Prisi (1/3)
— Vllazën dhe shokë, i ndëgjova të gjitha fjalimet, prandej ju lutem që edhe ju të më ndëgjoni. Të gjitha bisedat e kuvendimet nuk vlejnë dy pare derisa na të jetojmë në kët krahinë të paplleshme. Në kët shulla dhe gurnajë nuk ka mujtë me u ba bukë as kur kanë qenë vjetët me shi dhe lene ma në nji thatsi të këtillë, sikur ndoshta kurr nuk e mban në mend kush.
— Deri kur do të tubohemi; kështu dhe do të rrahim ujë në havan? Kafshët po na cofin pa ushqim edhe pak fëmijt do të ngordhin nga uja së bashku me ne. Na duhet të zgjedhim rrugë tjetër, ma të mirë, ma t’urtë. Unë mendoj se asht ma mirë ta braktisim kët krahinë të paplleshme dhe ta marrim botën në sy e të kërkojmë vend ma të mirë e ma të plleshëm, sepse kështu nuk mund të rrnohet.
Kështu foli dikur në njifarë mbledhje, me za të molisun, njani prej banorëve të njifarë vendi të paplleshëm. Ku dhe kur ndodhi kjo, mandej nuk ju intereson as juve as mue. Me randsi asht që ju të më besoni se kështu ka ndodhë diku dhe dikur në njifarë krahine dhe kjo asht mjaft. Të rrijmë shtrembët e të flasim drejt, dikur kam pandehë se tanë këte, e kam trillue prej dikahit por dalngadalë u çlirova prej këtij mashtrimi tepër të madh dhe tash besoj ngultas se krejt kjo që do të ju tregoj tash ka ndodhë dhe duhet të ndodhte medoemos diku dhe dikur dhe se atë n’asnji mënyrë nuk kam mujtë kurr me e trillue.
Ndëgjuesit me fytyrë të zbetë dhe të hequn, me shiqim të topitun të turbullt, gadi të fikët, me duer n’ije thuese u ngjallën prej atyne fjalëve t’urta. Secili tash e imagjinoi vedin në nji vend magjik, parajsë, ku puna e mundimshme dhe e kujdesshme paguhet me korrje të begatshme.
— Ashtu asht, ashtu asht — filluen me shushuritë zanet e molisuna nga të gjitha anët.
— A thue afër? u ndëgjue nji përshpëritje e zgjatueme prej njij qoshjeje.
— Vllazën, filloi prap njani me folë me za pak ma të fortë. — Na duhet menjiherë ta pranojmë kët propozim, sepse kështu nuk jetohet ma. Punuem dhe vuejtëm dhe të gjitha na shkuen kot. Kemi nda dhe nga goja jonë, dhe kemi mbjellë, por vijnë rrëke dhe marrin me vedi edhe farën, edhe dhen nëpër rrëpina dhe mbetet gur i thatë. A duem me qëndrue këtu gjithmonë dhe me pune prej mëngjezit deri në mbramje dhe prap me mbetë t’untuem e t’etshëm cullak e të zbathun?… Duhet të nisemi e të kërkojmë tokë ma të mirë, ma të plleshme, ku puna e randë dhe e mundimshme do të na shpërblehet me korrje të begatshme.
— Të nisemi, të nisemi menjiherë, pse këtu, nuk mund të rrnohet! shushuroi pëshpëritja dhe turma u nis për diku, tue mos mendue se ku po shkon.
— Ndaluni, vllazën, ku po shkoni? — prap ai kuvendtari i parë. Nuk do të kemi çare pa shkue, por kështu nuk bahet. Na duhet ta dijmë ku po shkojmë, pëmdryshe mund të sharrojmë ma keq në vend që të shpëtojmë. Unë propozoj ta zgjedhim prisin, të cilin, të gjithë, duhet ta ndëgjojmë dhe i cili ka me na çue tamam nëpër rrugën ma të mirë e ma të shkurtë.
— Ta zgjedhim, ta zgjedhim menjiherë!… — u ndie nga të gjitha anët.
Tasht plasi zanja me fjalë, kaos i vërtetë: secili flet dhe kurrkush kërkend as nuk e ndëgjon as mundet me e ndëgjue. Mandej filluen me u nda ndër grupe të vogla; secili grup pëshpërit diçka për vedi, mande edhe grupet u banë pikë e pesë dhe njerzit u kapën dorë për dore, të gjithë dy nga dy, kështu njani i flet tjetrit dhe i vërteton, e tërheq njani tjetrin për mange dhe ven dorën në gojë. Prap bashkohen të gjithë dhe prap të gjithë flasin.
— Vllazën! — u dallue pënjiherë nji za ma i fortë dhe i kaloi zanet tjera të ngjiruna, të topituna. — Na kështu nuk mund të bajnë kurrgja. Të gjithë flasim dhe kurrkush kërkend nuk e ndëgjon. Ta zgjedhim prisin. Paj cilin ndërmjet nesh kishim mujtë me e zgjedhë? Kush prej nesh ka udhtue që t’i dijë rrugët? Na njifemi mirë ndër vedi dhe unë i pari nuk kisha me guxue me i zanë besë me fëmijt e mij asnjanit këtu në kët mbledhje. Por, tregomni kush e njeh at udhtarin atje, i cili qysh në mëngjes rrin në fresk skaj rrugës?…
Qetsi, të gjithë u kthyen kah njeriu i panjoftun dhe zunë me e matë prej majes së kres deri në fund të kambëve.
Ai asht nji njeri me moshë mesatare, fytyrëmrrolët, e cila gati dhe nuk shifet nga flokët e gjate dhe mjekrra, rrin, hesht si përpara dhe disi mendueshëm rrah tokën me shkopin e vet të trashë.
— Dje e kam pa të njajtin njeri me nji fëmi. U kapën dorë për dorë dhe shkuen rrugës. Mramë ai fëmija shkoi diku nëpër katund, ky mbeti vetëm.
— Leni, vlla, ato imtsina dhe marrzina, që të mos humbin kohë. Le të jetë kush të jetë, ai asht udhtar nga vendi i Iarget, mbasi kurrkush prej nesh nuk e din, ai e din sigurisht mirë rrugën ma të drejtë e ma të shkurtë që të na prijë. Si e çmoj unë, duket se asht shum njeri i mençëm, sepse hesht vazhdimisht dhe mendon. Ndonji tjetër i rrëmbyeshëm, do t’ishte përzie dhetë herë deri tash midis nesh ose do të kishte fillue me bisedue me cilindo qoftë, kurse, ai tash sa kohë rrin qyqe vetëm dhe vetëm hesht.
— Ta merr mendja, hesht burri i dheut dhe mendon diçka. Kjo s’mund të jetë gja tjetër veç shej se ai asht shum i mençëm — erdhën në përfundim dhe tjerët dhe zunë prap me e shique me vemendje të huejin dhe secili në të dhe në shiqimin e tij, zbuloi veti të shkëlqyeshme, nji provë se asht jashtzakonisht i mençëm.
Nuk e tjerrën gjatë dhe i bashkuen mendimet më nji se kishte me qenë ma mirë me iu lutë atij udhtari, të cilin, si thanë, vetë zoti e kishte dërgue me u pri në botë, që të kërkojnë krahinë ma të plleshme, që të jetë pris i tyne dhe ata ta ndëgjojnë pa kushte dhe t’i binden.
Zgjodhën dhetë vetë nga mesi i tyne, për me shkue te i hueji, me ia tregue qëllimet e mbledhjes dhe të rrethanave të tyne të mjera dhe me iu lutë që të pranojë me u ba pris.
Shkuen ata dhetë vetë, u përkulën përvuejtnisht para të huejit të mençëm dhe njani prej tyne zu me folë për tokën e paplleshme të krahinës së tyne, për vjetët e thatë, për gjendjen e mjerushme në të cilën ndodhen dhe përfundoi kështu:
— Kjo na shtyn që ta braktisim vendin tonë dhe shtëpin tonë, dhe ta marri botën në sy për të kërkue votër ma të mirë. Dhe mu tash kur na ra në mend nji ide kaq e lumtun, thuese dhe zoti pat mëshirë për ne e të çojë te na o jabanxhi i mençëm dhe i vlershëm, të na prijsh dhe shpëtojsh prej mjerimit. Na n’emën të të gjithë banorëve të lutemi që të bahesh pris i ynë dhe ku ti, na mbas teje. Ti din rrugët, ti sigurisht edhe ke lindë në nji vend mi fatbardhë e ma të mirë. Na kemi me të ndëgjue dhe me iu bindë çdo urdhnit tand. A dëshiron jabanxhi i mençëm me pranue që të shpëtojsh kaq shpirtna nga rrënimi, a dëshiron të jesh pris i ynë?
Jabanxhija i mençëm gjatë gjithë kohës së kësaj bisede të prekshme nuk e çoi as kryet. Qëndroi në të njajtën pozitë sikurse edhe e gjetën: e vari kryet, i mrrolshëm, hesht, o tërheq shkopin për toke dhe mendon. Kur mbaroi biseda, ai tue mos e ndryshue pozitën, shkurt dhe ftoftë mezi a lëshoi fjalën.
— Dëshiroj!
— A mundemi pra me shkue me ty dhe me kërkue kra- hinë mfi të mirë?
— Mundemi! — vazhdoi jabanxhija i mençëm tue mos e çue kryet.
Tash shpërthyen kënaqsija dhe deklaratat e mirënjohsis, por mendtari nuk tha asnji fjalë për to.
I kumtuen mbledhjes se e kishin krye misionin me faqe të bardhë, tue shtue se vetëm tash panë se çfarë mençmënije gjindet n’at njeri.
— As nuk luejti nga vendi, as kryet nuk e çoi barem të shohë kush po i flet. Vetëm heshtte e mendonte; për të gjitha bisedat e falenderimet tona i foli dy fjalë gjithsejt.
— Mendtar e jo mahi! Mençmëni e rrallë — bërtiten njerzit gzueshëm nga të gjitha anët, tue pohue se si vetë zoti si engjëll prej qiellit e dërgoi për t’i shpëtue. Secili ishte aq ngultas i bindun në sukses pranë njij prisi të këtillë, sa kurrgja në botë nuk do të mundte me ia kthye menden.
Dhe kështu tash në mbledhje, u vendos me u nisë qysb nesër n’agim.
Stradija (12/12)
Qeveris së re të ngratë iu desht patjetër me mendue menjiherë, mirëpo, ministrat në Stradi nuk janë fë regjun n’at zanat. Të flasim sinqerisht, disa dit qëndruen trimnisht e ballënaltë; derisa nuk u sosën edhe paret e fundit n’arkën shtetnore, ata me fytyrë të gëzueshme dhe të kthjelltë pranojshin ditën plot deputacione të popullit dhe mbajshin fjalime prekse për ardhmenin e lumtun të Stradis së tyne të dashtun dhe të vuejtun; kur vinte nata atëherë shtroheshin bankete të shkëlqyeshme e të kushtueshme ku pijshin këndojshin dhe çojshin dollina patriotike. Por kur arka shtetnore u shpraz plotsisht, zotni ministrat filluen me mendue seriozisht dhe me bisedue ndër vedi çka me ndërmarrë në kët gjendje kaq të dëshprueme. Tashma për nëpunsi ishte lehtë: ata ishin dhe zakonisht të mësuem që mos t’i marrin rrogat nga disa muej; pensionerët janë njerëz pleq, mjaft dhe kanë jetue; kurse ushtarët, merret vesh vetvetiu, duhet të mësohen në vuejtje e skamje. Nuk asht kijamet dhe ujën me e durue; furnizuesve, sipërmarrsve, dhe çdo qytetari tjetër të mirë të Stradis së lumtun, asht lehtë me u thanë se pagimi i llogarive të tyne nuk ka hy në buxhetin e këtij vjeti. Por nuk asht lehtë për ministrat, sepse ata, kuptohet, duhet të paguejnë që të flitet dhe të shkruhet mirë për ta. Nuk asht lehtë edhe për plot gjana tjera të ngutshme, sepse gjinden mjaftë gjana që janë ma të ngutshme se Stradija.
Filloi me i kapë dhe erdhën n’ide se duhet me e fuqizue ekonomin; për kët arsye vendosën ta shtijnë borxh vedin me nji hua bukur të madhe, por mbasi për konkludimin e kësaj huaje duhej shpenzue medoemos mjaft të holla për mbledhjet e parlamentit, për udhtimet e ministrave në vendet të hueja, ministrat vendosën të mbledhin për at qëllim të gjitha depozitat prej arkave të shtetit, ku i kishin deponue paret privatët, që n’at mënyrë t’i ndihmojnë atdheut që rrënkonte në mjerim.
Në tanë vendin u ba pshtjellim: në disa fletore flitej për krizën ministrore, ndër disa se si qeverija i kreu volitshëm bashkëfjalimet në lidhje me huan, ndër disa për njanën e për tjetrën, kurse fletoret qeveritare shkruejshin se si vendi nuk ka qenë kurr në nji mirëqenje ma të mirë.
Gjithnji ma tepër e ma tepër filluen me folë për at hua shpëtimtare, fletoret gjithnji ma tepër e ma tepër i mbushën shtyllat e tyne me diskutim për ket çashtje. Nga të gjitha anët lindë interesim i madh dhe për pak nuk shkoi deri aty sa me ndalue gati të gjitha punët. Edhe tregtarët edhe furnizuesit edhe nëpunsit edhe penzionerët edhe të gjithë presin me padurim e tue u dridhë si n’ethe. Ndër të gjitha anët, vetëm për ate flasin, pyesin dhe bajnë parashiqime.
Ministrat ngasin tash në këte tash n’at vend të huej, herë njani, herë tjetri, herë nga dy-tre sëbashku. Parlamenti asht i mbledhun edhe atje bahet debatë, vendoset dhe në fimd aprovohet me konkludue huan pa çare. Mandej secili shkoi në shtëpin e vet, kurse kureshtja e pamasë bahet gjithnji ma e madhe n’opinionin publik.
Ndeshen dy vetë në rrugë dhe në vend të përshëndëtjes, menjiherë:
— Çka u ba me huan?
— Nuk e dij!
— Athue i kanë fillue negociatat?
— Sigurisht!
Ministrat gjithnji ma fort e ma shpesh vizitojshin vendet e hueja dhe ktheheshin mbrapa.
— Ka ardhë ministri? — pyet njani.
— Edhe unë po ndiej.
— Çka asht ba?
— Ndoshta në mënyrë të volitshme!
Kështu vazhdon puna derisa fletoret e qeveris mezi lajmruen, qeverija ka gjithmonë nga disa fletore, në të vërtetë secili ministër fletoren e vet — nji ose dy se qeverija i përfundoi negociatat me nji grup të jashtëm dhe se rezultatet janë shum të volitshme.
„Mundemi me pohue me siguri se për disa dit huaja ka me u nënshkrue dhe parija me u importue në vend”.
Njerzit u qetsuen pak por fletoret qeveritare lajmruen se për dy-tri dit do të vijë në Stradi ndihmsi i atij grupit bankar zotni Horije dhe do ta nënshkruejë kontratën aty.
Tash teksa zu dhe rragatija me gojë e me shkrim. Pyetjet pritjet, kureshtja e tepërt e nervoze dhe të shpresuemit pa mase në nji të huej, që pritshin ta shpëtojë vendin, kishin mbërri kulmin.
Për kurrgja tjetër dhe nuk flasin e nuk mendojnë veçse për at Horijen. Hapet fjala se ka mbërri dhe ka ra në kët e n’at hotel dhe turma e kënaqun e popullit, mashkuj e femna, pleq e të rij, ngasin kah hoteli — ngasin me aq gjakim e marrzisht sa pleqt edhe ma të dobtit i shkelin dhe i shtyjnë me brryla.
Posa duket në rrugë ndonji i huej, udhtar, menjiherë njani i thot tjetrit:
— Hej bre, nji i huej! — dhe e shiqon shoqin në mënyrë sinjifikative, me fytyrë e shiqim si ta pyeste: „A mos asht ai Horije?”
— A mos asht ai? — thot ai tjetri.
— Edhe mue diçka po ma han mendja!
Nga të gjitha anët e kundrojnë të huejin dhe përfundojnë se bash ai do të jetë. Mandej e përhapin lajmin nepër qytet se e kanë pa Horen dhe ky lajm përhapet dhe qarkullon aq shpejt nepër të gjitha shtresat e shoqnis sa bile mbas nji ose dy orëve tanë qyteti pohon me siguri se ai gjindet këtu, se njerzit e kanë pa personalisht dhe kanë folë me te.
Policija hallakatet, ministrat shqetsohen dhe ngarendin në të gjitha anët që të takohen me te e t’i bajnë nderime.
Nuk e gjejnë.
Të nesërmen fletoret lajmrojnë se lajmi i djeshëm për ardhjen e Horijes nuk asht i vërtetë.
Deri ku mbërrini kjo punë ka me u pa prej kësaj ngjarjeje.
Nji ditë dola në stacion ku ndalohet nji barkë e huej.
Barka mbëirmi dhe ushtarët zunë me dalë. Unë bisedojsha diçka më nji mik, kur qe menjiherë turma e njerëzve u mblodh te barka aq me vrull sa për pak nuk më rrëxoi njani që vraponte.
— Çka asht kjo?
— Kush asht? — filluen me e pyetë shum vetë njani tjetrin.
— Ai! — përgjigjen.
— Horije, a?
— Po, erdhi!
— Ku asht, ku gjindet? — ushton turma dhe gjindja zunë me u shty, me u shtypë, me u çue maje gishtash, me vëzhgue: secili don me iu avitë ma tepër.
Me të vërtetë vuna re nji të huej që lutej dhe kërkonte ndihmë që ta lëshojnë, sepse kishte punë të ngushtme. Njeriu mezi flet, në të vërtetë, rënkon, i shtypun dhe i pizatun nga gjindja kureshtare.
Policët menjiherë kuptuen detyrën e tyne të vërtetë dhe ngarendën ta vejnë në dije për ardhjen e tij kryetarin e qeveris e ministrat tjerë; kryetarin e komunes, kryetarët e kishës dhe parsin e vendit.
Mbas pak në turmë u ndëgjuen zanet:
— Ministrat, ministrat!
Dhe ministrat me të vërtetë u dukën me tanë parsin e vendit të Stradis. Të gjithë me petka kremteje, me tanë shiritat dhe dekoratat e shumta (të gjitha nuk i bajnë ndër rrethana të rendomta, por vetëm nga disa). Turma u hap në dy anët e rrugës dhe kështu i hueji mbeti vetëm në midis, nga njana anë, kurse nga ana tjetr u dukën ministrat, tue shkue me i dalë përpara.
Ministrat u ndaluen në nji largsi të përshtatshme, hoqën kapelat dhe u përkulën deri në tokë. Po kështu bani edhe turma. Ai dukej diçka i hutuem, i friguem tepër dhe njikohsisht i çuditum fort, por nuk lëvizte nga vendi, rrinte i palëvizshëm, si statujë. Kryetari i qeveris bani nji hap ma përpara dhe filloi:
— O i huej, shum i çmueshëm, ardhjen tande në vendin tonë historija ka me e shënue me shkroja t’arta, sepse kjo ardhje sinjifikative çel nji epokë të re në jetën tonë shtetnore; ardhja jote ja sjell ardhmenin e lumtun Stradis sonë të dashtun. N’emën të krejt qeveris, n’emën të krejt popullit, të përshëndes si shpëtimtarin tonë dhe brohoris: rrnofsh!
— Rrnoftë! Rrnoftë! — gjimon ajri nga brohoritja prej mija gërmazash.
Mandej kryetari i kishës filloi me këndue kangë të devotshme dhe kumbonat kumbuen nëpër tempuj të kryeqytetit të vendit të Stradis.
Kur u krye edhe kjo pjesë e pritjes zyrtare, atëherë ministrat me buzëqeshje t’ambël në fytyrë, me përultni, iu afruen të huejit, ia shtërnguen dorën me rend, mandej tjerët u larguen dhe qëndruen kryeshtrue, me krena të përuluna, kurse kryetari i qeveris muer valixhen e tij para duerve me njifarë respekti të thellë, e ministri i financave, shkopin e njeriut të famshëm. I muerrën me vedi këto sende si ndonji gja të shejtë. Valixheja, merret vesh, ishte gja e shejtë, sepse në te gjindej sigurisht kontrata fatale; me të vërtetë n’at valixhe gjindej as ma pak as ma shum, por ardhmenija, ardhmenija e lumtun e tanë nji vendi. Për kët shkak, pra, kryetari i qeveris, tue dijtë çka ban në duert e veta, dukej solemn, i ndërruem në fytyrë, krenar, sepse në duert e veta mbante ardhmenin e vendit, të Stradis, kryetari i kishës, si njeri i pajuem prej Zotit me shpirt të madh dhe mendje, pënjiherë edhe vetë e parandsin e asaj valixhje, prandej me fetarët tjerë të mëdhej e rrethuen kryetarin e qeveris dhe kënduen kangë të devotshme.
Kortezhi shkon përpara. Ai dhe ministri i financave përpara, kurse valixhja para duerve të kryetarit të qeveris, rrethue prej fetarësh të mëdhej dhe popullit kryeshtrue mbrapa tyne.
Shkojnë ngadalë, solemnisht, kambë-kambë, këndojnë kangë të devotshmë, kurse kumbonat kumbojnë dhe kërsasin gopedrat. Dhe kështu ngadalë nëpër rrugën kryesore, tue shkue në shtëpin e kryetarit të qeveris. Dhe shtëpijt, dhe kafehanet, dhe faltoret dhe zyret — të gjitha u shprazën, s’mbet njeri i gjallë pa dalë me marrë pjesë në pritjen e të huejit të madh, e cila shënonte nji faqe të re historike. Madje as të smuetit nuk munguen, edhe ata i nxuerrën pjre shtëpijave që të shofin kët festë të rrallë, bile gjithë të smutit i nxuerën prej spitaleve ndër vigje, ata i therrte vërtetë dhimbja, por e ndijshin vedin ma mirë kur mendojshin lumnin e atdheut të tyne të dashtun; edhe fëmijt në gji i nxuerrën; ata nuk qajshin, por i ngulshin syt e vet të vegjël në të huejin e madh, si ta ndijshin që kjo lumtuni përgatitej për ta.
Derisa mbërrinë te shtëpija e kryetarit të qeveris, tashma ra dhe mbramja. Të huejin e shtinë në shtëpi ma tepër ndër duer se kambë; hynë të gjithë ministrat dhe parsija, kurse turma mbeti ose të shiqojë me kureshtje në dritare ose thjesht të kundrojë shtëpin gojëhapun.
Të nesërmen filluen me ardhë deputacione nga populli që ta përshëndesin të huejin e madh dhe teksa agoi, para shtëpis së kryetarit të qeveris, kërklloi qerri ngarkue me dekorata të ndryshme për të huejin shum të çmueshëm.
I hueji, merret vesh, u zgjodh menjiherë kryeministër nderi, kryetar nderi i komunes, i Akademis së shkencave dhe i të gjitha shoqatave e shoqnive të mundshme humanitare në Stradi. Të këtilla ka sijaset, bile dhe shoqni për themelimin e shoqnive. Të gjitha qytetet e zgjodhën antar të vet nderi. Gjithë esnafet e njoftën për mirëbas, kurse nji regjiment i ushtris për nderin e tij u quejt „Regjimenti i fuqishëm i Horijes”.
Të gjitha fletoret e përshëndetën me artikuj të gjatë, shum prej tyne e qitën dhe fotografin e tij. Shum nëpunësi u graduen për nderë t’asaj dite, shum policë u graduen dhe u dekoruen, shum ente të reja u hapën dhe u emnuen nëpunës të rij.
Tash dy dit vazhdon dëfrim i bujshëm në tanë qytetin. Bie muzika, kumbojnë kumbonat, kërcasin gopedrat, jehojnë kangët, pihet pa kursim.
Ministrat, ditën e tretë, edhepse mahmurë nga dëfrimi, qenë të detyruem me flijue patjetër edhe pushimin e trupit të vet për lumnin e vendit dhe të popullit dhe u mblodhën të gjithë që me Horijen të kryejnë negociatat për huan dhe ta nënshkruejnë kontratën që shënon nji epokë të re.
Ma parë e ma dalë sa me çelë kuvendin, filluen bisedat private (harrova me thanë se gjatë dëfrimit valixhen e ruente nji roje e fortë).
— A doni me qenëdrue shum kohë këtu? — e pyet kryeministri.
— Derisa të mos kryej punë dhe kjo do të zgjasi shum kohë.
Fjala shum kohë i hutoi ministrat.
— Mendoni, do të zgjasi shum kohë?
— Patjetër. Puna asht e atillë.
— Na i dijmë kushtet tueja dhe ju tonat dhe ma han mendja se nuk do të ketë kurrfarë pengesash — tha ministri i financave.
— Pengesa? — tha i hueji frigueshëm.
— Po ma han mendja se s’ka me pasë sosh.
— Edhe unë shpresoj.
— Atëherë mundemi me e nënshkrue kontratën e huas — tha ministri i financave.
— Kontratën?
— Po!
— Kontrata asht nënshkrue, e unë qysh nesër do të nisem për rrugë; para së gjithash unë tash, e gjithmonë e jetë do të ju jam mirënjohtës për nji pritje të këtillë. Me ju thanë sinqerisht jam hutue, nuk jam ende mjaft i vetëdijshëm çka po mbarohet me mue. Vërte, në kët vend gjindem tash për herën e parë, por nuk kam mujtë as me andrrue se, si njeri i panjoftun, kam me qenë kështu i pritun gjithkund. Më bahet se jam ende tue andrrue.
— E keni nënshkrue, pra, kontratën? — bërtitën të gjithë nji zani me entuziazëm.
— Që ku e kam! — tha i hueji dhe nxuer nga xhepi nji tabak letër, në të cilën gjindej kontrata dhe muer me e lexue në gjuhën e vet. Kontrata ishte midis atij dhe nji tregtari kumbullash nga thellsija e Stradis, në të cilën ai detyrohej me i furnizue kaq e aq sasi kumbulla për me ba pekmez deri në kët e kët ditë…
Çka mimd të bajshin tjetër gja në nji vend të civilizuem dhe të mençëm, mbasi nji kontrate të këfillë të marrë veçse me e përzanë tinzisht të huejin prej Stradis dhe mbas tri ditësh fletoret qeveritare me dhanë këto shënime:
„Qeverija punon energjikisht për realizimin e nji huaje të re dhe të gjitha dukjet janë se bile, deri në fund të muejit kemi me marrë nji pjesë të pareve.”
Gjindja u informue pak për Horijen, dhe heshti, mandej çdo gja vazhdoi prap si përpara.
—
Kur mora me mendue në lidhje me ngjarjen e fundit, më pëlqeu jashtëzakonisht harmonija e përgjithshme në Stradi. Jo vetëm se ministrat janë simpatikë e të vyeshëm, por venarova se edhe kryetari i kishës asht njeri i mençëm. Kush do të mundte në çastin e bukur, në të vërtetë, në çastin ma vendimtar, kur vendosej për fatin e vendit, me u kujtue që të këndojnë kangë të devotshme mbi valixhen e atij pekmezaxhiut dhe ashtu me ia ngjitë krahun qeveris së zellshme për veprën e naltë? Në nji punë kështu të koklavitun duhet me pasë fat.
Vendosa menjiherë të shkoj te ai at mentar, te kryetari i kishës dhe ta njoh për s’afërmi at burr të madh të Stradis.
(Fundi)
Burim: Radoje Domanoviq, Satirat, Rilindja, Prishtinë 1960. (Përkth. Mehmet Hoxha)
Stradija (3/12)
Posa e mbylla derën mbas vedi, hoqa prëj vedit ato nishane të shumta dhe u ula i lodhun dhe i këputun që ta pushoj shpirtin, ndjeva nji trokllitje në derë:
— Hyn! — thashë, e çka dijsha tjetër gja me thanë.
N’odë hyni nji njeri i veshun si zotni, me syza në hundë (që mos ta përsëris tashma vazhdimisht, duhet me pasë në mend që secili, kush ma pak, kush ma shum, asht i ngarkuem me dekorata. Kur shkova në hotel me at policin, më duhet me e përmendë edhe këtu, pashë tue çue në burg njanin që kishte vjedhë këpucë në nji dugajë dhe mbante dekoratë në qafë. „Çfarë dekorate qenka kjo?” — pyeta policin. — „Kjo asht dekoratë për merita në fushën arsimore e kulturore” — u përgjegj ai seriozisht dhe ftoftë. „Çfarë meritash qenkan këto?” „Paj ai ka qenë karrocier te ish-ministri i arsimit. Karrocier me talent” — m’u përgjegj polici.) Animirë, hyni nji njeri me syza në hundë, u përkul thellë, kuptohet, ashtu bana edhe un dhe u prezentue si nëpunës i naltë në ministrin e punëve të jashtme.
— Po më bahet qejfi! — thashë i habitun prej kësaj vizite të naltë të papritun.
— Ju gjindeni për herën e parë në vendin tonë, zotni? — më pyeti.
— Për herën e parë.
— Jeni i huej?
— I huej.
— Na keni ardhë si me porosi, besoni — bërtiti ai nëopunsi i naltë, gëzueshëm.
Kjo më hutoi edhe ma tepër.
— E kemi nji vend të shprazët për konsull. Këtu kishit me pasë, gja që ka randsi, rrogë të mirë dhe shtesa të mira për reprezentacion, të cilat, kuptohet, kishit me i harxhue për nevoja personale. Ju jeni njeri plak, me përvojë, kurse detyra asht e lehtë: propaganda e idevet tona popullore, ndër vende ku jeton populli ynë nën qeverimin e huej… Taman keni ardhë si me Ju pasë porositë, ka ma shum se nji muej që vuejmë tue kërkue nji personalitet të përshtatshëm për at detyrë të randsishme. Për vendet tjera kemi, shyqyr Zotit, të huej. Kemi Jahudi, Grekë, Cincarë (prej kah këta?!) — Po prej çfarë kombsije jeni, nëqoftëse guxoj me pyetë?
— Paj, unë e drejta, si të ju thom, edhe vetë nuk e dij!… — thashë i turpnuem dhe taman sa fillova me tregue historin e pikllueshme familiare, ai më ndërpreu tue duertrokitë me entuziazëm dhe zu me këcye nëpër odë prej gëzimit.
— Gja e mrekullueshme, e mrekullueshme!… Kurr ma mirë! Ju do të mundeni vetëm me e krye detyrën e shejtë me ndërgjegje. Pëmjiherë po shkoj te Ministri dhe për disa dit keni me mujtë me u nisë! — tha nëpunsi i naltë si i luejtun prej gëzimit dhe fugoi me i tregue ministrit at zbulim të randsishëm.
Posa shkoi ai, unë u ula dhe e shtina kryet midis duerve. Nuk mujsha me besue kurrsesi se të gjitha këto që i pashë deri tash janë të vërteta në kët vend, kur qe prap dikush troklloi në derë.
— Hyn.
Hyni n’odë prap nji zotni tjetër i veshun me petka elegante dhe u paraqit prap si nëpunës i naltë i nji ministrije. Tha se me urdhnin e Z. Ministrit vjen te unë për nji punë me randsi dhe unë i çfaqa kënaqsin time të jashtëzakonshme dhe lumnin për nji nderim t’atillë.
— Ju jeni i huej?
— I huej.
Ai më shiqoi me respket, u përkul thellë deri në tokë dhe teksa filloi me folë, imë e ndërpreva me fjale:
— Ju lutem, zotni, më thoni si quhet ky vend i Juej?
— Nuk e dini! — bërtiti dhe më shiqoi me nji respekt dhe përulje ma të madhe.
— Stradija — shtoi dhe u prapsue para meje pak ma mbrapa.
— Rast i çuditshëm që kështu asht quejtë edhe ai vendi im bujar e heroik i të parëve të mij — mendova me vehte, por atij nuk i thashë kurrgja, veç e pyeta:
— Për çka mundem me ju shërbye, zotni i ndershëm?
— Asht krijue nji titull i ri i drejtorit të pasunive shtetnore dhe jam i lirë që të ju lutem, n’emën të zotni Ministrit, ta pranoni kët gradë të naltë e patriotike… Ju, sigurisht keni qenë deri tash disa herë ministër?
— S’kam qenë kurr.
— Kurr!… bërtiti ai i shastisun prej çudis… Atëherë në ndonji pozitë të naltë me disa rroga?
— Kurr.
Nëpunsi i naltë thuese u ba memec nga çudija. Tue mos dijtë çka me ndërmarrë në kët rast unik, kërkoi ndjesë që më shqetsoi, tha se do ta lajmëronte zotni ministrin për ate që biseduen ndër vedi.
Të nesërmen të gjitha fletoret shkruen për mue. Në njanën gjindej shënimi:
„Njeriu i çuditshëm. Në vendin tonë tashma prej djehit banon nji i huej, i cili ka tash gjashtëdhetë vjet, dhe gjatë kësaj kohe nuk ka qenë kurr ministër as i dekoruem me asnji dekoratë, madje nuk ka pasë asnji detyrë shtetnore, as nuk ka marrë kurr rrogë. Vërtet rast unik në botë. Si kemi marrë vesh, ky njeri i çuditshëm ka ra në „Hotelin te atdheu ynë i vuejtun”. Shum njerëz dje i kanë shkue në vizitë dhe pohojnë se nuk ndryshon aspak prej njerëzvet tjerë. Na do të kujdesemi që për kët qenje enigmatike të marrim vesh sa ma shum hollsina rreth jetës së tij, gja që gjithsesi do të jetë shum interesante për lexuesit tanë të ndershëm dhe mbrenda mundsive do të kqyrim me e qitë dhe fotografin e tij në fletoren tonë.”
Fletoret tjera lajmruen afërsisht të njajtën gja, me nji shtesë të këtillë:
„…Pos kësaj kemi marrë vesh nga burimet e sigurta se ai njeri i çuditshëm ka ardhë edhe me nji mision të randsishëm politik.”
Fletorja qeveritare, përgënjeshtroi njerzisht këto lajme si vijon:
„Fletoret e marra kimdërshtare me marrzin e vet trillojnë rrena të ndryshme dhe përhapin ndër njerëz lajme alarmuese se si ka ardhë në vendin tonë nji i huej nja gjashtëdhetë vjeç, i cili si thonë këta ngatrestarë nuk ka qenë kurr as ministër, as nëpunës, as nuk ka kurrfarë dekorate. Pamundsi të këtilla dhe gjana fund e krye të pavërteta mund t’i mendojnë dhe me qëllim të keq t’i përhapin trut e ngushtë, të mjer dhe të matufosun të bashkëpuntorëve të shtypit kundërshtar, por, kjo gja s’ka me u pi ujë, sepse, shyqyr zotit, qe, tashma nji javë që ka ardhë ky kabinet në fuqi dhe pozita nuk i ësht trandë asnjiherë, sikurse duen të marrët e opozitës.”
Mbas këtyne artikujve nëpër fletore, gjindja filluen me u mbledhë rreth hotelit ku kisha ra. Ndalen, shiqojnë, vërejnë gojëhapun, disa shkojnë disa vijnë, edhe kështu në çdo kohë qëndron rreth hotelit nji grumbull i madh njerzish dhe nëpër ta mbështillen shitsit e fletoreve dhe të libretave dhe vikasin me sa za kanë:
— Roman i ri: „Njeri i çuditshëm”, bleni i parë!
Libër i ri: „Ndodhit e nji plaku pa dekorata!”
Të tilla libreza gjindeshin përherë.
Madje edhe nji mejhane e qiti firmën: „Te njeriu i çuditshëm” dhe në tabelën e madhe njeriu i vizatuem pa dekorata. Gjindja filloi me u tubue pranë këtij përbindshi dhe polidja, natyrisht, s’pat si me ia ba, dhe, n’interesin e moralit publik, e ndaloi nji fotografi të këtillë skandaloze.
Të nesërmen s’pata çare pa e hdërrue hotelin. Tue ecë rrugës, më duhej patjetër me ecë si ka hije, së paku me disa dekorata, kështuqë kurrkush s’ma vuni veshin.
Si njeri i huej kisha mundsi të njifem menjiherë me personalitete të shqueme e me ministra dhe shpejt t’i kushtohem të gjitha sekreteve shtetnore.
Menjiherë pata nderin gjithashtu t’i vizitoj gjithë ministrat në kabinetet e tyne.
Së pari shkova te Ministri i punëve të jashtme. Mu në kohën kur hyna në koridor, ku gjindeshin mjaft njerëz për me dalë para ministrit, shërbëtori lajmroi, tue bërtitë me sa za kishte:
— Zotni Ministri nuk mundet me pranue kurrkend, sepse asht shtri pak në divan me fletë.
Publiku u shpënda, kurse unë iu afrova shërbëtorit rne këto fjalë:
— Nëqoftëse asht e mundun, lajmroni zotni ministrin, që nji i huej dëshiron me u pa me te.
Shërbëtori posa ndjeu fjalen „i huej”, u përkul njerzishëm dhe hyni në kabinet të ministrit.
Përnjiherë u hap dera dykapakshe dhe në te u duk nji njert i përgjumshëm, pak i mbushun bukur i vogëi, u përkul me buzëqeshje dhe mjaft malokçe dhe më thirri personalish mbrenda.
Ministri më çoi te nji kolltuk dhe e ujdisi që t’ulem, kurse ai u ul përkundruell, vuni kambën mbi kambë, lëmoi me kënaqsi barkun e fryem dhe filloi me bisedue:
— Bash po gëzohem, zotni, që më keni ardhë në vizitë. Kam ndëgjue tashma shum gjana në lidhje me ju… — Unë, e dini, deshta m’u shtri, që të flej pak … Çka me ba tjetër? — Nuk kam punë dhe nga merzija nuk di cok çka me ba.
— Çfarë marrëdhanjesh keni me vendet fqije, poqese guxoj me ju pyetë, zotni ministër?
— Eh, si me ju thanë?… Mirë, mirë, gjithsesi mirë… Me ju tregue të drejtën, unë diçka nuk kam pasë as rastin me mendue per at punë, por tue çmue simbas të gjitha shejave, shum mirë, shum mirë… Asnji e keqe nuk na ka ndodhë, përveçse na kanë ndalë në veri eksportimin e thive dhe në jug po hyjn dhe po plaçkisin Anutët prej vendit fqi… Por kjo s’asht kurrgja… Këto janë imtsina.
— Dam për at eksportimin e thive. Po ndiej se keni shum sish në vend? — vërejta njerzisht.
— Ka, shyqyr zotit, ka mjaft sish, por q’aty del hesapi; kemi me i hangër. Këtu ata thit, kanë me u lirue edhe ma tepër; në fund të fundit, çka do të më ndodhte sikur të mos kishim pasë as thi?! Do të jetojmë domosdo — më përgjegji me indiferencë.
Në bisedën e matejshme më tregoi se si ka studjue silvikulturën dhe tash lexon me kënaqsi artikuj mbi blegtorin dhe se si mendon të blejë disa lopë dhe të rrisi viça prej kësaj pune mund të dalin t’ardhuna të mira.
— Në çfarë gjuhe lexoni ma shum? — e pyeta.
— Paj, në gjuhën tonë. Unë gjuhë tjetër nuk due dhe s’kam dashtë me mësue asnji herë. Madje nuk m’asht çfaqë nevoja me dijtë gjuhë të huej, veçanërisht në kët pozitë s’kam nevojë për të; sikur të lindë ndoji nevojë e tillë, asht lehtë me porositë ekspert nga jashtë.
— S’e lot as topi! — ia miratoj mendimet kaq spirituoze dhe origjinale, tue mos dijtë as vetë çka me ba tjetër.
— Vërtet, a i keni në qef troftat? — më pyeti mbas njifarë heshtjeje.
— Nuk i kam hangër kurr.
— Dam, ky asht peshk shum i mirë. Në të vërtetë specialitet. Dje i kam marrë prej nji miku disa copa. Gja jashtëzakonisht e mirë…
Mbasi kuvenduem ende do kohë kështu për gjana të randsishme, kërkova ndjesë prej zotni ministrit që me vizitën time e shqetsova ndoshta në punën e tij të randsishme shtetnore, u përshëndeta me te dhe u nisa.
Ai më përcolli njerzisht deri te dera.
Радоје Домановић 