatjeta, oj Kosovë e rrafshët.
Pse ti mue m’prite me trishtim!”
Prej këtyne fjalëve Markut iu rrokullisën lotët si arrat, por nuk deshti me u paraqitë. Pritte çka do të bajshin ma vonë. Aq iu mbarue qejfi sa i harroi dhe i fali te gjitha vuejtjet që i hoqi deri tash. Për nji ças të këtillë kishte me dhanë gadi edhe kryet e vet kuqlosh. Bile ishte gadi me u nisë për Kosovë, edhe sikur të binte prap në burg.
— Këto fjalë therin në zemër çdo Sërb, gjithë populli ynë këtu qan me Markun, por veç këtyne lotëve bujarë të kreshnikut tonë të madh, na duhen edhe musklat e Kraleviqit e të Obiliqit! — vazhdon gojtari gjithnji ma me nxehtsi.
Marku, syt gjak, me shiqim të tmershëm këceu dhe me grushta të shtëmguem të ngritun sipër kres, iu vërsul kuvendtarit si lua i egërsuem. Shum vetë i rrxoi dhe i shkeli me kambë dhe filloi kukama. Kryetari dhe sekretarët e mbuluen fytyrën me duer dhe u rrasën nën tavolihë prej frige, kurse Sërbët e entuziazmuem e zunë derën me nji klithmë të tmershme, të dëshprueme:
— Ndiiihmëë!
Gojtari u zverdh, e lëshuen kambët, u dridh si në ethe, shiqimi iu shtangue, buzët iu irnosën, u mundue me e gëlltitë pshtymën dhe zgjati qafën e i kapsiti syt. Marku mbërrini te ai, i vërtiti duert mbi kryet e tij dhe bërtiti me za të tmershëm:
— Qe Marku, mos u frigoni, vllazën!
Djersa e mbuloi gojtarin, u ba në fytyrë si çivit, u luhat dhe ra si qiriu.
Marku u prapsue, i nguli syt n’at të mjerin e vilanosun, i lëshoi duert, dhe me shprehjen e nji çudije jo të rëndomtë, vëzhgoi rreth vedit. U shtangue prej çudis kur pa se si Sërbët zunë derën dhe dritaret tue bërtitë dëshprueshëm: „Ndihmë! Policija… Krimineli!”
Marku u kapit prej çudis, u lëshue në nji karrigë dhe e zhyti kryet midis duerve të veta përbeti e leshatuke.
Tash i erdhi randë ma së tepërmi, sepse, mbas nji shprese aq të madhe në sukses të sigurt dhe mbas aq entuziazmi, situata ndryshoi menjiherë dhe befas.
Marku qëndroi gjatë ashtu pa lëviz si i gurzuem.
Pak nga pak filloi me u fashitë kukama dhe në vend t’asaj potere të tmershme të pak maparshme mbretnoi nji heshtje vorri, në të cilën mund të ndëgjohej mirë frymëmarrja mjaft e randë e gojtarit të vilanosun, që filloi me ardhë në vedi nji grimë. Kjo heshtje e papritun e çuditshme bani që kryetari i mbledhjes, nënkryetari e sekretarët filluen me e çue kryet pak nga pak, frigueshëm e me kujdes. Shiqojshin njani tjetrin të friguem me nji shprehje të çuditshme si të dojshin me pyetë: „Çka u ba kështu, pashë zotin?” Mandej filluen me shique rreth vedit me çudi edhe ma të madhe. Salla mbeti gadi e shpraztë, tash vetëm nga jashtë shum patriotë i zgjatshin krehat me pa nëpër derë e dritare të hapuna. Marku në sallë si gur, rrinte në karrikë, me brryla ndër gjuj dhe kryet e pshtetun ndër duer. Nuk lëvizte, nuk i ndihej as frymmarrja. Ata të shkelunit u tërhoqën rrëshqan përjashta mbrapa tjetërve, kurse gojtari i vilanosun erdhë në vedi, shiqoi edhe ai frigueshëm rreth vedit, kontrolloi vedin me dorë, shiqoi kryetarin dhe sekretarët, ai ata e ata ate, thuese me çudi e me frigë, pyetshin njani tjetrin: „Çka ndodhi kështu me ne? A thue kemi mbetë vërtetë gjallë?” Shiqimet e të gjithëve u ndaluen me çudin ma të madhe në Markun dhë mandej prap i këmbyen shiqimet midis tyne, thuese me shprehjen e fytyrave pyetshin e përgjegjeshin: „Kush ësht ky gogol? Çka të bajmë?! — Nuk dij!”
Ajo hështje e papritun ndikoi edhe në Markun që ta çojë kryet. Edhe në fytyrën e tij gjindej gadi e njajta shprehje çudije: „Çka ndodhi kështu befas, vllazën te mij, pafshi zotin!?”
Ma në fund, Marku, me delikatesë, butë, aq sa mundte, ia drejtoi fjalën atij gojtarit me nji shiqim plot mshirë:
— Çka të gjetë që u rrxove, bre vlla i dashtun?…
— Më ra me grushtë! — tha ai qortueshëm dhe e preku me dorë tepen e kres.
— Paj unë as nuk të kam prekë, pasha zotin dhe shën Gjonin! Ti fole mirë dhe tha se Sërbëve u duhet krahu i djathtë i Markut dhe tueqenëse unë jam kamb’ e krye Kraleviq Marku vetëm t’u paraqita; mirëpo ti u tmerove.
Të gjithë të pranishmit u hutuen ende ma keq dhe filluen me u largue kadalë prej Markut.
Marku tash tregoi çka e shtyni me iu lutë zbtit që ta lejojë me ardhë midis Sërbëve dhe çka ndodhi krejt me te, e çfarë vuejtjesh pësoi, së si ia rrëmbyen armët, petkat e calikun dhe si kaloi Sharaci, tue tërhëqë tramvaje dhe tue sjellë dollapin e kopshtarit.
Tash gojtari erdhi nji grimë në vedi dhe tha:
— Eh, vlla, ke punue cok marrzisht.
— Më duel ma mbi kapuç kukama dhe thirrja e pamejshme. U valavita në vorr, u valavita ma tepër se pesë kavaljete dhe nuk mujta cok me durue ma tepër!
— Ama në kangë këndohen ato sende, bre vlla, i im! Njerzit vetëm këndojnë ashtu. Ti nuk din çka asht poezija.
— Mirë, të lutem, rijerzit këndojnë, por ju ashtu edhe keni folë, qe, ti mu tash fole poashtu!
— Mos u ban naiv, të lutem, vlla, nuk asht gjithmonë çdo gja ashtu sikurse flitet. Njeriu ashtu flet që stili të jetë ma i bukur, ma i hieshëm! Shifet se as retorikën nuk e din. Ti je njeri i kallëpit të moçëm, or vlla, prandej nuk din shum sende. Shkenca, i dashtun i im, ka shkue shum përpara. Flas, ta merr mendja, por ti duhet ta dijsh se, simbas rregullave të retorikës gojtari duhet të këtë stil të bukur, të hieshëm, te ketë mjeshtri me i entuziazmue ndëgjuesit, të përmendë gjak, thikë dhe hanxhar, verigat e robnis dhe luftën! Të gjitha këto vetëm për punë të bukuris së stilit, e kurrkush nuk mendon seriozisht, sikurse mendon ti, se duhet menjiherë me i përvjelë duert, dhe hajde, hidhu në luftë me gjithë mend. Po kështu edhë në kangë hidhet fraza: „Çou, o Mark…” e tjera, por kjo asht për punë të bukris… Nuk kupton, vlla, ke ba marri; shifet se je njeri i thjeshtë, i kallëpit të vjetër. I merr fjalët ende në kuptimin ad literam dhe nuk e din se stili letrar fillon menjiherë me dukunin e tropes dhe të figurave.
— Çka të baj tash? As zoti nuk më thrret që të kthehem mbrapa, as këtu s’mundem me qëndrue.
— Vërtet hall i madh — ndërhyni kryetari si i brengosun.
— Shum hall i madh — edhë tjerët thanë me të njajtin ton.
— Sikur të kishit zhiranta të mirë dhe të merrshit disi pare me kambial! — tha gojtari.
Marku nuk kuptoi.
— A keni miq të mirë këtu në vend?
— Përpos zotit s’gjindet kush për mue.
Nuk e kam paj probatimin t’im
Probatimin Obiliq Milloshin
Probatimin Millan prej Toplicës
Probatimin…
Marku deshti me rreshtue edhe ma, por ai gojtari e ndërpreu:
— Dy kishin me qenë mjaft, nuk duhen ma tepër!
— Por, po mendoj diçka… fiiloi kryetari mendueshëm, me madhshti e u ndal tue fërkue ballin me dorë, mbas nji heshtjeje të shkurtë iu drejtue Markut me pyetje:
— A?… A din me këndue e me shkrue?
— Dij hem me këndue hem me shkriie — tha Marku.
— Po mendoj diçka, qysh kishte me qenë sikur të paraqesish disi lutje për ndonji detyrë. Kishe me mujtë me u lutë ndokund që të të shtinë në punë si praktikant.
Marku mezi u muer vesh me ta çka asht praktikanti dhe në fund të fundit pranoi, sepse i thanë që në krye të motmotit do të kishte nga gjashtëdhetë-shtatëdhetë duket e ai trimi ishte filuz.
Ia shkruen lutjen, i dhanë nji gjysëm dinari për pullë dhe nji gjysëm dinari që t’i gjindej në ngushticë, poqese do t’i ndodhte ndonji fatkeqsi dhe e drejtuen që ta jepte lutjen në Ministrin e mbrendshme.