Branda
Bhí brionglóid uafásach agam. Ní nach ionadh liom an oiread sin faoin mbrionglóid féin, ach n’fheadar conas a d’fhéadfainn an misneach a fháil chun brionglóid a dhéanamh faoi rudaí uafásacha, nuair is saoránach ciúin measúil mé féin, leanbh umhal dár máthair daor, Seirbiach, díreach cosúil le cách a clann eile. Ar ndóigh, tá a fhios agat, dá mba eisceacht mé in aon rud, go mbeadh sé difriúil, ach níl, a chara, déanaim go díreach mar an gcéanna le gach duine eile, agus maidir le bheith cúramach i ngach rud, ní féidir le duine ar bith mise a mheaitseáil ansin. Chomh luath agus a chonaic mé cnaipe lonrach d’éadaí póilín ina luí ar an tsráid, agus d’amharc mé ar a ghlór draíochta, beagnach agus mé ag dul thart, lán de chuimhní milis, nuair go tobann, thosaigh mo lámh ag crith agus ag spochadh as cúirtéis; chrom mo cheann go talamh ann féin, agus leathnaigh mo bhéal isteach sa gháire álainn sin a chaitheann muid go léir agus muid ag beannú dár gceannairí.
– Ritheann fuil uasal i mo féithí – sin é atá ann! – Seo a cheap mé ag an nóiméad sin agus bhreathnaigh mé le meas ar an mbrú a rith a sheas go míchúramach ar an gcnaipe.
– Brúid! – A dhúirt mé go searbh, agus chaith mé seile, agus ansin shiúil mé ar aghaidh go ciúin, solas ins an smaoineamh gur beag bruitíní den sórt sin; agus bhí áthas ar leith orm gur thug Dia croí scagtha dom agus fuil uasal, chognaíoch ár sinsear.
Bhuel, feiceann tú anois fear iontach mé, gan a bheith difriúil ar chor ar bith ó shaoránaigh measúla eile, agus ní bheidh aon amhras ort cén chaoi a bhféadfadh rudaí uafásacha agus amaideach den sórt sin tarlú i mo bhrionglóidí.
Níor tharla aon rud neamhghnách dom an lá sin. Bhí dinnéar maith agam agus ina dhiaidh sin shuigh mé ag piocadh m’fhiacla ag fóillíocht; ag ól súimíní de mo chuid fíona, agus ansin, tar éis úsáid chomh misniúil agus choinsiasach a dhéanamh de mo chearta mar shaoránach, chuaigh mé a luí agus thóg mé leabhar liom d’fhonn dul a chodladh níos gasta.
Is gearr gur shleamhnaigh an leabhar ó mo lámha, tar éis dom, ar ndóigh, mo mhian a shásamh agus, i ngach dualgas a rinne mé, thit mé i mo chodladh chomh neamhchiontach le huan.
Go léir ag an am céanna fuair mé mé féin ar bhóthar caol, láibeach ag dul trí sléibhte. Oíche fhuar, dhubh. Buaileann an ghaoth i measc brainsí neamhurchóideacha agus gearrann sí cosúil le rásúir gach uair a théann sí i dteagmháil le craiceann nocht. An spéir dubh, balbh, bagrach, agus sneachta, cosúil le deannach, ag séideadh isteach i súile duine agus ag bualadh in aghaidh duine. Ní anam beo áit ar bith. Déanaim deifir ar aghaidh agus anois is arís sleamhnaíonn mé ar an mbóthar láibeach ar chlé, ar dheis. Bím ag tuitim agus ag titim agus caillim mo bhealach sa deireadh, bím ag siúl – níl a fhios ach ag Dia cá háit – agus ní oíche ghearr, ghnáth, ach chomh fada le céad bliain, agus bím ag siúl an t-am ar fad gan a fhios agam cá.
Mar sin, shiúil mé ar aghaidh ar feadh blianta fada agus tháinig mé áit éigin, i bhfad, i bhfad ó mo thír dhúchais go dtí cuid anaithnid den domhan, go tír aisteach nach dócha go bhfuil a fhios ag éinne faoi agus nach bhfuil, cinnte, le feiceáil ach i mbrionglóidí. .
Ag fánaíocht faoin talamh tháinig mé go baile mór ina raibh cónaí ar go leor daoine. Sa mhargadh mór bhí slua ollmhór ann, torann uafásach ag dul ar aghaidh, go leor chun druma cluaise a phléascadh. Chuir mé suas ag teach ósta atá os comhair an mhargaidh agus d’fhiafraigh mé den tiarna talún cén fáth ar bhailigh an oiread sin daoine le chéile…
– Is daoine ciúin measúla muid, – chuir sé tús lena scéal, – táimid dílis agus béasach don ghiúistís.
– An é an giúistís d’údarás uachtarach? – D’iarr mé, ag cur isteach air.
– Rialaíonn an giúistís anseo agus is é ár n-údarás uachtarach é; tagann na póilíní ina dhiaidh é.
Rinne mé gáire.
– Cén fath a bhfuil tú ag gáire? … Nach raibh a fhios agat?… Cárbh as duit?
Dúirt mé leis gur chaill mé mo bhealach, agus gur tháinig mé ó thír i bhfad i gcéin – an tSeirbia.
– Chuala mé faoin tír cháiliúil sin! – dúirt an tiarna talún leis féin, ag féachaint orm le meas, agus ansin labhair sé os ard:
– Is é sin ár mbealach, – chuaigh sé ar aghaidh, – rialaíonn an giúistís anseo lena phóilíní.
– Cad é mar atá do phóilíní?
– Bhuel, tá cineálacha éagsúla póilíní ann – athraíonn siad, de réir a rangú. Tá na daoine is suntasaí agus is lú cáil ann … Is daoine ciúin, measúla muid, ach tagann trampaí de gach cineál ón gcomharsanacht, truaillíonn siad muid agus múineann siad rudaí olc dúinn. Chun idirdhealú a dhéanamh idir gach duine dár saoránaigh agus daoine eile, thug an giúistís ordú inné gur chóir dár saoránaigh uile dul chun na Cúirte áitiúla, áit a mbeidh a forehead brandáilte ag gach duine againn. Sin é an fáth gur tháinig an oiread sin daoine le chéile: d’fhonn abhcóide a ghlacadh cad atá le déanamh.
Chroith mé agus shíl mé gur chóir dom rith amach ón tír aisteach seo chomh tapa agus ab fhéidir liom, mar ní raibh mé, cé gur Seirbiach, i dtaithí ar a leithéid de thaispeántas de spiorad na síochánaíochta, agus bhí mé beagáinín míshuaimhneach faoi!
Rinne an tiarna talún gáire go caointeach, thapaigh sé mé ar a ghualainn, agus dúirt sé go bródúil:
– Ah, strainséir, an leor é seo chun eagla a chur ort? Ní haon ionadh, caithfidh tú dul ar bhealach fada chun misneach mar ár misneach féin a fháil!
– Agus cad atá i gceist agat a dhéanamh? – D’iarr mé go faiteach.
– Cad de ceist! Feicfidh tú cé chomh cróga is atá muid. Caithfidh tú dul ar bhealach fada chun misneach mar ár gceann féin a fháil, deirim leat. Thaistil tú i gcéin agus i gcóngar agus chonaic tú an domhan, ach táim cinnte nach bhfaca tú riamh níos mó laochra ná mar atáimid. Lig dúinn dul ann le chéile. Caithfidh mé deifir a dhéanamh.
Ní raibh muid ach ar tí imeacht nuair a chuala muid, os comhair an dorais, scáinte an fuip.
Bhreathnaigh mé amach: bhí radharc le feiceáil – fear le caipín lonrach, trí adharcach ar a cheann, é gléasta in agra gáifeach, ag marcaíocht ar chúl fear eile in éadaí an-saibhir de ghearradh coitianta, sibhialta. Stop sé os comhair an teach ósta agus d’éirigh an marcach síos.
Chuaigh an tiarna talún amach, chrom sé go talamh, agus chuaigh an fear sa chulaith gáifeach isteach sa teach ósta go dtí tábla maisithe go speisialta. D’fhan an ceann sna héadaí sibhialta os comhair an teach ósta agus d’fhan sé. Bhog an tiarna talún íseal dó freisin.
– Cad é seo go léir? – D’iarr mé ar an tiarna talún, an-imní orm.
– Bhuel, is póilín ardcháilíochta an té a chuaigh isteach sa teach ósta, agus tá an fear seo ar cheann de na saoránaigh is suntasaí atá againn, an-saibhir, agus tírghrá mór, – a dúirt an tiarna talún.
– Ach cén fáth go ligeann sé don duine eile turas ar a dhroim?
Chroith an tiarna talún a cheann orm agus chuamar ar leataobh. Thug sé meangadh gáire dom agus dúirt:
– Measaimid gur onóir mhór é nach bhfuil tuillte go minic aige! – D’inis sé a lán rudaí dom seachas, ach bhí an oiread sin sceitimíní orm nach bhféadfainn iad a dhéanamh amach. Ach chuala mé go soiléir an méid a dúirt sé ag an deireadh: – Is seirbhís í do thír amháin nár fhoghlaim na náisiúin go léir meas uirthi fós!
—
Tháinig muid chuig an gcruinniú agus bhí toghchán an chathaoirligh ar siúl cheana féin.
Chuir an chéad ghrúpa fear darbh ainm Kolb suas, más cuimhin liom an t-ainm i gceart, mar iarrthóir don chathaoir; theastaigh Talb ón dara grúpa, agus bhí a iarrthóir féin ag an tríú grúpa.
Bhí mearbhall scanrúil ann; theastaigh ó gach grúpa a fear féin a bhrú.
– Sílim nach bhfuil fear níos fearr againn ná Kolb mar chathaoirleach ar chruinniú chomh tábhachtach sin, – a dúirt guth ón gcéad ghrúpa, – mar tá a fhios againn go léir a bhuanna mar shaoránach agus an misneach mór atá aige. Ní dóigh liom go bhfuil aon duine inár measc anseo ar féidir leo a bheith bródúil as a bheith ag marcaíocht chomh minic ag na daoine fíorthábhachtacha…
– Cé leis a bhfuil tú ag caint faoi, – chuir duine éigin as an dara grúpa é. – Ní raibh cléireach póilíní sóisearach riamh ag marcaíocht ort!
– Tá a fhios againn cad iad na buanna atá agat, – ghlaodh duine éigin ón tríú grúpa. – Ní fhéadfá buille amháin den fhuip a fhulaingt gan crith!
– Lig dúinn é seo a fháil díreach, a bhráithre! – thosaigh Kolb. – Is fíor go raibh daoine mór le rá ag marcaíocht ar mo dhroim chomh luath le deich mbliana ó shin; bhuailtí siad mé agus níor thug mé caoin riamh, ach b’fhéidir go bhfuil níos mó tuillte inár measc. Tá cinn níos óige b’fhéidir.
– Ní hea, – ghlaodh a lucht tacaíochta.
– Nílimid ag iarraidh cloisteáil faoi onóracha atá as dáta! Tá sé deich mbliana ó marcaíocht ar Kolb, – scairt na guthanna ón dara grúpa.
– Tá fuil óg ag glacadh páirte, lig do na mhadraí seanchnámha a cogain, – ar a dtugtar cuid ón tríú grúpa.
Go tobann ní raibh níos mó torainn ann; bhog daoine ar ais, ar chlé agus ar dheis, chun cosán a ghlanadh agus chonaic mé fear óg thart ar tríocha. Agus é ag druidim leis, chrom gach ceann íseal.
– Cé hé seo? – Chogar mé le mo thiarna talún.
– Is é an ceannaire móréilimh é. Fear óg, ach an-geallta. Ina laethanta tosaigh d’fhéadfadh sé bród a bheith air an giúistís a iompar ar a dhroim trí huaire. Tá níos mó tóir air ná aon duine eile.
– Toghfaidh siad dó b’fhéidir? – D’fhiosraigh mé.
– Tá sé sin níos mó ná cinnte, mar a tharla i gcás na n-iarrthóirí eile go léir – tá siad uile níos sine, tá an t-am caite, ach marcaíocht ar an ngiúistís tamall beag ar a dhroim inné.
– Cad is ainm dó?
– Kleard.
Thug siad áit onóra dó.
– Sílim, – bhris guth Kolb an tost, – nach féidir linn fear níos fearr a aimsiú don phost seo ná Kleard. Tá sé óg, ach níl aon duine níos sine ná é ar nós é.
– Éist, éist!… Saol fada do Kleard!… – a scread na guthanna go léir.
Thug Kolb agus Talb é go dtí áit an chathaoirligh. Rinne gach duine bogha domhain, agus bhí tost iomlán ann.
– Go raibh maith agat, a bhráithre, as an ardmheas atá agat agus an onóir seo a thug tú dom d’aon toil. Tá do dhóchas, a luíonn liom anois, ró-chontúirteach. Ní furasta long mhianta an náisiúin a stiúradh trí laethanta fíorthábhachtacha den sórt sin, ach déanfaidh mé gach rud i mo chumhacht chun d’iontaobhas a chosaint, chun do thuairim a léiriú go hionraic, agus chun ardmheas a bheith tuillte agat ormsa. Go raibh maith agat, a bhráithre, as mo thoghadh.
– Hurra! Hurra! Hurra! – tornach de vótálaithe ó gach taobh.
– Agus anois, a bhráithre, tá súil agam go ligfidh tú dom cúpla focal a rá faoin ócáid thábhachtach seo. Ní furasta pianta den sórt sin a fhulaingt, cibé crá atá i ndán dúinn; níl sé éasca clár éadáin amháin a bheith brandáilte le iarann te. Go deimhin, níl – is pianta iad nach féidir le gach fear a fhulaingt. Lig crith do na cladhairí, lig dóibh dul bán le eagla, ach ní mór dúinn dearmad a dhéanamh ar feadh nóiméad go bhfuil muid mic le sinsear cróga, go ritheann fuil uasal inár féithí, fuil laoch ár seantuismitheoirí, na ridirí mór a bhíodh bás gan súil a chaochadh ar son saoirse agus chun leasa dúinn go léir, a n-sliocht. Is beag an fulaingt atá againn, má smaoiníonn tú ar an bhfulaingt atá orthu – an mbeimid ag iompar mar bhaill de phór meathlaithe agus cráite anois go bhfuilimid ag maireachtáil níos fearr ná riamh? Beidh an pian cosúil le fear agus laoch ag gach fíor-tírghráthóir, gach duine nach bhfuil ag iarraidh náire a chur ar ár náisiún os comhair an domhain uile.
– Chloisteáil! Chloisteáil! Saol fada do Kleard!
Bhí roinnt cainteoirí díograiseacha i ndiaidh Kleard; spreag siad na daoine scanraithe agus arís agus arís eile níos mó nó níos lú an méid a bhí le rá ag Kleard.
Ansin d’iarr seanfhear bán traochta, le aghaidh rocach air, a chuid gruaige agus féasóg chomh bán leis an sneachta, labhairt. Bhí a ghlúine ag crith le haois, a lámha ag crith, a dhroim lúbtha. Tháinig crith ar a ghuth, bhí a shúile geal le deora.
– Leanaí, – thosaigh sé, le deora ag rolladh síos a leicne bán, rocach agus ag titim ar a féasóg bhán, – is trua mé agus gheobhaidh mé bás go luath, ach feictear dom nárbh fhearr duit ligean don náire sin teacht chugat. Tá mé céad bliain d’aois, agus tá mo shaol ar fad caite agam gan é sin!… Cén fáth ar chóir branda na sclábhaíochta a chur ina luí ar mo chloigeann bán agus traochta anois?…
– Síos leis an sean-rógaire sin! – adeir an cathaoirleach.
– Síos leis! – a scairt daoine eile.
– An sean-bhó!
– In áit an t-óg a spreagadh, tá sé ag cur eagla ar gach duine!
– Ba chóir go mbeadh náire air as a chuid ribí liath! Tá sé ina chónaí fada go leor, agus is féidir leis a bheith scanraithe fós – tá muidne atá níos misniúla…
– Síos leis an mbó!
– Caith amach é!
– Síos leis!
Rith slua feargach de tírghráthóirí cróga óga ar an seanfhear agus thosaigh siad ag brú, ag tarraingt, agus ag ciceáil ina fearg.
Lig siad dó imeacht faoi dheireadh mar gheall ar a aois – murach sin bheidís tar éis é a chloí beo.
Gheall siad go léir go mbeadh siad cróga amárach agus go dtaispeánfadh siad gur fiú onóir agus glóir a náisiúin iad.
D’imigh daoine ón gcruinniú in ord den scoth. Mar a bhí siad ag scaradh dúirt siad:
– Amárach feicfimid cé hé cé!
– Déanfaimid na gaisceoir a réiteach amárach!
– Tá an t-am tagtha chun an fiúntach iad féin a idirdhealú ó na daoine neamhfhiúntacha, ionas nach mbeidh gach rógaire in ann croí cróga a chothú!
—
Chuaigh mé ar ais go dtí an teach ósta.
– An bhfaca tú cad as a bhfuil muid déanta? – d’iarr mo thiarna talún orm go bródúil.
– Go deimhin chonaic, – d’fhreagair mé go huathoibríoch, ag mothú go raibh mo neart tréigthe agam agus go raibh mo cheann ag gobadh le imprisean aisteach.
An lá sin féin léigh mé ina nuachtán alt mór le rá mar a leanas:
– A shaoránaigh, tá sé thar am stop a chur leis an bhfód agus an mustra inár measc; tá sé thar am stop a chur le meas a bheith againn ar na focail fholamh a úsáidimid go flúirseach d’fhonn ár gcuid buanna agus fásaigh samhailteacha a thaispeáint. Tá an t-am tagtha, saoránaigh, ár bhfocail a chur faoi thástáil agus a thaispeáint cé atá fiúntach i ndáiríre agus cé nach bhfuil! Ach creidimid nach mbeidh aon mhairtírigh náireach inár measc a chaithfear a thabhairt le fórsa chuig an áit brandála cheaptha. Beidh sé deacair ar gach duine againn a mhothaíonn ina fuil braon d’fhuil uasal ár sinsear a bheith i measc an chéad duine a iompróidh an pian agus an anró, go bródúil agus go ciúin, óir is pian naofa é seo, is íobairt í ar mhaithe le ár dtír agus chun leasa gach duine againn. Ar aghaidh, a shaoránaigh, is é amárach lá na tástála uasal!
—
Chuaigh mo thiarna talún a chodladh an lá sin díreach tar éis an chruinnithe d’fhonn dul chomh luath agus is féidir chuig an áit cheaptha an lá dar gcionn. Bhí go leor acu, áfach, imithe díreach go Halla an Bhaile le bheith chomh gar agus ab fhéidir do cheann na scuaine.
An lá dar gcionn chuaigh mé go Halla an Bhaile. Bhí gach duine ann – óg agus aosta, fireann agus baineann. Thug roinnt máithreacha a gcuid leanaí beaga ina n-arm ionas go bhféadfadh branda na sclábhaíochta iad a bhrandáil, is é sin le rá onóra, agus mar sin ceart níos mó a fháil chun poist arda sa státseirbhís.
Bhí brú agus mionn ann (sa mhéid is go bhfuil siad cosúil linne na Seirbiaigh, agus bhí áthas orm ar bhealach éigin), agus rinne gach duine iarracht a bheith ar an gcéad duine ag an doras. Bhí cuid acu fiú ag cur daoine eile faoin scornach.
Chuir státseirbhíseach speisialta brandaí i bhfeidhm in agra bán foirmiúil a bhí ag déanamh aithrise ar na daoine:
– Ná bí bríomhar ar mhaithe le Dia, tiocfaidh cas gach duine – ní ainmhithe tú, is dóigh liom gur féidir linn a bhainistiú gan sciorradh.
Thosaigh an brandáil. Ghlaodh duine amháin, ní dhearna duine eile ach cnead a ligint astu, ach ní raibh aon duine in ann é a iompróidh gan fuaim fad a bhí mé ann.
Ní raibh mé in ann féachaint ar an gcéasadh seo le fada, mar sin chuaigh mé ar ais go dtí an teach ósta, ach bhí cuid acu ann cheana, ag ithe agus ag ól.
– Tá sé sin thart! – arsa duine acu.
– Bhuel, níor scread muid i ndáiríre, ach bhí Talb ag bradaíl mar asal!… – arsa duine eile.
– Feiceann tú cén chuma atá ar do Talb, agus theastaigh tú é mar chathaoirleach an chruinnithe inné.
– Ah, ní féidir leat é a fheiscint riamh!
Labhair siad, ag grágach le pian agus ag magadh, ach ag iarraidh é a cheilt óna chéile, mar bhí náire ar gach duine gur cheap siad gur bólacht é.
Chuir Kleard náire air féin, toisc gur ghread sé, agus gur laoch é fear darbh ainm Lear toisc gur iarr sé go mbeadh dhá bhranda tógtha ar a mhullach agus nár thug sé fuaim pian riamh. Ní raibh an baile ar fad ag caint ach an meas is mó air.
Rith daoine áirithe, ach ní raibh meas ag duine ar bith orthu.
Tar éis cúpla lá shiúil an ceann le dhá bhranda ar a éadan timpeall agus a cheann ard, le dínit agus féinmheas, lán de ghlóir agus bród, agus cibé áit a chuaigh sé, chrom gach duine a hata chun laoch an lae a cheiliúradh.
Rith fir, mná agus leanaí ina dhiaidh ar an tsráid chun an fear ab fhearr sa tír a fheiceáil. Cibé áit a ndeachaigh sé, lean an cogar a spreag an t-iontas é: ‘Lear, Lear! … Sin é! … Is é sin an laoch nár sháraigh, nár thug fuaim fad is a bhí dhá bhranda brúite ar a éadan! ’Bhí sé i gceannlínte na nuachtán, moladh agus glóir dó.
Agus bhí grá na ndaoine tuillte aige.
—
Ar fud na háite éistim lena leithéid de mholadh, agus tosaím ag mothú na seanfhola Seirbise uasal ag rith i mo veins, Laochra ab ea ár sinsir, fuair siad bás sonnta ar cuaille i gcomhair saoirse; tá ár stair laochais agus an Chosaiv againn freisin. Bainim sult as bród agus baois náisiúnta, fonn orm a thaispeáint cé chomh cróga is atá mo phór agus dul go Halla an Bhaile agus béicigh:
– Cén fáth a mholann tú do Lear?… Ní fhaca tú fíor-laochra riamh! Tar agus féach duit féin cén chuma atá ar fhuil uasal na Seirbia! Cuir deich mbranda i bhfeidhm ar mo cheann, ní amháin dhá!
Thug an státseirbhíseach sa chulaith bhán a bhranda in aice le mo mhullach, agus thosaigh mé… Dhúisigh mé ó mo bhrionglóid.
Chuimil mé mo mhullach ar eagla agus beannaigh mé mé féin, ag smaoineamh ar na rudaí aisteach atá le feiceáil i mbrionglóidí.
– Bhí mé beagnach os cionn ghlóir a Lear, – shíl mé go sásta, d’iompaigh mé mé féin, agus bhí brón orm ar bhealach nár tháinig mé go deireadh mo bhrionglóid.
I mBéalgrád, 1899.
Don Tionscadal “Radoje Domanović”, aistrithe ag Malachy Reynolds, 2021.
Branda
Bha bruadar uamhasach agam. Chan eil mi a ’cur iongnadh cho mòr air an aisling fhèin, ach saoil ciamar a gheibheadh mi misneachd airson bruadar mu rudan uamhasach, nuair a tha mi nam shaoranach sàmhach agus urramach mi fhìn, leanabh umhail de ar màthair ghràdhach Serbia, dìreach mar a h-uile càil. a clann eile. Gu dearbh, tha fios agad, nam bithinn mar eisgeachd ann an rud sam bith, bhiodh e eadar-dhealaichte, ach chan e, a charaid ghràdhaich, bidh mi a ’dèanamh an aon rud ris a h-uile duine eile, agus a thaobh a bhith faiceallach anns a h-uile càil, chan urrainn dha duine a bhith coltach riumsa an sin. Aon uair ’s gum faca mi putan gleansach de dh’ èideadh poileis na laighe air an t-sràid, agus choimhead mi air an glaodh draoidheil aige, cha mhòr nuair a bha mi a ’dol seachad, làn de chuimhneachain milis, nuair gu h-obann, thòisich mo làmh a’ crith agus a ’frasadh gu fàilte; chrom mo cheann gu talamh ann fhèin, agus sgaoil mo bheul a-steach don ghàire àlainn sin a bhios oirnn uile nuair a bhios sinn a ’cur fàilte air na h-uachdarain againn.
– Bidh fuil riaghal a ’ruith nam fhuil – sin agad e! – Is e seo a bha mi a ’smaoineachadh aig an àm sin agus choimhead mi le dìmeas air a’ bhrùid a bha a ’dol seachad a thug ceum gu neo-chùramach air a’ phutan.
– Duine nimheil! – Thuirt mi gu searbh, agus spat, agus an uairsin choisich mi air adhart gu socair, a ’smaoineachadh leis gu bheil a leithid de bhruidean gann; agus bha mi gu sònraichte toilichte gun tug Dia dhomh cridhe grinn agus fuil uasal, misneachail ar sinnsearan.
Uill, chì thu a-nis dè an duine iongantach a th ’annam, gun a bhith eadar-dhealaichte bho shaoranaich urramach eile, agus chan eil teagamh nach bi thu a’ faighneachd ciamar a dh ’fhaodadh rudan cho uamhasach agus gòrach tachairt nam aislingean.
Cha do thachair dad neo-àbhaisteach dhomh an latha sin. Bha dìnnear mhath agam agus às deidh sin shuidh mi a ’togail m’ fhiaclan aig àm cur-seachad; a ’sùghadh m’ fhìon, agus an uairsin, às deidh dhomh feum cho misneachail agus cho cogaiseach a dhèanamh de mo chòraichean mar shaoranach, chaidh mi dhan leabaidh agus thug mi leabhar còmhla rium airson a dhol a chadal nas luaithe.
Cha b ’fhada gus an do shleamhnaich an leabhar bho mo làmhan, an dèidh dhomh, gu dearbh, taing a thoirt do mo mhiann agus, a h-uile dleastanas a rinn mi, thuit mi nam chadal cho neo-chiontach ri uan.
Anns a ’bhad lorg mi mi fhìn air rathad cumhang, eabarach a’ dol tro bheanntan. Oidhche fhuar, dhubh. Bidh a ’ghaoth a’ crith am measg mheuran neo-thorrach agus a ’gearradh mar ràsair nuair a bheanas i ri craiceann rùisgte. An speur dubh, balbh, agus bagarrach, agus sneachda, mar dhuslach, a ’sèideadh a-steach do shùilean agus a’ bualadh an aghaidh duine. No anam beò an àite sam bith. Bidh mi a ’dèanamh cabhag air agus a-nis agus an uairsin a’ dol sìos air an rathad eabarach air an taobh chlì, air an taobh dheas. Bidh mi a ’tuiteam agus a’ tuiteam agus mu dheireadh a ’call mo shlighe, bidh mi a’ coiseachd air adhart – tha fios aig Dia càite – agus chan e oidhche ghoirid, àbhaisteach a th ’ann, ach cho fada ri ceud bliadhna, agus bidh mi a’ coiseachd fad na h-ùine gun fhios càite.
Mar sin choisich mi air adhart airson grunn bhliadhnaichean agus thàinig mi am badeigin, fada, fada air falbh bho mo dhùthaich dhùthchasach gu pàirt neo-aithnichte den t-saoghal, gu dùthaich neònach nach eil fios aig duine mu dheidhinn agus a tha, tha mi cinnteach, ri fhaicinn dìreach ann am bruadar.
A ’siubhal mun fhearann thàinig mi gu baile mòr far an robh mòran dhaoine a’ fuireach. Anns a ’mhargaidh mhòr bha sluagh mòr ann, fuaim uamhasach a’ dol air adhart, gu leòr airson druma cluais a spreadhadh. Chuir mi suas aig taigh-seinnse a bha mu choinneimh a ’mhargaidh agus dh’ fhaighnich mi don uachdaran carson a bha uimhir de dhaoine air cruinneachadh còmhla…
– Tha sinn nar daoine sàmhach agus urramach, – thòisich e air an sgeulachd aige, – tha sinn dìleas agus umhail don mhaighstir lagha.
– An e am maighstir an t-ùghdarras as àirde a th ’agad? – dh ’iarr mi, a’ cur stad air.
– Tha na maighstirean-lagha a ’riaghladh an seo agus is esan ar prìomh ùghdarras; thig na poileis a-rithist.
Rinn mi gàire.
– Carson a tha thu a ‘gàireachdainn?… Nach robh fios agad?… Cò às a tha thu?
Thuirt mi ris mar a chaill mi mo shlighe, agus gun tàinig mi bho dhùthaich fad às – Serbia.
– Tha mi air cluinntinn mun dùthaich ainmeil sin! – chrath e an t-uachdaran ris fhèin, a ’coimhead orm le urram, agus an uairsin bhruidhinn e a-mach:
– Is e sin ar slighe, – chaidh e air adhart, – tha na maighstirean-lagha a ’riaghladh an seo còmhla ris na poileis aige.
– Cò ris a tha na poileis agad coltach?
– Uill, tha diofar sheòrsaichean poileis ann – tha iad eadar-dhealaichte, a rèir an ìre. Tha an fheadhainn as cliùitiche agus nach eil cho cliùiteach… Tha sinn, tha fios agad, daoine sàmhach agus urramach, ach tha a h-uile seòrsa tramp a ’tighinn bhon nàbachd, bidh iad gar truailleadh agus a’ teagasg rudan olc dhuinn. Gus eadar-dhealachadh a dhèanamh air gach aon de na saoranaich againn bho dhaoine eile thug am maighstir-lagha òrdugh an-dè gum bu chòir don h-uile saoranach againn a dhol don Chùirt ionadail, far am bi a bhàrr aig gach fear againn. Is ann air an adhbhar seo a tha uimhir de dhaoine air tighinn còmhla: gus comhairle a thoirt seachad dè a nì iad.
Bha mi a ’cagnadh agus a’ smaoineachadh gum bu chòir dhomh ruith air falbh bhon fhearann neònach seo cho luath ‘s a b’ urrainn dhomh, oir cha robh mi, ged a bha mi nam Shearba, cleachdte ri leithid de thaisbeanadh de spiorad na còmhstri, agus bha mi rud beag an-fhoiseil mu dheidhinn!
Bha an t-uachdaran a ’gàireachdainn gu fialaidh, a’ tapadh orm air a ’ghualainn, agus ag ràdh gu pròiseil:
– Ah, choigreach, a bheil seo gu leòr airson eagal a chuir ort? Chan iongnadh, feumaidh tu a dhol astar mòr gus misneach a lorg mar an fheadhainn againn!
– Agus dè tha thu a ’ciallachadh a dhèanamh? – dh’fhaighnich mi gu sgiobalta.
– Abair ceist! Chì thu cho treun ’s a tha sinn. Feumaidh tu a dhol air slighe fhada gus misneach a lorg mar sinne, tha mi ag innse dhut. Tha thu air siubhal fad is farsaing agus air an saoghal fhaicinn, ach tha mi cinnteach nach fhaca thu gaisgich nas motha na tha sinne. Rachamaid ann còmhla. Feumaidh mi cabhag a dhèanamh.
Bha sinn dìreach airson a dhol nuair a chuala sinn, air beulaibh an dorais, sgàineadh cuip.
Choimhead mi a-mach: bha sealladh ri fhaicinn – bha fear le bonaid trì-adharcach air a cheann, air a sgeadachadh ann an deise dathte, a ’marcachd air cùl fear eile ann an aodach glè bheairteach de ghearradh cumanta, sìobhalta. Stad e air beulaibh an taigh-seinnse agus chaidh am marcaiche sìos.
Chaidh an t-uachdaran a-mach, chrom e gu làr, agus chaidh an duine san deise dathte a-steach don taigh-seinnse gu bòrd sgeadaichte gu sònraichte. Bha am fear anns an aodach sìobhalta a ’fuireach air beulaibh an taigh-seinnse agus a’ feitheamh. Ghluais an t-uachdaran ìosal dha cuideachd.
– Cò mu dheidhinn a tha seo? – Dh ’fhaighnich mi don uachdaran, fo imcheist mhòr.
– Uill, tha am fear a chaidh a-steach don taigh-seinnse na fir poilis aig àrd inbhe, agus tha an duine seo mar aon de na saoranaich as cliùitiche againn, glè bheairteach, agus fìor ghràdhaiche, – a chuir uisge-beatha air an uachdaran.
– Ach carson a leig e leis an fhear eile rothaireachd air a dhruim?
Chrath an t-uachdaran a cheann thugam agus rinn sinn ceum gu aon taobh. Thug e gàire eagallach dhomh agus thuirt e:
– Tha sinn ga fhaicinn mar urram mòr nach ann ainneamh a tha airidh air! – Dh ’innis e tòrr rudan dhomh a bharrachd air an sin, ach bha mi cho toilichte nach b’ urrainn dhomh an dèanamh a-mach. Ach chuala mi gu soilleir na thuirt e aig an deireadh: – Is e seirbheis a th ’ann do dhùthaich nach do dh’ionnsaich a h-uile dùthaich meas!
–
Thàinig sinn chun choinneamh agus bha taghadh a ’chathraiche a’ dol air adhart mu thràth.
Chuir a ’chiad bhuidheann suas fear air an robh Kolb, ma chuimhnicheas mi an t-ainm ceart, mar thagraiche airson a’ chathraiche; bha an dàrna buidheann ag iarraidh Talb, agus bha an tagraiche fhèin aig an treas buidheann.
Bha ùpraid eagallach ann; bha gach buidheann airson an duine aca fhèin a phutadh.
– Tha mi a ’smaoineachadh nach eil fear nas fheàrr againn na Kolb airson cathraiche coinneamh cho cudromach, – thuirt guth bhon chiad bhuidheann, – oir tha fios againn uile cho math air a bhuadhan mar shaoranach agus a mhisneachd mhòr. Chan eil mi a ’smaoineachadh gu bheil duine nar measg an seo a tha comasach air a bhith a’ marcachd cho tric leis na daoine cudromach…
– Cò air a tha thu a ’bruidhinn mu dheidhinn, – chuir e às do chuideigin bhon dàrna buidheann. – Cha robh clàrc poileis òg a-riamh a ’marcachd ort!
– Tha fios againn dè na buadhan a th ’agad, – ghlaodh cuideigin bhon treas bhuidheann. – Cha b ’urrainn dhut a-riamh aon bhuille den chuip fhulang gun a bhith a’ crith!
– Leig leinn seo fhaighinn gu dìreach, a bhràithrean! – thòisich Kolb. – Tha e fìor gun robh daoine cliùiteach a ’marcachd air mo dhruim cho tràth ri deich bliadhna air ais; chrath iad mi agus cha tug mi glaodh a-riamh, ach is dòcha gu bheil barrachd dhaoine airidh nar measg. Is dòcha gu bheil feadhainn nas òige nas fheàrr.
– Chan eil, chan eil, – ghlaodh a luchd-taic.
– Chan eil sinn airson cluinntinn mu urraman a tha seann-fhasanta! Tha deich bliadhna bho chaidh Kolb a marcachd – dh ’èigh e na guthan bhon dàrna buidheann.
– Tha fuil òg a ’gabhail thairis, leig le seann choin a bhith a’ cagnadh seann chnàmhan, – ris an canar cuid bhon treas bhuidheann.
Gu h-obann cha robh barrachd fuaim ann; ghluais daoine air ais, clì is deas, gus frith-rathad a ghlanadh agus chunnaic mi fear òg de mu thrithead. Nuair a bha e a ’dlùthachadh, chrom a h-uile ceann ìosal.
– Cò tha seo? – Chuir mi uisge-beatha ris an uachdaran agam.
– Is e an stiùiriche mòr-chòrdte. Duine òg, ach gealltanach. Anns na làithean tràtha dh ’fhaodadh e bòstadh gun tug e am britheamh air a dhruim trì tursan. Tha e nas mòr-chòrdte na duine sam bith eile.
– Is dòcha gun tagh iad e? – Dh ’fheòraich mi.
– Tha sin nas cinntiche, oir mar a tha a h-uile tagraiche eile – tha iad uile nas sine, tha ùine air a dhol seachad orra, ach mharcaich am maighstir-lagha airson beagan ùine air a dhruim an-dè.
– Dè an t-ainm a th ’air?
– Kleard.
Thug iad àite urram dha.
– Tha mi a ’smaoineachadh, – bhris guth Kolb an t-sàmhchair, – nach urrainn dhuinn fear nas fheàrr a lorg airson an t-suidheachaidh seo na Kleard. Tha e òg, ach chan eil gin againn nas sine.
– Cluinn, cluinn!… Kleard beò fada!… – bha na guthan uile a ’ròstadh.
Thug Kolb agus Talb e gu àite a ’chathraiche. Rinn a h-uile duine bogha domhainn, agus bha sàmhchair gu tur ann.
– Tapadh leat, a bhràithrean, airson do spèis àrd agus an urram seo a thug thu dhomh gu h-aon-ghuthach. Tha na dòchasan agad, a tha còmhla rium a-nis, ro rèidh. Chan eil e furasta a bhith a ’stiùireadh long de mhiannan na dùthcha tro làithean cho cudromach, ach nì mi a h-uile rud a tha nam chomas gus earbsa a dhearbhadh, do bheachd a riochdachadh gu h-onarach, agus a bhith airidh air do spèis àrd dhòmhsa. Tapadh leibh, mo bhràithrean, airson mo thaghadh.
– Horo! Horo! Horo! – luchd-bhòtaidh a ’tilgeil bho gach taobh.
– Agus a-nis, a bhràithrean, tha mi an dòchas gun leig thu leam beagan fhaclan a ràdh mun tachartas chudromach seo. Chan eil e furasta a bhith a ’fulang leithid de phian, na torran sin a tha ann dhuinn; chan eil e furasta do mhullach a bhith air a chomharrachadh le iarann teth. Gu dearbh, chan e – is e pianta a th ’annta nach urrainn dha na fir uile fhulang. Bidh crith air na buachaillean, leig leotha lìonadh le eagal, ach cha bu chòir dhuinn dìochuimhneachadh airson mionaid gu bheil sinn nar mic le sinnsearan gaisgeil, gu bheil fuil uasal a ’ruith anns na fìonaichean againn, fuil gaisgeil ar seanairean, na ridirean mòra a bhiodh a’ bàsachadh às an aonais. a ’bualadh sùla airson saorsa agus airson math dhuinn uile, an ginealach aca. Tha ar fulangas beag, ma smaoinicheas tu air na dh ’fhuiling iad – am bi sinn gad ghiùlan fhèin mar bhuill de bhriod lùbach agus lag a-nis gu bheil sinn beò nas fheàrr na bha e a-riamh? Bidh gach fìor ghràdhaiche, a h-uile duine nach eil ag iarraidh nàire a chuir air ar dùthaich ron t-saoghal air fad, a ’giùlan a’ phian mar dhuine agus gaisgeach.
– Cluinn! Cluinn! Bi beò Kleard!
Bha grunn luchd-labhairt làidir ann às deidh Kleard; bhrosnaich iad na daoine eagallach agus rinn iad a-rithist barrachd no nas lugha na bha Kleard air a ràdh.
An uairsin dh ’iarr bodach bàn, le aodann rùisgte, a fhalt agus feusag cho geal ris an t-sneachda, bruidhinn. Bha a ghlùinean air chrith le aois, a làmhan air chrith, a dhruim air a chromadh. Bha a ghuth a ’crith, bha a shùilean soilleir le deòir.
– A chlann, – thòisich e, le deòir a ’ruith sìos a ghruaidhean geal, rocach agus a’ tuiteam air a fheusag gheal, – tha mi truagh agus gheibh mi bàs a dh ’aithghearr, ach tha e coltach rium gum b’ fheàrr dhut nach leigeadh le nàire a thighinn thugad… Tha mi ceud bliadhna a dh’aois, agus tha mi air a bhith beò fad mo bheatha às aonais sin!… Carson a bu chòir suaicheantas tràilleachd buaidh a thoirt air mo cheann geal agus sgìth a-nis?…
– Sìos leis an t-seann rascal sin! – ghlaodh an cathraiche.
– Sìos leis! – dh ’èigh cuid eile.
– An seann cladhaire!
– An àite a bhith a ’brosnachadh na h-òigridh, tha e a’ cur eagal air a h-uile duine!
– Bu chòir dha nàire a bhith air na falt liath aige! Tha e air a bhith beò fada gu leòr, agus faodaidh e fhathast a bhith fo eagal – tha sinne a tha òg nas misneachaile…
– Sìos leis a ’mhart!
– Tilg a-mach e!
– Sìos leis!
Ruith sluagh feargach de luchd-gràidh òg, gaisgeil air an t-seann duine agus thòisich iad a ’putadh, a’ tarraing, agus a ’breabadh nan ionnsaigh.
Leig iad mu dheireadh e air sgàth aois – air neo bhiodh iad air a chuir beò.
Gheall iad uile iad fhèin a bhith treun a-màireach agus a bhith gan sealltainn fhèin airidh air urram agus glòir na dùthcha aca.
Dh ’fhalbh daoine bhon choinneimh ann an deagh òrdugh. Mar a bha iad a ’dealachadh thuirt iad:
– Amàireach chì sinn cò tha!
– Bidh sinn a ’rèiteach nam feirmealaichean a-màireach!
– Tha an t-àm air tighinn airson an fheadhainn a tha airidh air dealachadh a dhèanamh eadar na neo-airidh, gus nach bi a h-uile rascal comasach air cridhe gaisgeil a bhrosnachadh!
–
Chaidh mi air ais dhan taigh-sheinnse.
– Am faca tu cò às a tha sinn? – dh ’iarr m’ uachdaran orm gu pròiseil.
– Gu dearbh tha mi, – fhreagair mi gu fèin-ghluasadach, a ’faireachdainn gu robh mo neart air mo thrèigsinn agus gu robh mo cheann beò le beachdan neònach.
Air an latha sin leugh mi anns a ’phàipear-naidheachd aca prìomh artaigil a bha mar a leanas:
– Saoranaich, tha an t-àm ann stad a chuir air an dìomhain a bhith a ’bòstadh agus a’ snàmh nar measg; tha an t-àm ann stad a chuir air a bhith a ’toirt urram do na faclan falamh a bhios sinn a’ cleachdadh ann an doimhneachd gus na buadhan mac-meanmnach agus na fàsaichean againn a thaisbeanadh. Tha an t-àm air tighinn, saoranaich, ar faclan a chur gu deuchainn agus sealltainn cò a tha fìor airidh agus cò nach eil! Ach tha sinn den bheachd nach bi gealtairean tàmailteach nar measg a dh ’fheumar a thoirt le feachd don àite branndaidh ainmichte. Bidh a h-uile duine againn a tha a ’faireachdainn anns na cuislean aige tuiteam de fhuil uasal ar sinnsearan a’ strì ri bhith am measg a ’chiad fheadhainn a ghiùlaineas pian agus dòrainn, gu pròiseil agus gu sàmhach, oir is e pian naomh a tha seo, tha e na ìobairt airson math na ar dùthaich agus airson math dhuinn uile. Air adhart, a shaoranaich, oir is e a-màireach latha an deuchainn uasal!…
–
Chaidh an t-uachdaran agam dhan leabaidh an latha sin dìreach às deidh na coinneimh gus faighinn cho tràth ‘s a ghabhas don àite ainmichte an ath latha. Bha mòran, ge-tà, air a dhol dìreach gu Talla a ’Bhaile gus a bhith cho faisg’ s a ghabhas air ceann a ’chiudha.
An ath latha chaidh mi gu Talla a ’Bhaile. Bha a h-uile duine ann – sean is òg, fireann is boireann. Thug cuid de mhàthraichean an leanaban beaga nan gàirdeanan gus am biodh iad air an comharrachadh le suaicheantas tràilleachd, is e sin ri ràdh urram, agus mar sin barrachd còir fhaighinn air dreuchdan àrda san t-seirbheis chatharra.
Bha putadh is mionnachadh ann (leis gu bheil iad caran coltach ruinn Serbaich, agus bha mi toilichte air choireigin), agus bha a h-uile duine ag iarraidh a bhith mar a ’chiad fhear aig an doras. Bha cuid eadhon a ’toirt feadhainn eile leis an amhach.
Chaidh suaicheantasan a chuir an sàs le seirbheiseach catharra sònraichte ann an deise gheal, foirmeil a bha gu math tàmailteach dha na daoine:
– Na dean ùpraid airson Dia, thig tionndadh a h-uile duine – chan e beathaichean a th ’annad, tha mi creidsinn gun urrainn dhuinn a riaghladh gun a bhith a’ crùbadh.
Thòisich am branndadh. Dh ’èigh fear dhiubh, cha do rinn fear eile ach gearan, ach cha robh e comasach dha duine a ghiùlan gun fhuaim fhad‘ s a bha mi ann.
Cha b ’urrainn dhomh mathan a bhith a’ coimhead a ’chràdh seo fada, agus mar sin chaidh mi air ais don taigh-sheinnse, ach bha cuid dhiubh ann mu thràth, ag ithe agus ag òl.
– Tha sin seachad! – thuirt fear dhiubh.
– Uill, cha robh sinn dha-rìribh a ’sgreuchail, ach bha Talb a’ frasadh mar asal!… – thuirt fear eile.
– Chì thu cò ris a tha an Talb agad coltach, agus bha thu airson gum biodh e agad mar chathraiche na coinneimh an-dè.
– Ah, chan urrainn dhut a-riamh innse!
Bha iad a ’bruidhinn, a’ gearan le pian agus a ’brùchdadh, ach a’ feuchainn ri falach bho chèile, oir bha nàire air gach fear a bhith air am faicinn mar ghealtair.
Ghabh Kleard nàire e fhèin, oir bha e a ’gearan, agus bha fear air an robh Lear na ghaisgeach oir dh’ iarr e gum biodh dà bhrand air an aghaidh aige agus nach tug e a-riamh fuaim pian. Bha am baile air fad a ’bruidhinn leis an spèis as motha a-mhàin mu dheidhinn.
Ruith cuid de dhaoine air falbh, ach bha a h-uile duine a ’dèanamh tàir orra.
An ceann beagan làithean choisich am fear le dà bhrand air a bheulaibh le ceann air a chumail àrd, le urram agus fèin-spèis, làn de ghlòir agus moit, agus ge bith càite an deach e, bhiodh a h-uile duine a ’cromadh agus a’ dalladh a ad gus fàilte a chuir air gaisgeach an latha.
Ruith fir, boireannaich agus clann às a dhèidh air an t-sràid gus am fear as motha san dùthaich fhaicinn. Ge bith càite an deach e, lean uisge-beatha air a bhrosnachadh le iongnadh: ‘Lear, Lear!… Sin e!… Is e sin an gaisgeach nach do ghuil, nach tug fuaim fhad ‘s a bha dà bhrand ainmeil air a bheulaibh!’ Bha e ann an cinn nam pàipearan-naidheachd, ga mholadh agus ga ghlòrachadh.
Agus bha e airidh air gaol nan daoine.
–
Air feadh an àite tha mi ag èisteachd ris a leithid de mholadh, agus tha mi a ’tòiseachadh a’ faireachdainn an t-seann fhuil uasal Serbianach a ’ruith nam veins, Bha ar sinnsearan nan gaisgich, bhàsaich iad le impidh air geallaidhean airson saorsa; tha an àm gaisgeil againn agus an Kosovo againn cuideachd. Tha mi a ’dèanamh uaill le uaill nàiseanta agus vanity, a’ miannachadh sealltainn cho treun sa tha mo bhriod agus a ’ruith gu Talla a’ Bhaile agus ag èigheachd:
– Carson a tha thu a ’moladh do Lear?… Chan fhaca thu a-riamh fìor ghaisgich! Thig a choimhead dhut fhèin cò ris a tha fuil uasal Serbia coltach! Cuir deich brandaichean air mo cheann, chan e a-mhàin dhà!
Thug an seirbheiseach catharra san deise gheal a bhrand faisg air mo bheulaibh, agus thòisich mi… Dhùisg mi bho mo bhruadar.
Suathadh mo mhaoil le eagal agus chaidh mi thairis orm, a ’cnuasachadh air na rudan neònach a tha a’ nochdadh ann am bruadar.
– Cha mhòr nach do ghabh mi thairis air glòir an Lear aca, – shaoil mi agus, riaraichte, thionndaidh mi a-null, agus bha mi rudeigin duilich nach tàinig mo bhruadar gu crìch.
Ann am Belgrade, 1899.
Airson a ’phròiseict “Radoje Domanović” air eadar-theangachadh le Gerard Wilkie, 2020.
Радоје Домановић 