Tendota (1/3)

Reindy ha angiru kuera, ahendupama la peje va’ekue, ko’anga ajerure pendeve cherendumi haguã. Enteroveva mba’e ja’eva ndoikomo’ai jaime aja ko yvy ndovaleiva ari. Mba’eve ndokakuaaiva ko yvyku’ipe ha ita kuape, ni oky jave avei, ha ni ndaja’esei ko ára haku puku apytepe ojehuva hina koanga ha avave yma ndojehuiva’ekue ko’anga guaicha. ¿Mboy vece pa ñañembyatyta ko’anga guaicha ja ñe’e pa rei haguã?, ñande rymba kuera ivare’apama ha ko’eroite ñande ha ñande ra’y kuera omanopata averi vare’agui. Jatopa va’era myatyrõ iporãveva ñandeve guarã. Che ha’e ku jaha va’erã umi yvy iporãve hape, ñasã ko yvora ári jatopa haguã ku yvy ovaleva, upeicharamo ndajaikoveimai ku jaikohaicha ko’anga.

Upeicha, peteĩ ava oikova ku yvy ndokakuaaiva mba’eve ári oñe’ẽ ñe’ẽ kane’õpe peteĩ ñembyatyhape. Moo ha mba’e ary pa ñandeve nañande interesai va’erã ndeve ha cheve avei. Tuicha mba’e cheve guarã che guerovia ramo oiko hague mombyry hayma avei, ha pea ya ovalema. Ape oñondivemi, che voi apensa añe’epa rei hague hina ko amombe’uvare, ha upei mbeguekatu añesãso ko amombe’uvare ha ndaha’ei japu ra’e. Ko’anga, aguerovia mbarete la amombe’uta ku oikova’ekue añete hape ha mba’epa la oiko va’era kui uperamo guare upepe, ha ni mba’eveicharamo la añe’eparei hague.

Umi ohenduva, tova kangype ha vaikuepe ha omaña nandiva, ha’etevaicha noñentendeiva voi ku ipo kuera iku’a kuape, ha’ete vaicha oikove jeyva umi ñe’e porã ohendurire. Oĩvante upepe opensa mombyry ha’eteva ku oĩ va hina upe yvy iporã hape ha ku ihepy me’e kuera ha’eva hina ñembyaty iporã pa jepeva.

– ¡Upeichaite! ¡Upeichaite! – oñe’e umi ñe’e mbeguekatumiva oparupi voi.

– ¿Upe tenda oĩ aĩguĩ?, peteĩ ñe’e kangy pukuva oñehendu pe huguagui.

– ¡Angiru kuera! – oñepyru he’i peteĩ ñe’e pyrusu hatã. Jajapo va’era ku ñe’e arandu he’iva ko’angaite guive, ndaikatuveiumai jaiko peicha ñande, ipukuetereima hina. Jañeha’ãrei etereima ha ñande kane’o paitema, ha ndovalei mba’everã. Ja ñotỹ temitỹ ikatu va’erãichagua oiko ñandeve tembi’urã, ha ou la oky guasu ha ogueraha temitỹ kuera ha ñande yvy porãngue mombyry ñandehegui, ha opyta ita atã nandi. ¿Ja pyta va’erã piko tapiaite ha jamba’apo pyharevete guive pyhare peve ñande vare’ave ha uheive haguã avei, opivo ha pynandi? Jasẽ va’erã jaheka yvy iporã veva ikatu hagũaicha jañemitỹ, ha ikatu hagũaicha jahecha ñande rembiapo kue ñemitỹre.

– ¡Jahake! ¡Jahake, ko’angaite voi, ko yvy ndoikoveimai jaikove haguã!

Pe ñe’ẽguymi va’ekue hatãvema ha enteroveva oñepyrũ oho, oikuaa’yre moopa ohota.

– ¡Pe ha’arõ, angiru kuera! ¿Mamó peho? ¡Oñepyru va’ekue pe ñe’ẽ he’i jey!

Jahata hina pero ndaha’e mo’ai peicha. Jaikuaa va’era mamópa jahata. Ani japa jey ku jaiko haicha hina ko’anga o ivaive. Che ha’e jareko va’erã ha peteĩ tendota, ha ha’e he’iva jajapo va’erã ohechauka haguã ñandeve tape iporãva.

– ¡Jaiporavo!, jaiporavo ko’angaite voi, – oñehendu enterove hendape.

Ñe’e hatã hatãpe, oikoma katu la sarambi. Enteroveva oñe’e ha avaveva nohendui mba’eve oje’e. Oñepyruma oñembyai la aty’i, oĩveva ava oheka ijupe guarãnter voi ha upecare aty’i kuera oñembyaipa.Oñondive mokoiha, oñepyru ojagarra ojojyvagui, oñe’engueramo, oneha’ã otantea opa mba’e, oipyso hikuai y camisa jyva, ha omogu’e ipokuera okirirĩ haguã hikua. Ha upei, enteroveva oñembyatypa jey, oñe’e kueramo.

– ¡Angiru kuera! – peteĩ ñe’ẽ pyrusu ha hatã oñehendu ha okirirĩpa umi oñe’eva pe orillare, umi ñe’e mbeguemi ha kangy. – Ndaikatui jaguahẽ peteĩ ñe’epe peicha. Enteroveva ko’ape oñe’e ha ndañahendui mba’eve.

– ¡Jaiporavo peteĩ tendota! ­¿Mavapa ñande apytepe ikatu jaiporavo­­­­? ¿Mavapa ñande apytepe ohoma mombyry ha oikuaapama tape kuera?, enteroveva jajoikuaa porã, ha ni upeichaveramo, che namoiri chene che jupe ni che ra’y kuera ku tendota rembiapo avaveare ko’ape. Hendaguepe, peje cheve ¿mava pa oikuaa upe arriero arriveño oĩva siempre ku tape rembe’yre ko pyhareve guive?

Ojekirirĩ joa paite. Enteroveva ojevolea ku arriveño lado ha omaña kikuai hese iñakã guive ipy peve.

Ha pe arriveño, karia’y paitemava, tova pochy hasype jahechava hendyva ha akãrague pukugui, oguapy hina ha okirirĩnte voi tapiaite, avaeva ndoikuaai mba’epa oguereko hina pe iñakape ha oinupa nupa ku ibaston yvyre.

– Kuehe ahecha ko arriveñope peteĩ mitãrusu ndive. Ojopore oikonei hikuai hina tapere. Ha ange pyhare, pe mitãrusu oho ko’agui ha ko arriveño opyta ape.

– Angiru kuera, ñande resarai va’era ko’a mba’egui ñamombyky haguã. Ndajaikuaai ichupe pero ou mombyrygui, ha avaveva ape ndoikuaai ichupe, la jaikuaava oikuaaha ha’e umi tapekuera mbykyveva ha iporãva ñande gueraha haguã. Che ha’e ko arriero ivaleterei ha oguapygui kirirĩpe ha omañante voi. Ava ñanderegua rire oñe’e ranguema kirirĩpe heta vece voi, ha oñe’ema rangue peteĩ ñande rehegua ndive, ha ha’e oĩ ape ndoñe’ẽi ha ha’eñoite.

– Ha upeicha, pe arriero oguapy kirirĩhape oñeakangeta peteĩ mba’ere. Ndaikatui otro mba’e gui, ha’e ivaleterei – oñontende umi otro ha oñeakangeta hikuai upe arrierore. Enteroveva añonte otopa hese mba’e vale, ha ojapokase ichupe mba’e oikuaa haguã hikuai orekopa mba’e porã.

Ndohasai are ñe’epe hikuai, ipahape eneroveva oñontende hikuai iporãveta oñeporandu ramo upe arriveñope – mavapa oimo’ane ha’e ku ñanejara remimbou oñembo tendota haguã ha enterovevante ohenduta ichupe ha ojapota la ha’e he’iva plageo’ype.

Oiporavo pa kuimba’e ojohe gua, ohova’era upe arriveño omombe’u haguãicha mba’epe ojoguenohe hikuai. Ko’aa arriero kuera oh ohechauka haguã upe arriveñope mba’eichaitepa ivai ha omombe’u haguaicha ichupe ha’e la tendotarã.

Ha peicha umi pa arriero oho ha oñesũ py’a mboriahupe. Peteĩva ijapytegui kuera oñepyrũ oñe’ẽ upe yvy vai oguerekova hikuai upepe, pe ara haku aretema ogureko ha hikuaiha mboriahu apytepe oimeha hikuai. Oremata koicha:

– Ko ara haku ore forza roheja haguã ore rogami ha ore yvy, rova yvora rapere rotopa haguã tetã iporãveva.Upei riremi, hasyperire roñontende, ha’ete vaicha ñandejara ohechaukava hembiapo porã oreve ha ndembou ore rendape – nde, peteĩ arandu ha arriveño vale – ha nde oremotenondeta rosẽ haguã ko mboriahu apyte gui. Enteroveva ava ko’ape gua rerape, rojerure ndeve nde haguã ore tendota. Nde reho hape, rohota nde rapykueri. Reikuaava la tape, ha ekakuaava yvy porã ari. Enteroveva nde renduta ha rojapota ku ereva rojapo haguã.

Arriveño arandu ¿ikatuta nde mediante ava kuera oikove porã jevy? ¿Eikose nde la tendota ramo?

Ojerure aja hina, pe arriveño arandu ndomopu’ai iñakã ni peteĩ ve. Ndoku’ei ha opyta pe otopa hagueichaite hikuai.

Ojeivy hare oĩ, ha nde’iri mba’eve. La ojapova, oinupa pe ibaston yvyre ha sapy’ante oñepy’angata. Opa rire pe ñe’e aty, oñe’e mbegue mbegue katumi oguerova’yre mba’eve:

– ¡Ajapota!

– Upeicharamo, ¿Ikatuta ojeho nendive ha jaheka yvy porãveva­?

– ¡Si ikatu! – he’i omopu’ayre guiti iñakã.

Ombuetia’e de otro ha ndopai la aguije umi arrierogui pe arriveñope ha ha’e nde’iri mba’eve.

Umi oho va’ekue oñe’e hagua upe arriveño ndive, omombe’u umiava kuerape la oikova vy’ape, omombe’u avei hapykueri mba’eichaitepa iñarandu upe ava ture’y.

– Ha’e ndoku’ei upe oime hagui ha ni ndoñe’aka rapu’ai omaa hagua jepe mavapa oñe’eva ichupe. Ha’e la oapomiva, oguapy a osapymi mombyry.

– ¡Peteĩ arandu añeteva! ¡Arandu ijehupyty’yva! – oiko jesapukai ha vy’a apo ha pegotyo, he’i hikuai ñandejara ombouha chupekuera peteĩ angel ikatu haguaicha opysyvõ enterovevape.

(kuatiarogue upeigua)