Arweinydd (1/3)

– Brodyr a ffrindiau, rwyf wedi gwrando ar eich areithiau oll, felly nawr rwy’n gofyn i chi wrando arna i. Nid yw ein holl drafodaethau a’n sgyrsiau yn werth dim tra ein bod yn parhau yn yr ardal diffrwyth yma. Yn y pridd tywodlyd yma ac ar y creigiau hyn does dim wedi gallu tyfu, hyd yn oed pan oedd blynyddoedd glawog, heb sôn am y sychder presennol, nad ydym wedi gweld y fath o’r blaen. Am ba hyd y gwnawn ni ddod at ein gilydd fel hyn a siarad mewn ofer? Mae’r gwartheg yn marw heb fwyd, ac yn o fuan bydd ein plant yn llwgu hefyd. Mae’n rhaid i ni ddarganfod ateb arall sy’n well a mwy call. Dwi’n meddwl y buasai’n well i adael y tir cras yma a fentro allan i’r byd i ddod o hyd i bridd gwell a mwy ffrwythlon oherwydd ni allem fyw fel hyn dim mwy.

Fel hyn y siaradodd trigolyn o rhyw ardal diffrwythlon unwaith, mewn llais blinedig, mewn rhyw gyfarfod. Dydy lle neu phryd yr oedd hyn ddim yn bwysig i ni erbyn hyn, rwy’n credu. Mae’n bwysig i fy nghredu y digwyddodd hyn rhywle mewn rhyw wlad ers stalwm, ac mae hynny’n ddigon. I fod yn onest, ar un pryd, meddyliais fy mod i wedi dychmygu’r holl stori rhywsut, ond fesul dipyn mi wnes i ryddhau fy hun o’r rhith tywyllodrus yna. Nawr rwy’n credu’n gryf fy mod am ddweud be wir ddigwyddodd a oedd yn rhaid iddo ddigwydd yn rhywle, rhywbryd, ac ni allaf fod wedi ei ddychmygu fy hun mewn unrhyw ffordd.

Roedd y gwrandawyr, a’u wynebau wan, lluddedig, a’u syllu gwag, dilewyrch, bron yn ddigymar, eu dwylo o dan eu gwregysau, yn ymddangos fel pe tasant yn cael eu hadfywio gyda’r geiriau doeth yma. Roedd pob un yn dychmygu’n barod ei fod mewn rhyw fath a wlad hudolus, paradwys lle y buasai gwaith caled yn cael ei wobrwyo hefo cynhaeaf cyfoethog.

– Mae o’n iawn! Mae o’n iawn! – sibrydodd y lleisiau disbyddedig o bob ochr.

– Ydyw’r lle yma yn a…g…o…s? – clywir murmur araf o gongl.

– Brodyr! – Yn sydyn atseiniodd llais cryfach a foddodd allan gweddill y lleisiau cryg, dwl – Ni allem ddod i unrhyw fath o gytundeb fel hyn. Mae pawb yn siarad ond does neb yn gwrando. Beth am i ni ddewis arweinydd? Pwy yn ein mysg y gallem ddewis? Pwy yn ein mysg sydd wedi trafeilio digon i adnabod y ffyrdd? Rydym i gyd yn gyfeillgar, ond ni fuaswn i yn rhoi fy mhlant na minnau dan arweiniaeth unrhyw berson sydd yma. Yn hytrach, dywedwch wrthyf pwy sy’n adnabod y teithiwr draw fan’na sy’n eistedd yn y cysgod ar gur y ffordd ers y bore?

Syrthiodd distawrwydd. Trodd pawb tuag at y dieithryn a syllu yn graff arno.

Eisteddodd y trafeiliwr, canol oed, yn ddistaw fel yn gynharach, ei wyneb brudd bron yn anweladwy o dan ei farf a’i wallt hir, yngholl yn ei feddyliau, gan guro ei ffon fawr ar y ddaear yn ysgafn o dro i dro.

– Ddoe fe welais yr un dyn hefo bachgen ifanc. Roeddynt yn gafael yn llaw ei gilydd wrth gerdded i lawr y stryd. Neithiwr fe adawodd y bachgen y pentref, ond fe arhosodd y dieithryn yma.

– Brawd, beth am i ni anghofio y manion gwirion yma, er mwyn i ni beidio collirhagor o amser. Pwy bynnag ydyw, mae o wedi dod o bell gan nad oes neb yn ei adnabod ac mae’n siwr ei fod yn gwybod y ffordd byrraf a’r ffordd orau o’n arwain ni. Fy marn i yw ei fod yn ddyn doeth iawn gan ei fod yn eistedd yna yn meddwl yn ddistaw. Buasai unrhyw un arall wedi busnesa yn ein materion deg waith neu fwy erbyn hyn, neu wedi cychwyn sgwrs hefo un ohonom, ond mae o wedi bod yn eistedd yna drwy’r amser ar ei ben ei hun yn dweud dim.

– Wrth gwrs, mae’r dyn yn eistedd yn ddistaw gan ei fod yn meddwl am rhywbeth. Mae’n rhaid ei fod yn ddeallus iawn – cytunodd y lleill a dechreusant astudio’r dieithryn drachefn. Roedd pob un wedi darganfod nodwedd ardderchog ynddo, yn profi ei ddeallusrwydd anhygoel.

Ni wastraffwyd mwy o amser yn siarad, felly penderfynodd pawb y buasai’n well i ofyn i’r teithiwr; a oedd yn ymddangos fel pe bai wedi ei yrru gan Dduw i’w harwain nhw allan i’r byd i chwilio am diriogaeth gwell a mwy ffrwythlon. Fe ddylai ef fod yn arweinydd iddynt, a byddent yn gwrando arno ac yn ufuddhau ei eiriau heb gwestiwn.

Dewison nhw ddeg dyn o’u plith i fynd at y dieithryn i esbonio eu dewis iddo. Fyddai’r rhai a ddewiswyd am ddangos iddo y sefyllfa annifyr ac i ofyn iddo i fod yn arweinydd iddynt.

Felly dyma’r deg yn mynd ato dan ymgrymu. Dechreuodd un sôn am y pridd digynnyrch yn yr ardal, am y blynyddoedd sych a’r digalondeb ymysg y bobl. Fe orffennodd fel hyn:

– Mae’r amodau yn ein gorfodi i adael ein cartrefi a’n tir ac i symud allan i’r byd i ddarganfod mamwlad gwell. Ar y foment hon, pan rydym o’r diwedd wedi cytuno ar hyn, mae’n ymddangos fod Duw wedi dangos trugaredd drostom, ac wedi eich gyrru chi yma, chi ddieithryn doeth a teilwng, er mwyn i chi ein harwain a’n rhyddhau o’n trallod. Yn enw holl drigolion yr ardal, rydym yn erfyn arnoch i fod yn arweinydd.

Lle bynnag yr ewch chi, byddem yn dilyn. Rydych yn gwybod y ffyrdd ac yn bendant wedi cael eich geni mewn mamwlad gwell a mwy hapus. Fe wnawn wrando arnoch chi ac ufuddhau bob gorchmynyn. Fyddech chi, dieithryn doeth, yn cytuno i achub eneidiau rhag ddinistr? Fyddech chi’n fodlon bod yn arweinydd i ni?

Trwy gydol yr araith erfynnu, ni gododd y dieithryn doeth ei ben o gwbl.Ni symudodd o’r fan lle wnaethant ddod o hyd iddo yn y lle cyntaf. Roedd ei ben wediei ostwng, roedd yn gwgu ac yn dweud dim.Dim ond curo ei ffon ar y llawr o dro i dro a phendroni. Pan oedd yr araith drosodd, fe mwmiodd yn swta ac yn araf heb newid ei wedd:

– Mi wnai!

– Cawn ni fynd hefo chii edrych am le gwell?

– Cewch! Aeth ymlaen heb godi ei ben.

– Cododd brwydfrydedd a gwerthafawrogiad yn y bobl, ond ni ddywedodd y dieithryn dim .

Dywedodd y deg wrth y cynulliad am eu llwyddiant, wrth ychwanegu mai dim ond nawr yr oeddynt yn gallu gweld doethineb y dyn.

– Ni symydodd o’r fan na chodi ei ben hyd yn oed i weld pwy a oedd yn siarad hefo. Eisteddodd yn ddistaw a pharhaodd i fyfyrio. Dim ond tri gair y dywedodd yng ngwyneb ein holl siarad a gwerthfawrogiad.

– Dyn wirioneddol clyfar! Doethineb prin! – yr oeddynt yn gweiddi yn hapus o bob ochr, yn honni fod Duw ei hyn wedi ei yrru fel angel i’w hachub. Roeddynt i gyd yn bendant o lwyddiant o dan arweiniant nad oedd yn cael ei aflonyddu gan dim byd. Felly fe penderfynasant i setio allan wrth iddi wawrio drannoeth.

(tudalen nesaf)