Tendota (3/3)
Upeicha ohasa peteĩ ara, umi ara ohasava upei ojogua upe ohasava’ekuepe. Mba’eve guazui ndohasai, karãi’imi jipi: oñepysanga ovakãro yvykuape, ha upei varrancape, ojeykyty mora rakãre, opyrũ ñoatĩre, oiko tormento’imimi. Karai kuera ojeheja tapere omano haguã. “Omano mo’a vointe opyta rire hogape, ¡jañe’e’yre tapere!” he’i ñe’ẽ gueru, he’i enterovevape ipy’a guazú haguã.
Umi mitã’i michimiva, peteĩ ha mokõi ary oguerekova, omano avei. Ituvakuera py’a rasype omokõ pochy, ñandejara rembiapo. “Ha umi mitã michivea, avaveva nombyasyi. Michiveramo omanova ndoikoi ñembyasy. Ñandejara tome’e tuva kuerape ani ta’yra kuera ha tajyera kuera omano ohupyty haguã upe ary omenda haguã. Umi mitã omano va’erã voire tomano upeicharamo ndaipori ñembyasy. ¡Upeicharamo la ñembyasy ndaipukui!” ñe’e gueruva oñemoñe’e chupekuera. Ava kuera oñeakã pytĩ ha omoĩ pohã hetymare omonguera haguã pya’e. Alguno ijyva omongera pohãpe avei. Enteroveva oguereko hetere mba’e vai. Ijao kuera oñesaingopa, upeicha hikuai oguanta vu’apope tenondegotyo. Opa mba’e ndahasyvemo’ai kuri upe vare’a vaiete ndojeguerekoi rire. Lo mismonte omaña va’erã tenondegotyo.
Peteĩ arape, mba’ẽ iporãitereiva ojehumi.
Tendota oguata hina tenondepe, ojere hese umia arriero ipy’a guazú veva atygui.
(Mokõi okañy ichugui kuera ha avave ndoikuaai mamopa oime hikuai. Peteĩ ñe’ẽpe oĩ hikua oheja ha hembiapo kuera ha oho jevy hogape. Peteĩ momentope upe ñe’e gueruha omombe’u ko ñemotĩ oikova’ekue. Oĩnte la ogueroviava omano hague hikuai tapere, ndoñe’einte hikuai ani oiko vai hikuai.), umi aty rembyre oguata hapykueri kuera. Sapy’a, ojekuaa peteĩ yvy kua tuichapa jepeva – pykuku añetehape. La bajada tuichaiterei ha avaveva ndohosevei tenondegotyo. Umi arriero py’a guazú opytapa ha oha’arõ mba’e pa ojapo tendota. Omaña mbyky, py’a mongetape, ñakãietype, ha’e oho tenondepe vale pa’ume, oinupa kueramo ibaston henonderãpe, ijykepe avei ojapo haicha voi.
Heta la he’iva omo’oanduve ha ichupe kova. Ha’e nomañai avavere ha nde’iri mba’eve. Ndaipori hovare kyhyje ni mba’eveichagua mba’e vai, upeare avave nde’iri ichupe mba’eve iñarandugui tendotaicha. Mokõi paso ha ojapo rire ojejuhuma orillare. Enteroveva ipy’a guazúva oñepỹsanga kyhyjepe ha hesa po omaña tendota re. Umi arriero ikatupyry veva haimetema ojagarra tendotape, toiko la oikova upei, toñembyai jepe la oje’eva’ekue ani ojejapoti, ha’e peteĩ paso ojapo rire, mokõihape ho’ama katu pe yvykuape. Ha ko’ape oikoma la sarambi, jejahe’o, jesapukai, kyhyje oñemoĩ tenonderãpe.
– ¡Peha’arõ angiru kuera! ¿Mba’e la apuro? ¿Koicha piko la ñande ñe’ẽ arriero guaicha jajuka va’erã?, jaha va’erã ko arriero arandu rapyueri, ha’eko oikuaa la ojapova. Itavy va’erã la ijehe hevy ojaporamo mba’e vai. Hale, ¡ikupepe! Kova la tuichave ha ikatu la ipaha avei ñeha’ã jajapova hina, kova ja ipahama. ¿Ava pa oikuaa? Ikatu amogotyove, ko yvyku rire, jatopa yvy ndeporãpa jepeva Ñandejara ojapo va’ekue ñandeve guarã. He’ipa rire ñe’ẽ gueruva upeva ojepoi avei yvy kuape. Umi ipy’a guazú veva oho hapykueri ha upei enteroveva ojeoi.
Oiko tasẽ, ja’o, plageo, sapukai upe yvykua mbyte rupi. Ikatu ja’e añete hape noñesẽ mo’ai ha tekovere upe gui, la michiveva ñepẽreve o opa ba’e rasy, la ava ko hosã hina. Tendota gui la ivaleveva ha osẽ porãva ichupe mba’e ndaipori vointe. Oñesaingo ñanare ha upevare ndojehui ichupe mba’eveichagua mba’e vai. Oñeñandu porã ha ojupi jevy yvate. La tasẽ, sapukai ha jeja’o ikatu gueteri oñehendu upe yvykua ruguape, tendota oguapy kirirĩpe, ha ndoku’ei, ojepy’a mongeta. Oĩ hete rasy va, umi’ava oñepyrũ oja’o tendotape, ha ha’e nde’iri mba’evete, okirirĩ ha ndopenai hesekuera. Umi vale pa’ũpe oñembo’y va’ekue ojejoko yvyra rakãre ha oñepyrũ ojupi jey hikuai mbeguekatu osẽ jevy haguã. Ndaipori oĩ porãva nda’eiramo upe tendota. Enterovevante ipochy ha hasẽ rete rasypa gui, ha tendota okirirĩ ha ni ndoñakã rapu’ãi. ¡Tovasype oĩ ha opyta peteĩ arrieri arandu opytahaicha!
Ohasa la ara. Ha la ava ohova haspykueri sa’iverei ohoramo. Cada ara omano ha omano lomitã. Oĩ avei ojevy jeyva.
Hetaite rire kuri oñepyru ramo guare ko’anga ja sa’ivema ohoramo. Hova kuera sa’yju ha kane’o kue ohechauka ñembyasy, ku’a rasy ha vare’a. Upeichaveramo avaveva noñe’ẽi. Tendota jepe ojepy’apyma pe iñarandu pa’ũme. Tape avei hasyetereima jeguata.
Sa’ive hikuai ohoramo ha opyta pa avantema. Hova vaipaitema hikuai, ojeplagea oikoramo ha ndoñe’ẽ veíma voi hikuai.
La ipinta kuera ndaha’eveimai arrieroicha. Oĩ imuletava. Oĩ ijyva ñapyytĩva. Ipore oguereko heta ñapytĩha ikuai. Ha ni ojaposeramo mba’e porã ndaikatuveitama voi, hetaitereima ojembyesarai hikuai hetere. Umi ava ijapytepe kuera imbareteva ha py’a guasuva, ndoguerekoveima upe jerovia, oñorãirõ lo mismonte, upeichaite, oguata yke vai hikuai ha oho mbaretepe, plageope, turyrype ha tasype. ¿Mba’e ojapoveta si ndaikatui ojevy? ¿Heta ñeha’ãpe ha ko’anga piko ohejata hikuai ko jeho mombyryete?
K’aruetema. Muleta jeguatareve, ohecha sapy’a hikuai la tendota ndaiporiveima henondepe kuera. Peteĩ pasope ha ho’a mo’a jeyma yvy kua pe.
– ¡Oh che retyma! ¡Oh che po! – ou jeyma la tasẽ ha sapukai. Peteĩ ñe’ẽ kangy oja’o vaieterei la tendota pe ha upei okirirĩ jevy.
Kuarahy resẽ rire, upepe oĩtendota oguapy hina, upe ojeiporavo hague araicha. Ndaipori mba’evete hese oje’e va’erã.
Upe ñe’ẽ gueruha ojupi upe yvykuara ari, ha hapykueri mokoĩ avei. Tova ñembyasype y tuguy memete, ojevolea ohecha haguã mbovypa opyta, ha opilla hikuai ha’e kuera mintema opytaha. Upe ikorasõ henyhẽ kyhyjepe ha mba’e vaipe. Upe yvy oĩha hikuai avaeva ndoikuaai, yvykandu, ytakua – ndaiporivei tape ojeho haguã. Kuehembue otopa hikuai kuri la tape, ha ohejante kueri ikupepe. Tendota ogueru chupekuera ko yvyre.
Imadu’a hikuai umi iñangiru kuerare, igente omano va’ekue ko jeho mombyry hape.
Peteĩ ñembyasy tuichaitereiva ha hasyveva ko rete rasypagui oñua chupekuera.
Ha’e kuera ohecha hesarupi ko ñembyai pa guasu.
Upe ñe’ẽ gueruva oñemboja tendota rendape, ha oñepyrũ oñe’ẽ peteĩ ñe’ẽ kangy, kane’o ha ryryipe.
– ¿Mamo jahata?
Tendota okirirĩ.
– ¿Mamo jahata, ha mamo oregueru? Ore ha ore gente kuera roñemoĩ nde pope ha roho nderapykueri, roheja ore roga ha ore taita yvy roimo’agui ikatuha ojetopa yvy porãve ikatu haguãicha roikove. Ha nde ore hundi vaieterei. Oĩ kuri mokõisa ava nde raykueri ha ko’anga ¡emañami mbovypa oĩ!
– ¿Ndaipori piko hikuai ape? – he’i ñemi tendota oñakãrapu’a’yre.
– ¿Mba’eicha piko reporanduta ava mba’e? ¡Emopu’a la nde akã ha emaña! ¡Eipapa movypa opyta orehegui ko jeguata puku aja! ¡Emañana ore rehe!, I cuenta ve romano kuri ropyta rangue peicha.
– ¡Ndaikatui amaña!
– ¿Mba’ere?
– Che ndahechai.
Peteĩ ñekirirĩ vaieterei.
– ¿Embyai piko nde resa ko jeguata puku jave?
– ¡Che aikove’ypy guive peicha!
Mbohapy ava voi iñaka guapy ñembyasype.
Yvytu ro’y oipejuvai ko yvy kandu pa’ũpe ha oity yvyra rogue piru. Serrason pohyi ojere upe vallere ro’y ha omongu’e guyra pepo. Peteĩ guyra vai oñe’ẽ. Kuarahy okañyma hina arai kupepe, ojere ha oho pya’e pya’e voi mombyry. Omaña ojohe kyhyje vaietereipe.
– ¿Mamo piko ikatu jaha ko’anga? – he’i peteĩva.
– ¡Ndajaikuaai!
Belyrat-pe, 1901.
Tembiaporã “Radoje Domanović” ojetraduci va’ekue Ever Fabian Velazquez Fretes po pe.
Tendota (2/3)
Enteroveva oguerovia ojapo porãtaha upe hembiapo tendotaicha, ha mba’eve ndoipy’apy mo’aiha ichupe. Ha upeicha, ko’ejuramo osẽtama hikuai upe yvy porã reka.
Ko’e rire, umi ava oguereko ipy’ape ohota ha hikuai mombyry oñembyaty hikuai. Mokoĩsa ava oho upe ojotopata hape hikuai. Sa’i optyava upe hogape oñangareko hagũa imba’e repyre.
Añete, py’a kangy ojapo ñanderehe jahecharamo ava mboriahu ojapo vaiva hesekuera yvy vai, ohejaka forzado chupekuera oikoha ha oĩha i taita re’ongue kuera. Hova kuera oñembyaipama, kane’o ha kuarahy ohapypava. Upe ñembyasy ary puku opoko hesekuera ha ohechaukava tova kane’o ha py’apy.
Ha ko’anga vy’a pope ikatu iporã – añete ojehe’ava jepy’apy ndive. Peteĩ tesay ho’a pe tova cha’ĩ ari heta karaigui, umi oñembuasyva tarovape ha omongu’eva iñakã jehechauka vaipe. Ha’ekuera oleji opyta omano hagũa umi ita guazú aputepe oheka rangue tekove porã. Heta kuñaombyasy ha ohecha ipahague umi taita kuera oñeñoty hague omano rire ohejata upepe ha oho hikuai mombyry.
Kuimba’e kuera oñembo vale hikuai ha osapukai – Oima, ¿Pende pe mano se vare’agui ko yvy vai ari, ha peiko oga vai guype?
Añete, ha’ekuera ikatu rire oguerahapa mo’a voi hikuai opa mba’e oguerekova upepe ilomore ikatu rire.
Oñehenu ty’apu ha sapukai upe aty apytepe. Taha’e kuimba’e ha kuña ndopytai peteĩ hendape. Mitãnguera hasẽpa, omongu’e aja isy ichupe ilomore.
Mymba kuera avei ndopytaveimai peteĩ hendape. Ndahetai la mymba, peteĩ vaca ra’y ape ha pegotyo, ha upei peteĩ piru ha tague guazú jamelgo akã guazú ha tetyma kyra, hi’ari ojehupi ao kuera tuya ha sabana, bosa, ha mokõi saco silla ari, upe mymba anga oguata kangy vai piru. Oñembo’y valegui ha hasẽ sapy, ante.
Oĩ ohupiva opa mba’e burro ari, mitãkuera oitira jagua isãgui. Oñe’e, osapukai, oñe’e tie’y, hasẽ, aguahu, ha orelinchaba. Hembypa opa mba’e. Burro ma katu hasẽ avei sapy’ante. Ha upe tendota katu ndoñe’ẽi ha nde’iri mba’evete, ha’etevaicha ndaha’eiva imba’e la oikova. ¡Peteĩ ava aranduva!
Ha’e oguapy ojepy’a mongeta mombyry kirirĩ hape, oñakãityhare oiko. Sapy’ante ondyvu, ha upeante. Umi ava mba’e ha’e ojapova ombo jeroviave umi ava kuerare ha’ekurea ijapotaha opa mba’e ha’e he’iva oahasata tata ha y ari upeicha ha’e oipotaramo. Oñehendu ñe’e he’iva:
– Javy’a va’erã enteroveva jatopa hague koichagua karia’y arandu. Jaiko rire hese’ỹ !ñandejara ani oipota! Jamano mo’ama. Ha’e oguereko upe arandu añeteguava, ¡ha’e ndeve! Okirirĩ hina. ¡Mba’eve ndahe’iri! – he’i peteĩ omaña aja hese tesa’ỹipe ha jeroviape.
– ¿Mba’e la he’i va’erã ha’e? Umi ava oñe’etereiva ndomongu’ei upe aranduryru. Peteĩ ava arandu, ¡añeteguape! Ha’e oñembo py’a mongeta ha nde’iri mba’eve, – omoĩ avei otro ava omaña aja hese py’a rorype.
– ¡Hasy ko aty ñemongu’e!, oikuaa va’era oipy’apyva ichupe kuera, ndoguerekoi mba’eve ipope, – he’i jey upe oñe’e va’ekue puntape.
Oguahema la hora. Oha’arõ hikuai michimi upeichahagui umi opytaseva ikatu ojere ha oho hendive kuera, upeva ndikoigui, ndopytavei hikuai.
– ¿Ndajahaima va’era? – oporandu hikuai tendotape.
Ha’e opu’a he’i’yre mba’evete.
Umi ariero ipy’a guazúveva oñembyaty ijerere sapy’ante oikoramo algo ivaiva hese.
Tendota, oñakãity hape, oguatamimi, omongu’ejaro ibaston henonderã arandupe. Ava aty oku’e ikupepe ha osapukai hikuai ¡Tekove puku ñande tendotape!, oguata jey ha ombeti peteĩ korapy ahenore. Upepe, opytaite, ha umi ava atyra ohova ikupepe opyta avei. Tendota oguevi’imi ha oinupã ibastonpe upe korapy.
– ¿Mba’epa reipota rojapo? – oporandu hikuai.
Ha’e nde’iri mba’eve.
– ¿Mba’e rojapo va’erã? ¡Roity korapy aheno! ¡Upeva rojapota!, ¿ndapehechai piko ohechaukaha ñandeve ibastonpe mba’epa jajapo va’erã – ¿osapukai umi oĩ va’ekue tendota jerere?
– ¡Oĩ peteĩ okẽ! ¡Oĩ peteĩ okẽ! – Osapukai umi mitã ha ohechauka okẽ oĩva henonde kuerape.
– Shh, mitãkuera, ¡pekirirĩ!
– Ñandejara tañande pytyvõ. ¿Mba’e la oikova? – kuñakarai kuera ojovasa.
– ¡Nde’iri mba’eve! Ha’e oikuaa mba’epa ojapo va’erã. ¡Pembyai la korapy!
Sapy’aitepe ombyaipa hikuai la korapy, ha’ete voi ndaipori va’ekue upepe.
Ohasa hikuai la korapy ahenope mba’eve’yramo ronguaicha.
Ohasa korapy ari.
Ndohoi mombyry rire pe tendota oñepysãnga tuicha ñana iñoatĩvare ha opyta.
Hasype osẽ jey ha oñepyrũ oinupã upe ibaston apo ha pegotyo. Avaveva ndoku’ei.
– ¿Mba’e la oikova ko’anga? – osapukai umi huguapegua.
– ¡Peikytĩ upe ñana! – osapukai peteĩ oĩva’ekue tendota ypype.
– ¡Upepe oĩ la tape, upe ñana kupetepe! ¡Upepe oĩ! – osapukai mitãkuera, ha enteroveva oĩva hugupe.
– ¡Upepe oĩ la tape! ¡Upepe oĩ la tape! – oñembohory umi oĩva tendota jerere, oha’angava pochype. – ¿Ha mba’eichapa ava hecha’ỹ jaikuaata mamopa ñande gueraha hina?, ndaikatui enteroveva omanda. Ko tendota oikuaa mamopa tape ipoãveva ha mbykyva. ¡Peikytĩ pe ñana iñoatĩpava!
Pya’e omopotĩ hikuai tape.
– Auch – hasẽ oikutu va’ekue ichupe ñoatĩ akua ha petẽiva katu oĩnupa chupe yvyra mora rakã.
– Angiru kuera, ndaikatui jaipota algo mba’evegui. Jañeha’ã va’erã michimi ikatu haguaicha oiko mba’e porã, – he’i ipy’a guazúveva pe atype.
Ha’ekuera ohasa upe ñana kua rupi heta oñeha’ãrire ha oho hikuai.
Oguata mieverire, otopa ñana guazú oikytĩ ha oho hikuai.
Sa’ieterei gueteri ojeguata upe peteĩ ara, hetaiterei mba’e ojoko chupekuera. Ha upeva ari, sa’i tembi’u, oĩ orahava galleta atã ha michimi quesu ha otro pan ojepy’a joko haguãite. Ha oĩ ndoguerekoiva mba’evete. Ku iporãva a ara haku, upevare ojetopa yva apeo ha pegotyo.
Peicha, upe peteĩ ara ndoguata pukui hikuai, lo mismote ikane’õ oñeñandu hikuai.
Ndoikoi mba’eve vai ni mba’eve. Ko’a mba’e tuichaite oikoramo ojehecha va’erã ko’a mba’e makanadaicha:
Peteĩ ñoatĩ opa’ã peteĩ kuña resape, ha oñua ichupe peteĩ ao kue he’õvape, peteĩ mitã oñepysanga yyrare ha opyta iparĩ, peteĩ karai tuja oñepysanga ha itobillo ombyai, oñemona rire hese seboi ku’i, py’a guazupe oho tendota rapykueri, oipytyvo ichupe ibaston guapoite. (Ja asegura haguã, oĩ he’iva upe karai ijapuha itobillo rasy ha, ikatu haguãicha oho jey haguã hogape.) Pya,e, oĩnte la ndoguerkoiva ñoatĩ ijyvare, ha hovare. Umi karia’y ojoko tasy py’a guazupe, ha umi kuña kuera ñe’e tie’ỹpe oja’o pe oikova hesekuera ha osẽ hague hikuai hogagui, mitã kuera hasẽ, ndopillai la ñeha’a oikova ko’anga upei ojehepy me’eta chupe heta mba’e porã pe.
Enteroveva vy’arã, mba’evete ndojehui tendotape. Oñeñatende porã voi hese mba’eve ojehu haguãicha. Upe pyharepe, ombo aguije ñandejarape hikuai avavetepe ndojehui haguere mba’eve, ni maavea ndomanoi haguere, ha mba’eve ndojehui haguere tendotape. Upeare, peteĩ ava ipy’a guazúveva oñepyrũ oñe’ẽ. Hova okarãi chugui mora rakã, ha’e opena’ynte upevare.
– Angiru kuera, – oñepyrũ – peteĩ jeguata porã jajapo ko ara jahejava oho.
Aguije ñandejarape. Ko tape hasy, ha jaha va’erã hese opa peve, enteroveva jaikuaa ko tape hasyva hina ko’anga, jaguaherire vy’ape jaguahẽta ha. Ko ñandejara tañande rovasa ha ñande tendota pe ha ani oiko hese mba’eve vai ikatu haguãicha oho ñande renonderã jahupyty haguã vy’a.
– ¡Ko’ẽro ko cheresa mokõiveva ojeita chehegui peichante jaharamo hese! – he’i peteĩ kuña, pochype.
– ¡Auch, che retyma! – he’i pe karai, upe kuña he’i rire mba’e pochy.
Mitãkuera hasẽgueteri, ha ndopenai isy kuera ñe’ere, hasype okirirĩ hikuai, ikatu haguaicha oñe’e ko ñe’e gueruha.
– Sí, eperdeta nde resa mokõi, – okapu pochygui, – ¡ha eperdepaitema! Nda’ivairi la oikovata nderehe, ko mba’e porã jajapova rapykueri! ¡Ñemotĩ!
¿Nde piko ndereñepy’a mongetai nde memby reiko porãre? ¡Jaheja alamitã ñandehegui tomano ko jajapova rapykueri! ¿Mba’e diferencia ojapo? ¿Mba’e la peteĩ tesa? O ¿mba’epe reiporuta nde resa oĩ hape peteĩ ñande guerahava hapykueri arandu poguype upe vy’e rendape? ¿Jaheja va’erã piko ñande rembiapo nde resa rehehape o ko karai retyma rasy rehehape?
– ¡Ijapu! ¡Ko karai tuja ijapu! Ha’e he’inte peva ojevy jey haguã – oñe’endu oje’e opaguio lado.
– Aipo ndohose veimava angiru apytepe – he’i ñe’e gueruva – jaheja toho jevy, ani ojeplaguea ha oñotĩ ñe’e rei ñande apytepe. Che, ¡ahata ñande tendota arandu rapykueri opyta peve chehegui pehengue!
Tendota okirirĩ.
Enteroveva omaña hese ha oñe’e ñemi:
– ¡Iñakãpe heta mba’e oguereko!
– ¡Karia’y arandu!
– ¡Pemaña henondere!
– ¡Kirirĩhape oiko!
– ¡Hovasy!
– ¡Ha’e ipy’a guazú! Upeva ojehecha hese oimehape.
– ¡Ikatu ere jey! Cercas, troncos, zarzos – ojei henonderãgui. Tovasype oinupã ibaston, nde’iri mba’eve y rejaserta va’erã mba’epa oguereko iñakãpe.
Tendota (1/3)
Reindy ha angiru kuera, ahendupama la peje va’ekue, ko’anga ajerure pendeve cherendumi haguã. Enteroveva mba’e ja’eva ndoikomo’ai jaime aja ko yvy ndovaleiva ari. Mba’eve ndokakuaaiva ko yvyku’ipe ha ita kuape, ni oky jave avei, ha ni ndaja’esei ko ára haku puku apytepe ojehuva hina koanga ha avave yma ndojehuiva’ekue ko’anga guaicha. ¿Mboy vece pa ñañembyatyta ko’anga guaicha ja ñe’e pa rei haguã?, ñande rymba kuera ivare’apama ha ko’eroite ñande ha ñande ra’y kuera omanopata averi vare’agui. Jatopa va’era myatyrõ iporãveva ñandeve guarã. Che ha’e ku jaha va’erã umi yvy iporãve hape, ñasã ko yvora ári jatopa haguã ku yvy ovaleva, upeicharamo ndajaikoveimai ku jaikohaicha ko’anga.
Upeicha, peteĩ ava oikova ku yvy ndokakuaaiva mba’eve ári oñe’ẽ ñe’ẽ kane’õpe peteĩ ñembyatyhape. Moo ha mba’e ary pa ñandeve nañande interesai va’erã ndeve ha cheve avei. Tuicha mba’e cheve guarã che guerovia ramo oiko hague mombyry hayma avei, ha pea ya ovalema. Ape oñondivemi, che voi apensa añe’epa rei hague hina ko amombe’uvare, ha upei mbeguekatu añesãso ko amombe’uvare ha ndaha’ei japu ra’e. Ko’anga, aguerovia mbarete la amombe’uta ku oikova’ekue añete hape ha mba’epa la oiko va’era kui uperamo guare upepe, ha ni mba’eveicharamo la añe’eparei hague.
Umi ohenduva, tova kangype ha vaikuepe ha omaña nandiva, ha’etevaicha noñentendeiva voi ku ipo kuera iku’a kuape, ha’ete vaicha oikove jeyva umi ñe’e porã ohendurire. Oĩvante upepe opensa mombyry ha’eteva ku oĩ va hina upe yvy iporã hape ha ku ihepy me’e kuera ha’eva hina ñembyaty iporã pa jepeva.
– ¡Upeichaite! ¡Upeichaite! – oñe’e umi ñe’e mbeguekatumiva oparupi voi.
– ¿Upe tenda oĩ aĩguĩ?, peteĩ ñe’e kangy pukuva oñehendu pe huguagui.
– ¡Angiru kuera! – oñepyru he’i peteĩ ñe’e pyrusu hatã. Jajapo va’era ku ñe’e arandu he’iva ko’angaite guive, ndaikatuveiumai jaiko peicha ñande, ipukuetereima hina. Jañeha’ãrei etereima ha ñande kane’o paitema, ha ndovalei mba’everã. Ja ñotỹ temitỹ ikatu va’erãichagua oiko ñandeve tembi’urã, ha ou la oky guasu ha ogueraha temitỹ kuera ha ñande yvy porãngue mombyry ñandehegui, ha opyta ita atã nandi. ¿Ja pyta va’erã piko tapiaite ha jamba’apo pyharevete guive pyhare peve ñande vare’ave ha uheive haguã avei, opivo ha pynandi? Jasẽ va’erã jaheka yvy iporã veva ikatu hagũaicha jañemitỹ, ha ikatu hagũaicha jahecha ñande rembiapo kue ñemitỹre.
– ¡Jahake! ¡Jahake, ko’angaite voi, ko yvy ndoikoveimai jaikove haguã!
Pe ñe’ẽguymi va’ekue hatãvema ha enteroveva oñepyrũ oho, oikuaa’yre moopa ohota.
– ¡Pe ha’arõ, angiru kuera! ¿Mamó peho? ¡Oñepyru va’ekue pe ñe’ẽ he’i jey!
Jahata hina pero ndaha’e mo’ai peicha. Jaikuaa va’era mamópa jahata. Ani japa jey ku jaiko haicha hina ko’anga o ivaive. Che ha’e jareko va’erã ha peteĩ tendota, ha ha’e he’iva jajapo va’erã ohechauka haguã ñandeve tape iporãva.
– ¡Jaiporavo!, jaiporavo ko’angaite voi, – oñehendu enterove hendape.
Ñe’e hatã hatãpe, oikoma katu la sarambi. Enteroveva oñe’e ha avaveva nohendui mba’eve oje’e. Oñepyruma oñembyai la aty’i, oĩveva ava oheka ijupe guarãnter voi ha upecare aty’i kuera oñembyaipa.Oñondive mokoiha, oñepyru ojagarra ojojyvagui, oñe’engueramo, oneha’ã otantea opa mba’e, oipyso hikuai y camisa jyva, ha omogu’e ipokuera okirirĩ haguã hikua. Ha upei, enteroveva oñembyatypa jey, oñe’e kueramo.
– ¡Angiru kuera! – peteĩ ñe’ẽ pyrusu ha hatã oñehendu ha okirirĩpa umi oñe’eva pe orillare, umi ñe’e mbeguemi ha kangy. – Ndaikatui jaguahẽ peteĩ ñe’epe peicha. Enteroveva ko’ape oñe’e ha ndañahendui mba’eve.
– ¡Jaiporavo peteĩ tendota! ¿Mavapa ñande apytepe ikatu jaiporavo? ¿Mavapa ñande apytepe ohoma mombyry ha oikuaapama tape kuera?, enteroveva jajoikuaa porã, ha ni upeichaveramo, che namoiri chene che jupe ni che ra’y kuera ku tendota rembiapo avaveare ko’ape. Hendaguepe, peje cheve ¿mava pa oikuaa upe arriero arriveño oĩva siempre ku tape rembe’yre ko pyhareve guive?
Ojekirirĩ joa paite. Enteroveva ojevolea ku arriveño lado ha omaña kikuai hese iñakã guive ipy peve.
Ha pe arriveño, karia’y paitemava, tova pochy hasype jahechava hendyva ha akãrague pukugui, oguapy hina ha okirirĩnte voi tapiaite, avaeva ndoikuaai mba’epa oguereko hina pe iñakape ha oinupa nupa ku ibaston yvyre.
– Kuehe ahecha ko arriveñope peteĩ mitãrusu ndive. Ojopore oikonei hikuai hina tapere. Ha ange pyhare, pe mitãrusu oho ko’agui ha ko arriveño opyta ape.
– Angiru kuera, ñande resarai va’era ko’a mba’egui ñamombyky haguã. Ndajaikuaai ichupe pero ou mombyrygui, ha avaveva ape ndoikuaai ichupe, la jaikuaava oikuaaha ha’e umi tapekuera mbykyveva ha iporãva ñande gueraha haguã. Che ha’e ko arriero ivaleterei ha oguapygui kirirĩpe ha omañante voi. Ava ñanderegua rire oñe’e ranguema kirirĩpe heta vece voi, ha oñe’ema rangue peteĩ ñande rehegua ndive, ha ha’e oĩ ape ndoñe’ẽi ha ha’eñoite.
– Ha upeicha, pe arriero oguapy kirirĩhape oñeakangeta peteĩ mba’ere. Ndaikatui otro mba’e gui, ha’e ivaleterei – oñontende umi otro ha oñeakangeta hikuai upe arrierore. Enteroveva añonte otopa hese mba’e vale, ha ojapokase ichupe mba’e oikuaa haguã hikuai orekopa mba’e porã.
Ndohasai are ñe’epe hikuai, ipahape eneroveva oñontende hikuai iporãveta oñeporandu ramo upe arriveñope – mavapa oimo’ane ha’e ku ñanejara remimbou oñembo tendota haguã ha enterovevante ohenduta ichupe ha ojapota la ha’e he’iva plageo’ype.
Oiporavo pa kuimba’e ojohe gua, ohova’era upe arriveño omombe’u haguãicha mba’epe ojoguenohe hikuai. Ko’aa arriero kuera oh ohechauka haguã upe arriveñope mba’eichaitepa ivai ha omombe’u haguaicha ichupe ha’e la tendotarã.
Ha peicha umi pa arriero oho ha oñesũ py’a mboriahupe. Peteĩva ijapytegui kuera oñepyrũ oñe’ẽ upe yvy vai oguerekova hikuai upepe, pe ara haku aretema ogureko ha hikuaiha mboriahu apytepe oimeha hikuai. Oremata koicha:
– Ko ara haku ore forza roheja haguã ore rogami ha ore yvy, rova yvora rapere rotopa haguã tetã iporãveva.Upei riremi, hasyperire roñontende, ha’ete vaicha ñandejara ohechaukava hembiapo porã oreve ha ndembou ore rendape – nde, peteĩ arandu ha arriveño vale – ha nde oremotenondeta rosẽ haguã ko mboriahu apyte gui. Enteroveva ava ko’ape gua rerape, rojerure ndeve nde haguã ore tendota. Nde reho hape, rohota nde rapykueri. Reikuaava la tape, ha ekakuaava yvy porã ari. Enteroveva nde renduta ha rojapota ku ereva rojapo haguã.
Arriveño arandu ¿ikatuta nde mediante ava kuera oikove porã jevy? ¿Eikose nde la tendota ramo?
Ojerure aja hina, pe arriveño arandu ndomopu’ai iñakã ni peteĩ ve. Ndoku’ei ha opyta pe otopa hagueichaite hikuai.
Ojeivy hare oĩ, ha nde’iri mba’eve. La ojapova, oinupa pe ibaston yvyre ha sapy’ante oñepy’angata. Opa rire pe ñe’e aty, oñe’e mbegue mbegue katumi oguerova’yre mba’eve:
– ¡Ajapota!
– Upeicharamo, ¿Ikatuta ojeho nendive ha jaheka yvy porãveva?
– ¡Si ikatu! – he’i omopu’ayre guiti iñakã.
Ombuetia’e de otro ha ndopai la aguije umi arrierogui pe arriveñope ha ha’e nde’iri mba’eve.
Umi oho va’ekue oñe’e hagua upe arriveño ndive, omombe’u umiava kuerape la oikova vy’ape, omombe’u avei hapykueri mba’eichaitepa iñarandu upe ava ture’y.
– Ha’e ndoku’ei upe oime hagui ha ni ndoñe’aka rapu’ai omaa hagua jepe mavapa oñe’eva ichupe. Ha’e la oapomiva, oguapy a osapymi mombyry.
– ¡Peteĩ arandu añeteva! ¡Arandu ijehupyty’yva! – oiko jesapukai ha vy’a apo ha pegotyo, he’i hikuai ñandejara ombouha chupekuera peteĩ angel ikatu haguaicha opysyvõ enterovevape.
Радоје Домановић 