Deti i vdekun (5/5)

(Faqja e meparshme)

Kjo bela e vogël që e ngatrroi kët shoqni të mirë nuk mbeti e vetmja. Kaloi do kohë dhe duel nji djalë i ri, i cili botoi shkrimet e veta shkencore.

— Lueje tash derën: shkenca! Dokrra!

Prap kurrkush nuk deshti me i lexue shkrimet e shkenctarit të ri, dhe secili me bindje të thellë, madje të sinqertë provonte se Bekiqi (kështu quhej shkenctari, kur përkthehet në sërbisht) nuk din kurrgja.

— Bekiqi dhe shkrimet shkencore! — ishte mjaft me i folë vetëm këto fjalë që krejt shoqnija të plasi gazit.

— Kjo te na nuk pin ujë. Çfarë shkence, përmatepër kur shkruen edhe Bekiqi! — flitshin njerzit dhe të gjithë pajtoheshin se kjo, si edhe çdo gja tjetër, mundet me pi ujë vetëm në botën e jashtme.

Dhe shkenctari i ri, jo vetëm që nuk mujti me pasë sukses, por të mëdhej e të vegjël, e konsiderojshin disi instiktivisht për detyrë me e pritë kët dukuni me pakënaqsi.

Tanë shoqnija thuese panë në te nji sëmundje ngjitse dhe filluen me çue krye dhe me luftue dëshprueshëm kundër atij rreziku.

Njani e pyeti çka i ka ba ai shkenctari.

— Kurrgja — më tha.

— Po pse pisket kaq shum kundër tij?

— Ma do qejfi; nuk mundem me pa që këtu çdo laro ta çojë hundën përpjetë.

— Çfarë hunde përpjetë? Burri i dheut merret me shkencë dhe kurrkujt nuk i ban kurrgja.

— Jo bre vlla, e njof unë ate. Çfarë shkence të Iutem. Kjo te na nuk pin ujë.

— Pse?

— Ashtu. E dij unë sa peshon secili prej nesh.

— A e ke lexue?

— Zoti na ruejtë se mos jam shkallue. Shkenca e Bekiq-i — tha ironikisht dhe shpërtheu në gaz, e mandej bani kryq, rrudhi krahët dhe zu me shkundë duërt si me thanë: „Mos i qit, o zot, kurrkujt në krye turpsina të këtilla” dhe shtoi:

— Kaq njerëz ma të mençëm se ai dhe nuk u banë shkenctarë, kur se ai na duel… byber mbi pilav.

Dhe u përsëritën prap raste të ngjashme si me poetin.

Për shkenctarin e ri përhapën madje fjalën se si, për shkak të disa hulumtimeve shkencore, ia vodhi dardhat pemëshitsit.

Shoqnija u dëfrye me këte disa dit, tue qeshë ambël dhe mandej plasi nji trup i ri:

— A din çka ka të re? — pyeti njani.

— Kemi shkenctar — përgjegji tjetri.

— More kjo asht e vjetër, por për shkenctarin ka dalë kritiku.

— Tamam punë! Kush asht prap ai budallë?!

— Për zotin, kritik i mençëm, tamam si duhet për shkencën e Bekiqin!

— Kush asht?

— Bekiqesha!

— Grueja e tij?

— Merret vesh. — E kritikoi që ç’ke me te. Tash e mban kryet lidhun. Ndoshta ka me ardhë në mend. Kritikë ma e mirë nuk i lypet.

— Çka ndodhi? — pyeti ai me kureshtje dhe u përgatit tashma padurueshëm që kët të re ta përhapi tutje.

— Kurrgja, vetëm ia theu për krye disa gypa të Toriçelit.

Kuptohet krisi gazi për merak; e miqt u shpërndanë nxitueshëm që kët novitet të kandshëm ta përhapin tutje.

Kjo u ba ushqim shpirtnuer i shoqnis.

— Kam ndie se je dhanë mbas shkencës? — e pyet në tallje miku mikun.

— Mundet — thot grueja e të pyetunit — vetëm le të ruhet që edhe unë mos t’epem mbas kritikës.

Dhe prap qeshje.

Shpesh gjithë natën shoqnija dëfrehej tue tregue sende qesharake për shkenctarin.

Përpos kësaj, natyrisht, shkenctarit të ri i baheshin pengime kudo që sillej. Secili e ndiente për detyrë që ta pritte ma ashpër se sa e kishte pritë deri atëherë vetëm për shkak se ai rrihte ujë në havan dhe donte diçka që nuk e bante kurrkush tjetër e prej tjerëve tjetërkush, merret vesh si njeri me mend, nuk donte me ba marrzina, sepse te ata ishte caktue rregulli, për gjithmonë çka mundet me ndërmarr njeriu:

— Lene, të lutem, kjo te na nuk pin ujë!…

Shkenctari luftoi, luftoi dhe u lodh. E mposhti shoqnija edhe ate, e mposhti për punë të prestigjit të vet dhe shkenctari hupi diku. Kurrkund ma nuk u ndie era.

— Më dhimbet, krahthati! — Të gjithëve u vjen keq për te. — Nuk ka qenë bash i keq.

— Eeeh, kush i ka faj.

—

Mbas do kohe duel njifarë piktori i ri. I ekspozoi pikturat dhe priti gjykimin e opinionit publik. Pikturat nuk ishin të këqija. Unë si i huej qeshë i vetmi që i shiqova, kurse prej vendasve nuk deshti kurrkush me shkue me i pa. U përsërit po ajo gja që ndodhi me poetin dhe shkenctarin dhe prap, edhepse kurrkush as që i kishte pa pikturat, pohohej me kambëngulje:

— Piktor, budallallëqe! Leni profkat, të lutem. Këto te na nuk pijnë ujë.

Opinioni publik, si thuhet, e priti me të katërta piktorin, gjithçka hyni në radhën luftarake kundra këtij rreziku të ri.

Këto edhe zgjatën derisa edhe piktori i ri nuk hupi dhe prap shoqnija e lodhun, mbas kaq lufte për ta largue mjerimin nga vedi, vazhdoi dremitjen e vet t’ambël.

—

Shoqnin në gjumin ma t’ambël, e zgjoi nji kompozitor i ri me muzikën e kompozimeve të veta të reja.

— E kjo tashma asht maskarallëk: — ofshani shoqnija e fyeme tue i ferkue syt.

— Prej kah tash kjo bela?

Por, puna muer fund shpejt me te. Pushteti (edhe ai ishte shtri nji trohë të flejë ambël e qetë) zbuloi se këto kompozime e cysin popullin në kryengritje dhe, ta merr mendja, kompozitori i ri, për muzikën e vet, u bugos si revolucionar.

— Mirë e ka gjetë, kutpohet, çka pisket këtu si budallë? — tha opinioni publik me kënaqsi, gojiti ambël, u kthye n’anën tjetër dhe fjeti prap plotsisht në nji gjum t’ambël e të thellë.

Njerëz me mend: çfarë muzike, çfarë bakraçesh! Këto nuk pijnë ujë te na!”

Edhe dy tri raste të këtilla ndodhen dhe puna muer fund.

—

Kështu në kët shoqni kalonte kushdo që donte me ndërmarrë ndonji punë. Edhe politikani edhe ekonomi, edhe industriali — çdokush s’kishte çare pa u shkatrrue. Më kujtohet nji mik, Sërb, dhe na kemi të këtillë mjaft. Njeri mjaft i pasun, jeton prej t’ardhunave; han, pin i kënaqun dhe nuk duron kërkend që punon, kurse ai vetë nuk punon kurrgja. Trashalluq hapngathët, ec rrugës me turi të mrrolshëm, të tharptë. Zemrohet për çdo send që vetëm i gjason çdo vepre ose pune qoftë. Kalon pranë bakallhanes. Ndalet. Tund kryet me përbuzje dhe flet me rreptsi:

— Bakalli!… Krunde!… Ky me qenë bakall thuese nuk e njof! I ka rendue tri katër pjatza dhe asht ba tregtar.

Kalon, të thomi, pranë hekurshitsit dhe ndalet. Shiqon po me të njajtën përbuzje dhe shton rreptë, me inat:

— Edhe ai hekurshitës! I ka varë tre katër zingjirë për mur dhe asht ba tregtar… Dokrra!… Ma hangrën shpirtin gjithëfarë budallësh!

Kështu kalon në tanë vendin dhe para çdo tregtize çfarëdo qoftë dhe e kujtdo qoftë, ndalet dhe murmuron me zemrim:

— Gjepra, edhe ai diçka punon, thuese nuk e njof?!

Tregoni atij për çka doni e për kend të doni që punon e ndërmerr diçka, si secilin ka me e sha dhe mos me e përfillë.

— A e njef Mikën?

— E njof! — thot me mërzi, tharptë.

— Po ngreh fabrikë.

— Budallë. Ai dhe fabrika!… E, kjo gjoja ka me qenë fabrikë. Gjepra!

— Marko po nxjerr fletore — i thon.

— Marku po nxjerr fletore!?… Budallë! Thuese nuk e njof! Gjepra! Marku dhe fletorja! Oh, çka më zemrojnë do të marrë!

Kurrkush nuk vlen për të. Secilin, poqese dhe vetëm mendon se ka me ndërmarrë ndonji punë, menjiherë shpall për budallë.

Dam që s’kemi të këtillë edhe ma shum, por po përparojmë shkallë-shkallë dhe s’ka kalue shum, e shpresa asht, se kemi me e mbërri at vendth ideal, në të cilin kam kalue do kohë.

—

Ne sipërfaqen e masës s’ujit, t’amtë, të qelbun, e cila kishte zanë lëmashk, shpërthyen disa valza, tue dashtë që te shkëputen të çohen diku ma nalt, por shpejt u kthyen në masë, lëmashku përsëri mbuloi çdo send dhe kurrgja nuk e lëkundi më sipërfaqen e qetë, asnji valë nuk u çue ma.

Uh, sa fort ndihet duhma e ujit amull, që nuk lëviz! Mbyt, zen frymën.

Le të fryjë nji erë, që ta lëvizë kët masë t’amtë, te kalbun!

Kurrktind puhi…

 

Burim: Radoje Domanoviq, Satirat, Rilindja, Prishtinë 1960. (Përkth. Mehmet Hoxha)