Правадыр (1/3)

– Браты, я выслухаў ўсе вашы прамовы і цяпер прашу выслухаць мяне. Усе нашы размовы і ўгаворы дарэмныя, пакуль мы жывем у гэтым бясплодным краі. На пяску і камені нічога не нарадзілася і ў дажджлівыя гады, чаго ж чакаць у такую ​​засуху, падобнай да якой, хіба, ніхто дагэтуль і не бачыў. Дакуль жа будзем мы вось так збірацца і марнаваць словы? Жывёла ў нас дыхне без корму, яшчэ крыху – і нашы дзеці загінуць ад голаду разам з намі. Мы павінны абраць іншы шлях, больш надзейны і разумны. Я мяркую, што лепш за ўсё пакінуць гэты бясплодны край і адправіцца па белым свеце шукаць ўрадлівую зямлю, таму што так больш жыць нельга.

Так некалі на нейкім зборышчы казаў аслабелым голасам адзін з жыхароў бясплоднага краю. Дзе і калі гэта было, я думаю, не тычыцца ні вас, ні мяне. Галоўнае, вы павінны паверыць мне, што так сапраўды было калісьці ў нейкай краіне, і гэтага цалкам дастаткова. Раней, праўда, я лічыў, што ўся гэтая гісторыя выдумана мной самім, але паступова я вызваліўся ад гэтай страшнай памылковай думкі і цяпер цвёрда перакананы, што ўсё тое, пра што я вам цяпер раскажу, на самой справе было і не магло не быць і што я ніякім чынам не мог гэтага выдумаць.

Слухачы, якія стаялі засунуўшы рукі за пояс, з бледнымі, змарнелымітварамі, з тупым, бессэнсоўным поглядам памутнелых вачэй, нібы ажылі пры гэтых мудрых словах. Кожны ўжо ўяўляў сябе ў нейкім чароўным, райскім месцы, дзе пакутлівая і цяжкая праца ўзнагароджваецца багатым жнівом.

– Правільна, правільна! – падхапілі слабыя галасы з усiх бакоў.

– А гэта бліз…к…а? – пачуўся дрыготкі шэпт з кута.

– Браты! – загаварыў другі ўжо больш гучным голасам. – Мы павінны адразу прыняць гэтую прапанову, таму што больш так працягвацца не можа. Мы працуем, пакутваем, і ўсё дарма. Сеялі, адрываючы апошняе ад сябе, але разліваліся горныя патокі і выносілі з гэтых скал насенне разам з зямлёй, пакідаючы голы камень. Дык няўжо павінны мы вечна жыць тут і, працуючы з раніцы да ночы, галадаць і хадзіць па-ранейшаму босымі і голымі? Нам трэба шукаць лепшую, ўрадлівую зямлю, дзе за нашу цяжкую працу мы атрымаем багаты плён.

– Хадзем, зараз жа хадзем, таму што тут жыць нельга, – зашапталіся ў натоўпе, і людзі парывіста ірвануліся кудысьці.

– Пастойце, браты, куды вы? – усклікнуў той, першы. – Нам трэба ісці, але так нельга. Мы павінны ведаць, куды ідзем, а то замест выратавання загінем яшчэ хутчэй. Я прапаную абраць правадыра, якому ўсе мы будзем паслухмяныя і які павядзе нас самым правільным, лепшым і самым кароткім шляхам.

– Давайце абярэм, неадкладна абярэм!.. – пачулася з усіх бакоў.

И тут начались препирательства, наступил сущий хаос. Все говорят, но никто никого не слышит и не может расслышать. Распадаются на отдельные группы, договариваются о чем-то, но и группы распадаются, и вот уже, взявшись за руки, расходятся парами, один другому что-то доказывает и тащит куда-то за рукав, прижимая палец к губам. А потом снова сливаются вместе и снова говорят все разом.

І тут пачаліся спрэчкі, наступіў сапраўдны хаос. Усе кажуць, але ніхто нікога не чуе і не можа пачуць. Распадаюцца на асобныя групы, дамаўляюцца пра нешта, але і групы распадаюцца, і вось ужо, узяўшыся за рукі, разыходзяцца парамі, адзін другому нешта даказвае і цягне кудысьці за рукаў, прыціскаючы палец да вуснаў. А потым зноў зліваюцца разам і зноў кажуць усе разам.

– Браты! – сярод глухіх галасоў вылучаецца раптам чыйсьці больш моцны. – Так мы нічога не зробім, нічога не дасягнем. Усе кажуць, і ніхто нікога не слухае. Абярэм правадыра! Але каго маглі б мы выбраць? Хто з нас падарожнічаў і ведае дарогі? Мы ўсе добра знаёмыя адзін з адным, і я першы не адважыўся б даверыцца са сваімі дзецьмі нікому з прысутных тут. Але скажыце мне, хто вунь той падарожнік, што з самай раніцы сядзіць у цені пры дарозе?

Наступіла цішыня, усе напружылі погляды да невядомага, аглядваючы яго з ног да галавы.

Чалавек гэты, ужо не малады, з цёмным тварам, амаль схаваным доўгімі валасамі і барадой, сядзіць моўчкі і ў задуменні ўдарае па зямлі тоўстай палкай.

– Учора я бачыў гэтага самага чалавека з нейкім хлопчыкам. Яны ішлі па вуліцы, трымаючыся за рукі. Увечары хлопчык прайшоў па вёсцы адзін, а гэты застаўся тут.

– Кінь ты, брат, усё гэта дробязі і глупства, нечага губляць час на разбор, хто ён ды што. Ясна – падарожнік здалёку, бо ніхто з нас яго не ведае, і яму-то ўжо напэўна добра вядомы прамой і самы кароткі шлях, куды нас павесці. Ён робіць уражанне чалавека вельмі разумнага, таму што ўвесь час маўчыць і ўвесь час думае. Які-небудзь балбатун на яго месцы даўно б ужо ўмяшаўся ў нашу гутарку, а ён з якога часу сядзіць у поўнай адзіноце і маўчыць.

– Вядома, маўчыць чалавек і думае пра нешта. Не іначай як самы разумны чалавек, – далучыліся астатнія і зноў прыняліся разглядацьчужаземца, пры гэтым кожны адкрываў у ім усё новыя бліскучыя якасці, новыя доказы яго незвычайнай мудрасці.

Без далейшай размовы усе сышліся на тым, што будуць прасіць гэтага падарожніка, якога сам бог ім паслаў, павесці іх на пошукі лепшага краю, больш урадлівай зямлі, стаць іх правадыром, якому яны абавязваюцца безадказна падпарадкоўвацца.

Яны выбралі са свайго асяроддзя дзесяць чалавек і ўпаўнаважвалі іх выкласці чужаземцу рашэнне сходу, распавесці пра цяжкія абставіны і выпрасіць яго згоды быць іх правадыром.

І вось пайшлі гэтыя дзесяць, пакорліва пакланіліся мудраму старцу, і адзін з іх пачаў размову аб бясплоднай глебе іх краю, аб засухе, аб гаротным стане, у якім яны апынуліся цяпер, і скончыў так:

– Гэта і прымушае нас пакінуць свой край, свае дамы і адправіцца на пошукі лепшай краіны. І як раз цяпер, калі нам трапіла настолькі шчаслівая думка, сам Бог змілаваўся над намі, паслаўшы цябе, мудры і светлы чужак, каб ты павёў нас і выратаваў ад бяды. Ад імя ўсіх тутэйшых жыхароў мы просім цябе стаць нашым правадыром, і куды ты, туды і мы за табой. Ты ведаеш дарогу, ды ты і сам народжаны, напэўна, у больш шчаслівай айчыне. Мы абяцаем ва ўсім слухаць цябе і падпарадкоўвацца любому твайму загаду. Ці згодны ты, мудры чужаземец, выратаваць ад гібелі столькі душ, ці будзеш ты нашым правадыром?

Мудры чужак ні разу не падняў галавы, пакуль гаварылася гэтая кранальная прамова. Ён нібы застыў у адной і той жа паставе. Апусціўшы галаву, нахмурыўшыся, ён удараў палкай аб зямлю і думаў. Калі гаворка скончылася, ён, не мяняючы паставы, коратка і выразна прамовіў:

– Буду!

– Ці можам мы ісці за табой у пошуках лепшага краю?

– Можаце! – вымавіў мудры старац, не падымаючы галавы.

Натхнёныя гэтым, усе бурна выказвалі сваю падзяку, але мудрэц не прамовіў больш ні слова.

Пасланцы паведамілі сходу аб паспяховых перамовах, дадаўшы, што толькі цяпер зразумелі, які вялікі розум заключаны ў гэтым чалавеке.

– Ён нават не рушыў з месца, не падняў галавы, каб хоць паглядзець, хто гаворыць. Маўчыць і думае. У адказ на ўсе нашы прамовы і падзякі сказаў толькі два словы.

– Праўдзівы мудрэц!.. Рэдкасны розум!.. – весела паўтаралі з усіх бакоў, сцвярджаючы, што сам Бог паслаў яго, як анёла з нябёсаў, каб выратаваць іх. Усе цвёрда верылі цяпер у свайго правадыра, і нішто на свеце не магло б пахіснуць ў іх гэтай веры.

Такім чынам, на сходзе было вырашана адправіцца ў дарогу заўтра на світанні.

(Наступная старонка)