Người lãnh đạo (3/3)
Ngày đầu tiên trôi qua như thế, và những ngày tiếp theo đều tương tự như vậy. Không có chuyện gì quá quan trọng, chỉ xảy ra những chuyện nhỏ nhặt: họ lao đầu vào một con mương, rồi vào một khe núi; họ lại vướng vào hàng rào và bụi cây dâu đen; họ giẫm lên mảnh chai; một số gãy tay và chân; một số bị thương ở đầu. Nhưng họ chịu đựng tất cả những dằn vặt này. Một vài ông già bị bỏ lại nằm chết trên đường. “Nếu ở lại nhà họ cũng sẽ chết, chứ đừng nói là trên đường!” phát ngôn viên lên tiếng, khuyến khích những người khác tiếp tục. Một vài đứa trẻ nhỏ hơn, khoảng một đến hai tuổi, cũng đã bỏ mạng. Các bậc cha mẹ kiên cường trấn áp nỗi đau của mình vì đó là ý chí của Chúa. “Những đứa trẻ càng nhỏ thì càng ít đau buồn. Khi chúng còn nhỏ thì nỗi buồn sẽ ít hơn. Chúa ban phước để cha mẹ không bao giờ mất con cái của mình khi đến tuổi kết hôn. Nếu những đứa trẻ được định sẵn như vậy, thì chết sớm sẽ tốt hơn. Như thế nỗi buồn sẽ không quá lớn!“ phát ngôn viên lại an ủi thêm lần nữa. Một số người quấn vải quanh đầu và chườm lạnh lên vết bầm của mình. Những người khác băng bó và treo cánh tay gãy bằng vải. Tất cả đều là vải rách và bị cắt rời. Quần áo rách bươm, nhưng họ vẫn vui vẻ tiến về phía trước. Tất cả sẽ dễ dàng hơn nếu họ không liên tục bị đói. Nhưng họ phải tiếp tục đi.
Một ngày nọ, một sự kiện chấn động đã xảy ra.
Người lãnh đạo đang đi đằng trước, bao quanh bởi những người đàn ông dũng cảm nhất trong nhóm. (Hai trong số họ đã mất tích, và không ai biết họ đang ở đâu. Tất cả cho rằng họ đã phản bội cộng đồng và bỏ trốn. Có một lần, người phát ngôn đã nói gì đó về tội phản quốc đáng hổ thẹn này. Chỉ một số ít tin rằng hai người đã chết trên đường đi, nhưng họ không nói lên ý kiến của mình để không kích động những người khác.) Cả nhóm còn lại đi theo sau thành hàng. Đột nhiên, xuất hiện một hẻm núi đá cực kỳ rộng lớn và sâu thẳm – một vực thẳm thực sự. Con dốc quá dốc khiến họ không dám tiến lên một bước. Ngay cả những người dũng cảm nhất cũng dừng lại và nhìn vào người lãnh đạo. Nhíu mày, mải mê suy nghĩ trong khi vẫn cúi đầu, y mạnh dạn bước tới, gõ nhẹ cây gậy trước mặt, đầu tiên bên phải, sau đó sang trái, theo cách đặc trưng của y. Nhiều người cho rằng tất cả hành động đó khiến y càng thư thái hơn. Y không nhìn ai mà cũng không nói gì. Trên khuôn mặt y không hề thay đổi biểu cảm hay có dấu vết sợ hãi, dù cho y càng ngày càng gần đến mép vực. Ngay cả những người đàn ông táo bạo nhất cũng tái mét như sắp chết, nhưng không ai dám cảnh báo người lãnh đạo dũng cảm và khôn ngoan. Hai bước nữa và y bức ngay rìa vực. Trong nỗi sợ hãi bệnh hoạn và với đôi mắt mở to, tất cả đều run rẩy. Những người đàn ông dũng cảm nhất suýt thì níu người lãnh đạo lại, mặc dù điều đó có nghĩa là vi phạm kỷ luật, khi y bước một bước, hai bước và lao xuống khe núi. Có nỗi hoang mang, khóc lóc và gào thét dấy lên; nỗi sợ chiếm thế thượng phong. Một số bắt đầu chạy trốn.
– Khoan đã nào, các anh em! Sao phải vội vã thế? Đây là cách mọi người giữ lời sao? Chúng ta phải theo người đàn ông khôn ngoan này bởi vì ngài biết ngài đang làm gì. Hoạ có điên mà ngài tự hủy hoại mình. Đi tiếp, theo sau ngài! Đây là mối nguy hiểm lớn nhất và có lẽ là cuối cùng rồi, trở ngại cuối cùng. Ai mà biết đúng không? Rằng có lẽở phía bên kia khe núi này, chúng ta sẽ tìm thấy một vùng đất màu mỡ, tráng lệ mà Chúa dành cho chúng ta. Ngay phía trước! Không còn phải hy sinh nữa, ta sẽ nhận được ngay bây giờ! – người phát ngôn khuyên bảo rồi anh ta cũng tiến lên hai bước, biến mất trong khe núi. Người dũng cảm nhất theo sau và rồi mọi người khác lao vào.
Có tiếng khóc lóc, rên rỉ, van nài, ai oán trên sườn dốc của hẻm núi rộng lớn. Ai cũng sẽ sẵn sàng thề rằng không một ai có thể sống sót, không bị thương hoặc còn nguyên vẹn, nhưng cuộc sống của con người thật ngoan cường. Người lãnh đạo may mắn khác thường. Y đáp xuống bụi cây lúc bị ngã nên không bị thương. Y tự xoay sở và trèo ra ngoài. Trong khi những khóc lóc, rên rỉ và than vãn vang lên bên dưới, y chỉ ngồi bất động, ngậm ngùi im lặng. Một vài người bầm dập và tức giận bắt đầu nguyền rủa y nhưng y không chú ý gì. Những người may mắn ngã vào bụi cây hoặc mắc lên cây lúc ngã xuống, đang cố gắng hết sức trèo ra ngoài. Một số người bị nứt đầu và máu tuôn ra ướt mặt. Không một ai còn nguyên vẹn trừ người lãnh đạo. Tất cả họ đột nhiên cau mày nhìn y và rên rỉ đau đớn nhưng y thậm chí không ngẩng đầu lên. Y im lặng và làm điệu bộ tư thế của một nhà hiền triết thực sự!
Thời gian trôi qua. Lượng lữ khách ngày càng ít đi. Mỗi ngày ít đi một chút. Người thì rời nhóm người thì quay về.
Bắt đầu là một nhóm đông người, giờ chỉ còn lại khoảng hai mươi. Khuôn mặt hốc hác, kiệt sức của họ có dấu hiệu tuyệt vọng, nghi ngờ, mệt mỏi và đói khát, nhưng không ai nói một lời. Họ im lặng giống người lãnh đạo và tiếp tục lang thang. Ngay cả người phát ngôn tinh thần cũng lắc đầu tuyệt vọng. Đường lại còn rất khó đi.
Số lượng của họ ngày càng giảm cho đến khi chỉ còn mười người. Với khuôn mặt tuyệt vọng, họ chỉ biết rên rỉ và phàn nàn thay vì nói chuyện.
Họ trông giống đám què quặt hơn là con người. Một số phải chống nạng. Một số gãy cả hai tay và phải treo lên bằng dây đai buộc chặt quanh cổ. Trên tay họ có vô số băng gạc và nẹp. Ngay cả khi muốn hy sinh thêm nữa, họ cũng không thể vì gần như trên cơ thể họ không còn chỗ cho vết thương mới.
Ngay cả những người mạnh nhất và dũng cảm nhất đã mất niềm tin và hy vọng, nhưng họ vẫn cố gắng đi xa hơn; là thế đấy, bằng cách nào đó, họ bám trụ cùng với nỗ lực tuyệt vời, dù có phàn nàn và đau đớn. Còn có thể làm gì khác nữa khi đã không thể quay lại? Hy sinh quá nhiều rồi mà giờ phải từ bỏ hành trình sao?
Hoàng hôn buông xuống. Khập khiễng trên đôi nạng, họ đột nhiên nhận ra người lãnh đạo không còn ở trước mặt mình. Thêm một bước nữa và tất cả bọn họ lao xuống một khe núi khác.
– Ối chân tôi! Ối tay tôi! – vang lên những tiếng khóc than và rên rỉ. Vang lên tiếng nguyền rủa yếu ớt tới nhà lãnh đạo xứng đáng nhưng rồi lại trở nên im lặng.
Khi mặt trời lên, người lãnh đạo ngồi đó, giống như ngày đó khi y được chọn. Không có thay đổi gì cả, ít nhất là ngoại hình của y.
Người phát ngôn trèo ra khỏi khe núi, theo sau là hai người khác. Bị thương đến biến dạng và đẫm máu, họ quay lại để xem còn lại bao nhiêu người, nhưng họ là những người duy nhất. Nỗi sợ chết chóc và vô vọng tràn ngập trái tim họ. Không rõ khu vực này là đâu, đồi núi, đá – không có con đường nào rõ ràng. Hai ngày trước họ bắt gặp một con đường nhưng không đi theo đó mà bỏ lại phía sau. Người lãnh đạo đã dẫn dắt họ đi đường này.
Họ nghĩ về những bạn bè và người thân đã chết trong chuyến đi tuyệt vời này. Một nỗi buồn mạnh hơn nỗi đau ở tay chân què quặt dấy lên. Họ đã chứng kiến sự hủy diệt chính họ bằng chính đôi mắt của mình.
Người phát ngôn đi tới chỗ người lãnh đạo và bắt đầu nói với giọng mệt mỏi, run rẩy đầy đau đớn, tuyệt vọng và cay đắng.
– Chúng ta giờ đang đi đâu?
Người lãnh đạo im lặng.
– Ngài đang đưa chúng tôi đi đâu và ngài đã đưa chúng tôi đến đâu đây? Chúng tôi giao phó bản thân và gia đình vào tay ngài và chúng tôi theo ngài, bỏ lại nhà cửa và những ngôi mộ của tổ tiên chúng tôi với hy vọng rằng chúng tôi có thể tự cứu mình khỏi đống đổ nát trên vùng đất cằn cỗi đó. Nhưng ngài đã hủy hoại chúng tôi theo cách tồi tệ hơn. Có hai trăm gia đình theo sau ngài và bây giờ hãy xem còn lại bao nhiêu!
– Ý anh là mọi người không ở đây nữa? – người lãnh đạo lầm bầm mà không ngẩng đầu lên.
– Sao ngài lại hỏi như thế? Ngẩng đầu lên mà xem! Đếm xem có bao nhiêu người trong chúng ta còn lại trên chuyến hành trình không may này! Nhìn xem bộ dạng chúng tôi như thế nào! Thà chết còn hơn bị què như thế này.
– Tôi không nhìn!
– Tại sao không?
– Tôi bị mù.
Sự im lặng chết chóc.
– Ngài bị mù trong chuyến đi sao?
– Tôi bị mù bẩm sinh!
Cả ba gục đầu trong tuyệt vọng.
Cơn gió mùa thu thổi qua những ngọn núi và thổi bay những chiếc lá khô. Một làn sương mù lơ lửng trên những ngọn đồi và xuyên qua không khí lạnh lẽo, không khí mù sương rung rinh. Một tiếng kêu thất thanh vang lên. Mặt trời bị che khuất sau những đám mây cuộn đang vội vã trôi xa hơn và xa hơn.
Cả ba nhìn nhau kinh hoàng.
– Giờ chúng ta có thể đi đâu đây? – một người lầm bầm trầm trọng.
– Chúng ta không biết!
Tại Belgrade, 1901
Cho Dự án “Radoje Domanovic” được dịch bởi Lê Toàn, 2020
Người lãnh đạo (2/3)
Hôm sau, tất cả những ai có can đảm tham gia cuộc hành trình dài đều tập hợp lại. Hơn hai trăm gia đình đã đến nơi được chỉ định. Chỉ có một số ít ở nhà để chăm sóc người già.
Thật sự rất đáng buồn khi nhìn vào đám đông những người khốn khổ mà bất hạnh cay đắng kia đã buộc phải từ bỏ vùng đất nơi họ sinh ra, cũng là nơi chôn cất ngôi mộ của tổ tiên họ. Khuôn mặt họ hốc hác, mệt mỏi và cháy nắng. Sự đau khổ của nhiều năm lao động dài đã gây ảnh hưởng lớn lên họ và truyền tải một bức tranh đau khổ và tuyệt vọng cay đắng. Nhưng ngay lập tức, đã thấy tia hy vọng đầu tiên – xen lẫn nỗi nhớ nhà. Một giọt nước mắt chảy xuống khuôn mặt nhăn nheo của một người già thở dài tuyệt vọng và lắc đầu trước không khí báo hiệu ác quỷ. Ông thà trụ lại thêm một thời gian để rồi chết giữa những tảng đá này thay vì tìm kiếm một quê hương tốt hơn. Nhiều người phụ nữ lớn tiếng than thở và tạm biệt những người thân yêu đã chết của mình, những ngôi mộ mà họ sẽ bỏ lại.
Những người đàn ông cố gắng khơi dậy lòng dũng cảm và hét lên, – Nào, mọi người có muốn tiếp tục chết đói ở vùng đất chết tiệt này và sống trong những lán lợp này hay không? – Thật ra hơn ai hết họ muốn đem theo cả lãnh thổ bị nguyền rủa này bên mình nếu có thể.
Có tiếng ồn ào và la hét trong từng nhóm nhỏ. Cả đàn ông và phụ nữ đều bồn chồn. Những đứa trẻ được địu trên lưng mẹ đang la hét. Ngay cả gia súc cũng có chút khó chịu. Không có quá nhiều gia súc, một con bê ở đây và sau đó là một con chó gầy gò, xù xì với cái đầu to và đôi chân mập, chúng đang tải những tấm thảm cũ, tay nải và thậm chí hai bao tải trên yên cương, con vật tội nghiệp lắc lư vì trọng lượng lớn. Tuy nhiên nó vẫn trụ được và đôi lúc lại hú lên. Những người khác đang tải đồ đạc lên con lừa; những đứa trẻ thì kéo chó bằng dây xích. Nói chuyện, la hét, chửi bới, khóc lóc, rên rỉ, sủa rền, hú vang – ầm ĩ xung quanh. Ngay cả con lừa cũng thỉnh thoảng kêu be be. Nhưng người lãnh đạo không nói một lời, như thể toàn bộ sự việc không phải là việc của y. Một người đàn ông khôn ngoan thực sự!
Y chỉ ngồi yên và im lặng, đầu cúi xuống. Đôi lúc y khạc nhổ; và chỉ có thế. Nhưng hành vi kỳ lạ của y càng khiến danh tiếng y tăng lên đến mức, tất cả sẵn sàng lao vào nước sôi lửa bỏng, như lời họ nói, vì y. Nghe thấy trong đám đông nói thế này:
– Chúng ta nên hạnh phúc khi tìm thấy một người đàn ông như vậy. Chúa sẽ không cho ta tiến bước mà không có ngài! Chúng ta sẽ chết. Ngài có trí thông minh thực sự, tôi đã bảo rồi! Ngài luôn im lặng. Ngài không nói một lời nào! – người đó vừa nói vừa nhìn người lãnh đạo với sự kính trọng và tự hào.
– Ngài nên nói gì cơ chứ? Ai nói nhiều thì thường không nghĩ nhiều. Ngài là người đàn ông thông minh, chắc chắn đấy! Ngài chỉ suy ngẫm và không nói gì, – thêm một người khác góp lời, và anh ta cũng nhìn người lãnh đạo với sự kinh sợ.
– Dẫn dắt rất nhiều người như này là không dễ đâu! Ngài phải tập trung suy nghĩ vì ngài gánh vác trọng trách lớn trong tay, – người đầu tiên đáp lại.
Đã đến lúc bắt đầu. Tuy nhiên, họ lại đợi một lúc để xem liệu có ai khác sẽ thay đổi ý định và đi cùng họ không, nhưng vì không có thêm ai, họ không thể nán lại nữa.
– Ta có nên khởi hành? – họ hỏi người lãnh đạo.
Y đứng dậy mà không nói một lời.
Những người đàn ông can đảm nhất lập tức tập hợp xung quanh y để sẵn sàng cho trường hợp nguy hiểm hoặc khẩn cấp.
Người lãnh đạo cau mày, cúi đầu xuống, bước vài bước, vung gậy trước mặt mình một cách trang nghiêm. Nhóm người di chuyển theo phía sau y và chốc chốc hét lớn, “Lãnh đạo vạn tuế!” Y bước thêm vài bước và va vào hàng rào trước hội trường làng. Đến đó, tự nhiên, y dừng lại; nên cả nhóm cũng dừng lại. Người lãnh đạo sau đó lùi lại một chút và đập cây gậy của mình lên hàng rào nhiều lần.
– Ngài muốn chúng tôi làm gì? – họ hỏi.
Y chẳng nói gì.
– Chúng ta nên làm gì? Đạp đổ hàng rào xuống! Chúng ta sẽ làm thế! Mọi người không thấy ngài ấy đã chỉ cho ta phải làm gì bằng cây gậy hay sao? – những người đứng quanh người lãnh đạo hét lớn.
– Có cổng mà! Có cổng mà! – những đứa trẻ la lên và chỉ vào cánh cổng ở đối diện họ.
– Suỵt, yên nào, mấy đứa!
– Cầu Chúa phù hộ, chuyện gì đây? – vài người phụ nữ làm dấu cầu nguyện.
– Không nhiều lời! Ngài ấy biết phải làm gì. Đạp đổ hàng rào!
Ngay lập tức hàng rào đổ xuống như thể chưa từng ở đó.
Họ băng qua hàng rào.
Chưa đi được một trăm bước thì người lãnh đạo chạy vào một bụi gai lớn và dừng lại. Rất khó khăn, y cố gắng tự kéo mình ra và sau đó bắt đầu gõ gậy xuống theo mọi hướng. Không một ai nhúc nhích.
– Giờ lại làm sao đây? – những người ở phía sau hét lên.
– Cắt bỏ bụi gai! – những người đứng quanh người lãnh đạo gào lớn.
– Có đường đi mà, đằng sau bụi gai! Có đường đi! – những đứa trẻ và cả những người ở phía sau hét lên.
– Có đường đi mà! Có đường đi mà! – những người xung quanh chế nhạo, nhại lại một cách giận dữ. – Thế rồi người trần mắt thịt chúng ta đâu biết ngài đang dẫn lối đến đâu? Mọi người không được ra mệnh lệnh. Người lãnh đạo biết con đường tốt nhất và nhanh nhất. Cắt bỏ bụi gai!
Họ lao vào dọn đường.
– Oái, – ai đó bị gai đâm vào tay còn người khác bị cành dâu đen xước qua mặt thốt lên tiếng khóc.
– Các anh em, chúng ta không thể há miệng chờ sung. Cần chịu khổ một chút để đạt đến thành công, – người can đảm nhất nhóm lên tiếng.
Họ đã dẹp bỏ bụi rậm hoàn toàn sau nhiều nỗ lực và tiếp tục đi về phía trước.
Sau khi lang thang xa hơn một chút, họ gặp rất nhiều thân cây. Số phận tương tự, chúng bị ném sang một bên. Rồi họ tiếp tục.
Ngày đầu tiên họ không đi được bao xa vì phải vượt qua một số chướng ngại vật kiểu thế. Và lại chỉ được ăn một chút thức ăn mà thôi vì một số người chỉ mang bánh mì khô cùng ít phô mai, một số người khác thì chỉ có ít bánh mì để thỏa mãn cơn đói. Có những người còn không có gì cả. May thay bây giờ là mùa hè nên trên đường họ tìm thấy một cây ăn quả.
Do đó, mặc dù ngày đầu tiên chỉ đi được một đoạn ngắn, họ cảm thấy rất mệt mỏi. Không có mối nguy hiểm lớn nào xuất hiện và cũng không có tai nạn gì. Đương nhiên, một lượng lớn các sự kiện sau đây phải được coi là chuyện vặt: một phụ nữ bị gai đâm vào mắt trái, giờ đang đắp tạm một miếng vải ẩm; một đứa trẻ va vào khúc gỗ và đi khập khiễng; một ông già vấp phải bụi cây dâu đen và bị bong gân mắt cá chân; sau khi đắp hành tây băm lên, người đàn ông dũng cảm chịu đựng cơn đau và chống gậy, khập khiễng tiến về phía trước kiên cường theo sau người lãnh đạo. (Chuyện là, một số người bảo rằng ông già nói dối về mắt cá chân, rằng ông ta chỉ giả vờ vì rất muốn quay trở lại.) Chỉ một số ít người là không bị gai đâm vào tay hoặc mặt. Những người đàn ông chịu đựng tất cảmột cách anh hùng và những người phụ nữ nguyền rủa từng giờ từng phút kể từ khi rời đi, còn những đứa trẻ khóc không ngừng, âu cũng là chuyện hiển nhiên, vì họ không hiểu tất cả những điều tồi tệ này và nỗi đau này liệu có được đền đáp xứng đáng.
Dù cho cảm xúc của mọi người thế nào, thì người lãnh đạo vẫn chẳng cảm thấy gì cả. Thành thật mà nói, nói thẳng ra thì, y đã được bảo vệ rất nhiều, nhưng dù sao người đàn ông đó đơn giản là may mắn mà thôi. Trong đêm đầu tiên tại khu cắm trại, mọi người cầu nguyện và cảm ơn Chúa rằng cuộc hành trình ban ngày thành công và không có chuyện gì, dù chỉ là bất hạnh nhỏ nhất, xảy ra với người lãnh đạo. Sau đó, một trong số những người đàn ông dũng cảm nhất lên tiếng. Khuôn mặt anh bị trầy xước bởi một bụi cây dâu đen, nhưng anh không hề bận tâm.
– Các anh em, – anh ta nói. – Chuyến hành trình một ngày đã thành công, tạ ơn Chúa. Con đường không hề dễ dàng, nhưng ta phải vượt qua bởi tất cả chúng ta đều biết rằng con đường khó khăn này sẽ dẫn chúng ta đến hạnh phúc. Cầu mong Chúa toàn năng bảo vệ người lãnh đạo của ta khỏi mọi tổn hại để ngài tiếp tục dẫn dắt ta thành công.
– Ngày mai tôi sẽ mất nốt con mắt còn lại nếu mọi thứ diễn ra như hôm nay! – một phụ nữ thốt lên giận dữ.
– Oái, chân tôi! – ông lão khóc, theo đà của người phụ nữ vừa phát biểu.
Những đứa trẻ cứ rên rỉ và khóc, các bà mẹ rất vất vả dỗ chúng yên để tiếp tục nghe người phát ngôn.
– Phải, bà sẽ mất con mắt kia, – anh ta rống lên giận dữ, – và có thể mù cả hai con mắt! Một người phụ nữ mất đi đôi mắt vì mục đích lớn lao ấy thì không phải là bất hạnh. Đáng thẹn thay! Bà có bao giờ nghĩ về hạnh phúc của con mình không? Một nửa trong chúng ta hy sinh cho đại cuộc! Sẽ tạo nên điều khác biệt gì? Một con mắt nào cơ? Đôi mắt của bà có ích gì khi đã có người đang tìm kiếm chúng ta và dẫn chúng ta đến hạnh phúc? Chúng ta có nên từ bỏ chuyện này chỉ vì mắt của bà và chân của ông lão không?
– Lão nói dối đấy! Ông lão nói dối! Ông ta giả vờ để quay lại thôi, – tiếng nói vang dội từ mọi phía.
– Các anh em, những ai không muốn đi xa hơn nữa, – người phát ngôn lại cất lời, – thì hãy quay trở lại chứ đừng phàn nàn và khuấy động những người còn lại. Còn tôi, tôi sẽ đi theo người lãnh đạo khôn ngoan này chừng nào vẫn còn chút hơi tàn cuối cùng!
– Tất cả sẽ đi! Tất cả chúng ta sẽ đi theo ngài chừng nào ta còn sống!
Người lãnh đạo yên lặng.
Mọi người bắt đầu nhìn y và thì thầm:
– Ngài đang mải mê suy nghĩ!
– Thật thông thái!
– Hãy nhìn vầng trán ngài!
– Lúc nào cũng chau lại!
– Thật nghiêm nghị!
– Ngài rất dũng cảm! Chỉ cần nhìn ngài là biết.
– Nói rất đúng! Hàng rào, thân cây, cây thạch nam – ngài băng qua tất cả. Ngài chỉ buồn bã gõ gậy, không nói gì cả, và ta phải đoán ngài đang nghĩ gì.