Lý do của một con bò Serbia bình thường

Rất nhiều điều kỳ diệu xảy ra trong thế giới này, và đất nước chúng ta, như nhiều người nói, tràn ngập những điều kỳ diệu đến mức mà chính những điều kỳ diệu không còn là kỳ quan nữa. Ở đây có những người trên những vị trí rất cao mà không nghĩ gì cả, và như một sự bù trừ, hoặc có thể vì một số lý do khác, một con bò bình thường của nông dân, không khác gì so với những con bò Serbia khác, bắt đầu suy nghĩ. Có Chúa mới biết chuyện gì đã xảy ra khiến con vật mưu trí này dám nhận lấy một nỗ lực mong manh như vậy, đặc biệt là vì đã được chứng minh rằng ở Serbia, công việc suy nghĩ đáng tiếc này chỉ đem lại cho bạn sự bất đồng. Vậy giờ ta hãy nói rằng con quỷ nhỏ đáng thương này, với tất cả sự ngây thơ của nó, thậm chí không biết rằng nỗ lực này không mang lại ích lợi gì ở quê nhà của nó cả, cho nên tôi sẽ không khuyến khích thêm quyền công dân cho nó. Nhưng tại sao một con bò nên suy nghĩ vẫn là điều bí ẩn, nó không phải là cử tri, cũng không phải là ủy viên hội đồng, càng không phải dân làng, không được bầu làm phó trong bất kỳ hội nghị bò nào, hoặc thậm chí (nếu nó đạt đến một độ tuổi nhất định) làm thượng nghị sĩ. Và dù linh hồn đáng thương ấy có từng mơ ước trở thành một bộ trưởng nhà nước ở bất kỳ quốc gia trâu bò nào, nó nên biết rằng lẽ ra phải ngược lại, rằng nó nên hạn chế suy nghĩ ít nhất có thể, giống những bộ trưởng xuất sắc ở một số đất nước hạnh phúc hơn ngoài kia, mặc dù đất nước chúng ta chưa đến nỗi may mắn như thế. Cho đến cùng, tại sao chúng ta phải quan tâm xem vì sao một con bò ở Serbia lại nhận lấy nỗ lực mà con người đã bỏ rơi cơ chứ? Ngoài ra, có thể việc nó bắt đầu suy nghĩ là do một số bản năng tự nhiên của mình.

Thế thì, nó là loại bò gì? Một con bò bình thường như động vật học đã dạy, có đầu, cơ thể và tứ chi, giống như tất cả những con bò khác; nó kéo chiếc xe đẩy, gặm cỏ, liếm muối, nhai lại và ăn. Tên nó là Sivonja, một con bò xám.

Và nó bắt đầu suy nghĩ như sau. Một ngày nọ, chủ nhân của nó la mắng nó và bạn thân nó, Galonja, rồi chất một số cọc gỗ ăn cắp lên xe đẩy và đưa ra thị trấn để bán. Gần như ngay lập tức khi vào thị trấn, ông ta bán những chiếc cọc gỗvà sau đó tháo ách của Sivonja cùng bạn bè của nó ra, móc sợi xích nối với ách, ném một bó gai dầu ra trước mặt chúng, rồi vui vẻ đi vào một quán rượu nhỏ để xả hơi bằng chút đồ uống. Trong thị trấn đang diễn ra lễ hội, vì vậy đàn ông, phụ nữ và trẻ em qua lại đông đúc từ mọi phía. Galonja, trong mắt những con bò khác thì nó hơi ngớ ngẩn, chẳng nhìn vào đâu cả, thay vào đó, nó đắm đuối ăn bữa trưa của mình một cách nghiêm túc, no căng một bụng rồi, nó kêu be be một chút vì thích thú, rồi nằm xuống, ngủ gật vô tư lự. Tất cả những người đi ngang qua đều chẳng phải điều mà nó bận tâm. Nó cứ gật gù và nhai lại một cách yên bình (thật đáng tiếc nó không phải là con người, nó có tất cả tố chất thăng tiến trong sự nghiệp). Nhưng Sivonja không nuốt nổi miếng nào. Đôi mắt mơ màng và nét mặt buồn bã của nó thoạt nhìn cho thấy đây là một con bò biết suy nghĩ với một tâm hồn ngọt ngào, ấn tượng. Mọi người, những người Serb, đang đi ngang qua, tự hào về quá khứ huy hoàng của họ, tên tuổi của họ, quốc gia của họ, và niềm tự hào này thể hiện ở thái độ và tốc độ nghiêm nghị của họ. Sivonja quan sát tất cả những điều này, và tâm hồn nó đột nhiên bị nỗi buồn và nỗi đau do sự bất công to lớn gặm nhấm, và nó chẳng thể làm gì khác ngoài khuất phục trước một cảm xúc trào dâng, đột ngột và mạnh mẽ như vậy; nó buồn bã, đau đớn, nước mắt lưng tròng. Và trong nỗi đau tột cùng, Sivonja bắt đầu suy nghĩ:

– Chủ nhân của mình và đồng bào của ông ấy, những người Serb, quá tự hào về điều gì thế? Tại sao họ lại ngẩng cao đầu và nhìn loiaf chúng mình với sự kiêu ngạo và khinh bỉ? Họ tự hào về quê hương của họ, tự hào rằng số phận thương xót đã cho họ được sinh ra ở Serbia. Mẹ mình cũng sinh ra mình ở Serbia và Serbia không chỉ là quê hương của mình mà cả cha mình, và tổ tiên mình nữa, giống như họ, tất cả cùng nhau, đến vùng đất này từ quê hương Slav cũ. Nhưng không ai trong chúng mình cảm thấy tự hào về điều đó, chúng mình chỉ tự hào về khả năng kéo một vật nặng hơn lên dốc; cho đến hôm nay, chẳng bao giờ có một con bò nói với một con bò Đức nào rằng: “Anh muốn gì ở tôi, tôi là một con bò Serbia, quê hương tôi là đất nước Serbia tự hào, tất cả tổ tiên của tôi đã được sinh ra tại đây, và ở đây, trên vùng đất này, là những ngôi mộ của cha ông tôi. “Chúa trời đã răn, chúng mình không bao giờ tự hào về điều này, không bao giờ điều đó xẹt qua tâm trí chúng mình, thế mà họ lại tự hào vì thế. Những người kỳ lạ!

Bị cuốn theo những suy nghĩ này, con bò buồn bã lắc đầu, rung chuông trên cổ và kêu be be:

– Mình đừng ngớ ngẩn thế nữa! Ăn uống, chơi đùa, tích trữ chất béo đi, tự nhìn xương sườn của mình đang nhô ra đi; Nếu suy nghĩ là điều tốt thì con người đã chẳng nhường lại cho loài bò chúng ta. Làm gì có chuyện chúng ta sẽ may mắn như vậy!

Sivonja thương hại nhìn đồng loại, quay đầu khỏi cậu bạn và đắm chìm trong suy nghĩ.

– Họ tự hào về quá khứ huy hoàng của mình. Họ có Cánh đồng Kosovo, Trận chiến Kosovo. Có là gì, chẳng phải ngay cả khi ấy tổ tiên của mình đã kéo xe chở đầy thức ăn và vũ khí đấy sao? Nếu không có loài chúng mình, con người sẽ phải tự mình làm việc đó. Sau đó là cuộc nổi dậy chống lại người Thổ Nhĩ Kỳ. Một nỗ lực to lớn, cao cả, nhưng ai đã có mặt vào lúc đó nào? Có phải những tên ngu đần mũi cao, sải bước tự hào đi qua mặt mình như thể đó là công đức của họ không, họ đã phát động cuộc nổi dậy sao? Đây, lấy chủ của mình làm ví dụ nhé. Ông ta cũng rất tự hào và khoe khoang về cuộc nổi dậy, đặc biệt là với việc ông cố của ông ta đã chết trong cuộc chiến giải phóng như một anh hùng thực sự. Thế đó là công lao của chủ nhân mình ư? Ông cốcủa ông ta có quyền tự hào, chứ không phải là ông ta; ông cố của ông ấy đã chết để chủ nhân của mình, hậu duệ của ông ấy có thể được tự do. Thế nên ông ta giờ được tự do, và ông ta sử dụng tự do của mình như nào thế này? Ông ta ăn cắp cọc gỗ của người khác, ngồi trên xe đẩy, còn mình phải kéo cả ông ta lẫn cọc gỗ trong khi ông ta ngủ trên yên cương. Bây giờ khi đã bán hết cọc gỗ, thì ông ta đi uống rượu, không làm gì cả và tự hào với quá khứ huy hoàng của mình. Và có bao nhiêu tổ tiên của mình đã bị tàn sát trong cuộc nổi dậy để nuôi sống các chiến binh? Và chẳng phải tổ tiên của mình lúc đó đã kéo xe vũ khí, đại bác, thực phẩm và đạn dược đấy sao? Tuy nhiên, chúng mình không tự hào nhờ giá trị của họ bởi vì chúng mình chẳng thay đổi gì cả; chúng mình vẫn làm tốt bổn phận cho đến hôm nay, giống như tổ tiên chúng mình đã làm, kiên nhẫn và tận tâm.

Họ tự hào về tổ tiên khốn khổ và năm trăm năm nô lệ của họ. Thân nhân của mình đã chịu đựng trong suốt thời gian loài chúng mình tồn tại, và ngày nay chúng mình vẫn đau khổ và bị bắt làm nô lệ, nhưng chúng mình không gào thét đến khản giọng vì điều đó. Họ nói rằng người Thổ Nhĩ Kỳ đã tra tấn, tàn sát và xúi giục họ; vậy ư, còn tổ tiên của mình đã bị giết bởi cả người Serb và người Thổ Nhĩ Kỳ, bị nướng, và phải trải qua tất cả các loại tra tấn.

Họ tự hào về tôn giáo của họ, nhưng họ lại chẳng tin vào gì hết. Mình và giống loài của mình đã làm gì mà không được các con chiên chấp nhận? Tôn giáo của họ răn dạy “không trộm cắp” và đây chủ nhân của mình thì ăn cắp và uống rượu từ tiền mà ông ta có được nhờ ăn cắp. Tôn giáo của họ răn dạy hãy yêu thương hàng xóm, thế mà họ chỉ làm hại nhau. Đối với họ, một con người tốt nhất, một tấm gương về đức hạnh, là người không làm hại gì cả, và tất nhiên không một ai xem việc làm việctốt là tốt, chỉ khi không làm điều gì tổn hại mới được coi là tốt. Tấm gương đức hạnh của họ thấp đến thế đấy, đến mức vô dụng hơn bất kỳ món đồ vô dụng không gây hại nào khác.

Con bò thở dài, và tiếng thở dài của nó thổi tung bụi đường.

– Vậy thì – con bò tiếp tục những suy nghĩ buồn bã – trong trường hợp này, chẳng phải mình và giống loài của mình còn tốt hơn tất cả những người đó sao? Mình chưa bao giờ giết người, chưa bao giờ nói xấu ai, không ăn cắp bất cứ thứ gì, không cấm đoán người vô tội khỏi dịch vụ công cộng, không tham nhũng kho bạc nhà nước, không tuyên bố phá sản giả, mình không bao giờ trói xích hoặc bắt giữ những người vô tội, chưa bao giờ nói xấu bạn bè của mình, chưa bao giờ đi ngược lại các nguyên tắc của loài bò, mình không làm chứng sai, chưa bao giờ làm bộ trưởng của một bang và không bao giờ gây hại cho đất nước, không chỉ không gây hại, mình thậm chí còn làm việc tốt cho những người làm hại mình. Mẹ sinh ra mình và ngay lập tức, những kẻ độc ác đó thậm chí còn không cho mình bú sữa mẹ. Thiên Chúa ít nhất đã tạo ra cỏ cho loài bò chúng mình, không phải cho con người, thế mà họ cũng tước đoạt cỏ của chúng mình. Tuy nhiên, bên cạnh tất cả những đánh đập, chúng mình vẫn kéo xe cho con người, cày ruộng để họ có bánh mì mà ăn. Nhưng không ai thừa nhận công lao mà chúng mình đóng góp cho quê hương…

– Hoặc lấy nhịn ăn làm ví dụ; đối với con người, tôn giáo quy định nhịn ăn trong tất cả ngày lễ, nhưng họ lại còn không sẵn sàng chịu nhịn ăn một chút như vậy, trong khi mình và giống loài của mình phải nhịn ăn cả đời, kể từ khi lần đầu tiên cai sữa mẹ.

Con bò cúi đầu xuống như thể đang lo lắng, rồi lại ngẩng đầu lên, khịt mũi giận dữ, và dường như có thứ gì đó quan trọng đang quay lại trong tâm trí nó, hành hạ nó; đột nhiên, nó vui mừng be be:

– Ồ, giờ mình biết rồi, phải là thế – và nó tiếp tục suy nghĩ, – chính là như thế; họ tự hào về tự do và quyền công dân của họ. Mình cần phải tập trung vào đó.

Và nó suy nghĩ, suy nghĩ, nhưng không thể hiểu được.

– Những quyền đó của họ là gì? Nếu cảnh sát ra lệnh cho họ bỏ phiếu, họ bỏ phiếu, nếu là như thế, chúng mình chỉ cần dễ dàng ụm bò: “Bầu đi…i…i…i!” Và nếu họ không được lệnh, họ không dám bỏ phiếu, hoặc thậm chí học đòi chính trị, giống hệt chúng mình. Họ cũng bị đánh đập trong tù, ngay cả khi hoàn toàn vô tội. Ít nhất thì chúng mình còn được ụm bò và vẫy đuôi, còn họ thậm chí không có chút can đảm công dân nào.

Và ngay lúc đó, chủ nhân của nó bước ra khỏi quán rượu. Say khướt, loạng choạng, đôi mắt mờ đi, lầm bầm vài lời khó hiểu, ông ta lẩm bẩm bước về phía xe đẩy.

– Hãy trông, xem con cháu tự hào này sử dụng tự do giành được bằng máu của tổ tiên họ như thế nào? Phải, chủ nhân của mình là một kẻ say rượu và là một tên trộm, nhưng còn những người khác sử dụng tự do này như thế nào? Chỉ mãi nhàn rỗi và tự hào về quá khứ và công đức của tổ tiên họ, mà tổ tiên họ có nhiều đóng góp không kém mình. Và loài bò chúng mình, vẫn chăm chỉ lao động và hữu ích như tổ tiên chúng mình. Chúng mình là bò, nhưng chúng mình vẫn có thể tự hào về công việc và công đức gian khổ của chúng mình ngày hôm nay.

Con bò thở dài và sẵn sàng đưa cổ ra đeo ách.

Tại Belgrade, 1902
Cho Dự án “Radoje Domanovic” được dịch bởi Lê Toàn, 2020