Mũtongorĩa (3/3)

(karatathi karĩa karũmĩrĩire)

Na rĩrĩ, mũthenya wa mbere ũkĩhĩtũka na mĩthenya mĩingĩĩkĩbwata o makĩhotanaga. Hatiarĩ kĩndu kĩa bata mũno kĩrahanĩkire, no maũndũ ma kawaĩda ta: kũharagana irima-inĩ, magĩcoka makĩingĩra mũtaro-inĩ; makĩharũrwo na marigi ma mĩĩgua na ĩhinga cia matũnda ma gĩthaka-inĩ; makĩranga mĩĩgũa; aingĩ makiũnekanga moko na magũrũ; angĩ makĩgũthwo mĩtwe. No ona kũrĩũgwo makĩũmĩrĩria tu. Athuri amwe akũrũ piũ magĩtigwo matambũrũkĩte njĩra-inĩ makwĩte. “Nĩ mangiakua ona akorwo no maraikarĩte mĩcĩĩ-inĩ yao, tĩga bara-inĩ!” mũaria wao akiuga, nĩguo omĩĩrĩrie arĩa angĩ mathiĩ na mbere na thabari. Ona ciana ingĩ, cia gatagatĩ ka mwaka ũmwe na igĩrĩ nao magĩkua. Aciari ao makĩhitha ruo rwao tondũũrarĩwendi wa ngai. Na ũrĩa mwana arĩ mũnini noguo ruo rũrarĩ o rũnini. Cirĩ nini kĩeha nĩkĩnyihaga. Ngai aroteithia aciari matĩkorwo nĩ ciana ciao rĩrĩa ciakinya mĩaka ya kũhikania. Angĩkorwo ciana icio nĩ cia gũkua nĩ kaba cikue o tene. Nĩguo kieha gĩtikaingĩhe! Mwaria wao akĩmomĩrĩria rĩngĩ. Angĩ makĩoha mĩtwe yao na itambaya na gwĩkanda na maĩ mahehu nguraro-inĩ ciao. Nao angĩ makĩoha moko mao na itambaya. Yothe ĩrarĩ ndangari na mĩtarũku piũ. Nguo ciao igĩcuha itarũkĩte, no kũrĩũguo magĩthĩĩ na mbere na thabarĩ makenete. Nĩmangĩyahota kũũmĩrĩria marũo maũ mothe no ng’araguĩkĩmahota biũ. Na nĩ mũhaka mangĩathĩĩ na mbere.

Nĩ harĩ na mũthenya ũmwe kwahanĩkire kĩndũ kĩa bata mũno.

Mũtongoria wao nĩarathiaga arĩ wa mbere piũ athiũrũrũkĩirio nĩ athũri arĩa acamba mũno kĩũngano-inĩ kĩu. Erĩ ao matiarĩ nao, na hatirĩ ona ũmwe wamenyaga kũria mararĩ. Makĩmenya atĩ nĩmarakunyanĩirie wĩki wao na makĩũra. Ihĩnda rĩmwe mwaria wao akiuga ũrĩa gĩĩko kĩu kĩrarĩ gĩa gĩconoko. Andũ erĩ magĩciiria atĩ nĩmarakũĩrĩire barabara, no matĩanĩrĩirie nĩguo matikarakarie acio angĩ. Andũ acio angĩ othe mauma thutha wao. O rĩmwe tu magĩcemania na ngũrũnga ya mahiga nene makeria na ndikeru mũno- irima rĩrĩa rĩtarĩ gĩturi. Kĩharũrũka kĩrarĩ gĩtheremu mũno na hatire ona ũmwe wao ũngĩageria gũkinyũkia mbere. Ona athuri arĩa njamba makĩrũgama makĩrora mũtongoria wao. Nĩ ekũrakarĩte, na kũrĩkĩra meciiria-inĩ make o ainamĩtie mũtwe na thĩĩ, agĩkinyũkia na mbere na ũcamba, akĩgũthithia thimbo yake mbere, mwena wa ũrĩo na mwena wa ũmotho, o ta mũtũgo wake. Aingĩ makiuga atĩ gĩĩko kĩu nĩkĩo gĩatũmaga ahane ta mũndũ mũtĩe. Ndarorire mũndũ ona ũmwe kana kwaria kiugo ona kĩmwe. Ũthiũ wake ndwacenjirie kuonania gwĩtigĩra o agĩkuhagĩrĩria kĩharũrũka. Ona mũthuriũrĩa mũcamba biũ agĩtheũka ta gĩkuo, no hatiarĩ ona ũmwe wao ũrageririe kũgiria njamba, mũtongoria ũrĩa mũũgĩ. Makinya mangĩ merĩ agĩkinyĩra mũthia. Maihũrĩte guoya mũingĩ mũno makĩgega na kũinaina. Athũri arĩa acamba megũthiaga kũgucia mũtongoria na thutha, ona akorwo ĩrarĩ mũgarũ na kũruithia, no akĩoya ikinya rĩmwe na rĩngĩ, na akĩrũga mũkuru-inĩ. Gũkĩgĩa na mũtukanĩro mũnene, macakaya, mbu; kĩmako gĩkĩneneha. Andũ angĩ makĩambĩrĩria kũũra.

– Gĩai na mũrũgamo ariũ a ithe! Ihenya nĩ rĩa kĩ? Ũ nĩgwo mũhingagia ciugo cianyu? Nĩ mũhaka tũbwate mũtongoria ũyũ mũũgĩ tondũ nĩ oĩũrĩa wee areka. No akorwo arĩ mũgũrũki nĩguo egerie ngero. Mbere, thutha wake! Ũyũ nĩgwo ũgwati mũnene piũ na no gũkũrwo noguo wa mũico, thĩna wa mũico. Nũũĩ? No gũkorwo mwena ũcio ũngĩ wa ngũrũnga nĩtũgũkora tĩĩri wĩna riri, mũnorũũria Ngai endaga gũtũhe. Mbere! Gũtarĩ na kwĩrũtĩra hatire handũ tũngĩkinya! – icio nĩcio ciugo cia mwaria wao cia ũtarani na agĩthiĩ makinya merĩ mbere, akĩeherera ngũrũnga ĩyo. Ũrĩa mũcamba piũ akĩmũbwata na andũ othe makĩingĩrĩra.

Kũrarĩna macakaya, gũcaya, kũharagana, na kĩrĩro kĩharũrũka-inĩ kĩu kĩnene kĩa ngũrũnga ĩyo. Hatire mũndũ weciririe atĩ no aume hau arĩ muoyo, kana atarĩ mũtihie, na arĩ mũgima, no mũtũrĩre wa mũndũ nĩ mũritũ. Mũtongoria ũcio ararĩ na mũnyaka wa magegania. Arenyitĩrĩire ĩhinga-inĩ akĩgũaga nĩguondagatihio. Nĩarahotire kwĩgũcia na igũrũ na akiuma. Macakaya, makaya na kĩrĩro igĩthirĩra thĩĩ agĩikara thĩĩ aagĩte hinya, o akĩrĩte thĩĩ. Andũ aiganona arĩa mararĩ ahũre na arakaru makĩambĩrĩria kũmũruma no ndamathĩkĩrĩirie. Arĩa mararĩ na mũnyaka wa kwĩnyĩtĩrĩra ĩhinga-inĩ kana mũtĩ-inĩ makĩgũaga nĩmarageririe na hinya mũno kwĩgucia na igũrũ. Angĩ mararĩ na mĩtwe mĩatũkanguĩrĩa yaũraga thakame. Hatiarĩ mũndũmũgima tiga o mũtongoria. Othe makĩmũrakarĩra na magĩcaya na ruo no ndaroririere ũthiũ wake na igũrũ. Wee egũkirĩte na agĩtua mwĩcũranio wa ũũgĩ wa maa!

Mathaa makĩhĩtũka. Namba ya athĩĩ acio ĩgĩthĩĩ oĩkĩnyihaga. O mũthenya ũrarĩ na ũru wagwo. Angĩ makĩyeheria mũũngano-inĩũcio na gũcoka kwao.

Handũ ha arĩa othe maraambĩrĩĩrie thabarĩ rĩ, no andũ mĩrongo ĩrĩ maratigarĩte. Mothiũ mao maronekega me mahũnyoku na manogũ kũonania kwaga mwĩhoko, kũaga wĩtĩkio, mĩnoga na ng’aragu, na hatiarĩ na ũmwe ũraaririe kiugo ona kĩmwe. Mararĩ atumumu o ta mũtongoria wao na kũbwata makinya make. Ona nginya mwarĩ wao ũrĩa ararũ na hinya mũno akĩinainia kĩongo gĩake na kĩeha. Barabara ĩo ũirari nditũ mũno.

Ũingĩ wao ũkĩnyiha o mũthenya ngĩnya magĩtĩgara andũikũmi tu. Moothiũ mao mararĩmomũ na megũcayaga na kũnegenaga handũ ha kwaria wega.

Makĩhana ta cionje piu. Angi marahũthagira mĩtĩ. Angĩ makĩohereria moko ngingo-inĩ ciao na ndangari. Moko-inĩ mao mararĩ na itaama na maĩĩ mahehu ma kũnyihia ruo. Ona akorwo nĩ mendaga kwĩrutĩra mũno rĩ, matingiahotire gũthĩĩ na mbere tondũ gũtiuma na kũndũ kũngĩ mĩĩrĩ-inĩ ciao kungĩagĩa naironda njerũ.

Ona ũrĩa warĩ na hinya mũno na mũcamba mũno nĩarakuire ngoro na mwĩhoko no magĩĩtindĩka magĩthĩĩ na mbere; rĩrĩ, rĩu nĩ megũthiaga na kwĩrutĩra kũnene, matekũnegena kana gũkaya nĩũndũ wa ruo. Mangĩekireũndũũngĩũrĩkũ angekorwo matĩngĩahotire gũcoka kwao? Kwĩrũtĩra kũingĩmacoke matiganĩrie rũgendo?

Gũgĩtuka. O magĩthuaga na mĩtĩ rĩ, o rĩmwe makĩona atĩ mũtongoria wao ndararĩ mbere yao. Makĩoya ĩkinya rĩngĩ na makĩgũa mũkũrũ-inĩ rĩngĩ.

– Uuĩ, kũgũrũ gwakwa! Wooi, gũoko gwakwa!- gũkĩigwika makaya na macaya. Mĩgamboĩmweĩtararĩ na hinya ĩkĩruma mũtongoria ũcio wa bata na ĩgĩcoka ĩgĩkira.

Riua rĩkĩara, mũtongoria agĩikara thĩĩ, o ũrĩa araikarĩte mũthenya ũria arathurirwo. Hatiuma na ũtiganũ wa ũrĩa arahanaga hĩndĩĩyo.

Mwaria wao akiuma mũkũrũ-inĩũcio na andũ angĩ erĩ. Makĩrora mĩena yothe na gũtara matigairĩ aigana, o mathũkanĩte na kuura thakame, magĩkora no o tu. Makĩgĩa na guoya mũnene na kũaga kĩĩrĩgĩrĩro mioyo-inĩ yao. Matiamenyaga kũndũkou na kũrarĩ na ĩrĩma na mahiga- gũtiuma na tũcĩra. Mithenyaĩrĩ mĩhĩtũkũ nĩmaronete njĩra no nĩmaramĩtĩgĩte thũtha wao. Mũtongoria wao aramoonĩrĩirie njĩra ĩyo.

Magĩcĩĩrĩa ũhoro wa arata na famere na endwa ao arĩa marakuĩrĩire thabarĩ-inĩĩyo njoru piũ. Ĩhoru ĩnene makĩria gũkĩra ruo rũrĩa rwa kuonja moko na magũrũ nĩũramahotire. Nĩmareoneire gĩkuo kĩao na maitho.

Mwaria ũcio wao agĩthiĩ harĩ mũtongoria na akĩambĩrĩria kũaria na mũgambo mũnogo, ũihoire ruo, kũaga mwĩhoko na marakara.

– Tũrathĩĩ kũ rĩu?

Mũtongoria agĩkira.

– Wee ũratũtwara kũna nĩ kũ gũkũũtũrehete? Tũreeheanire moko-inĩ maku, ithuĩ na famĩrĩ ciitũ na tũgĩgũbwata, tũgĩtiganĩria mĩcĩĩ yitũ na mbĩrĩra cia maaguka maitũtũkĩĩhokaga atĩ nĩtũkwĩhonokia kũũmana na mwanangĩko bũrũrĩ-inĩũcio thata. No wee nĩwatũthũkangia na njĩra njoru makĩria. Hauma na famĩrĩ magana merĩ thutha wakũ na rĩu matigairĩ aigana!

– Ũrenda kũũga ti andũ othe marĩ haha? – mũtongoria akĩaria kahora atekuoya mũtwe wake naĩgũrũ.

– Ũngĩhota atĩa kũũria kĩuria ta kĩu? Tarora na igũrũ wone! Na ũtare tũtigairĩ andũ aigana rũgendo-inĩ rũrũrwa mũtino! Tarora ũria tũhana! Kaba tũngĩakũa gũkĩra kũonja ũ.

– Niĩ ndingĩmũrora!

– Nĩkĩ?

– Ndĩ mũtũmũmũ.

– Andũ othe magĩkira ki.

– Wonjĩra o thabarĩ-inĩĩno?

– Ndaciarĩtwo ndĩ mũtumumu!

Andũ acio atatũ makĩinamia mĩtwe yao morĩtwo nĩ mwĩhoko.

Rũhũho rwa hĩndĩ ya kĩmera rũkĩhuha irĩma-inĩikĩrehe mahuti mahohu. Kĩbuĩ nakĩo gĩkĩgũa irĩma-inĩ na nyũniikĩbatabatia mathagu macio heho-inĩ, riera riuma ihehu. Mũgambo wa mũragũri mũruũkĩigũĩka. Ruũa narĩo rĩkĩhumbĩrwo nĩ matu marĩa magũtambũrũkaga kũndũ kũnene mũno.

Andũ acio atatũ makĩrorana na ciugo cia guoya.

– Tũngĩthiĩ kũ rĩu? – ũmwe wao akĩũria na kĩmako.

– Ĩthuĩ tũtiũĩ!

Bũrũrĩ-inĩ wa Belgrade, 1901.
“Radoje Domanović” Mwako ĩgĩtaũrwo na rũthiomi rwa Gĩkũyũ na Faith Thuku, 2021.