Ákàrà
Enwere m nrọ dị egwu. Ọ naghị eju m anya na nrọ ahụ n’onwe ya, mana m na-eche ka m ga-esi nweta obi ike ịrọ nrọ maka ihe ndị jọgburu onwe ya, mgbe m bụ nwa amaala dị nwayọ na nke a na-akwenye ùgwù, nwa na-erube isi nke nne anyị hụrụ n’anya, Serbia nwere nsogbu, dịkwa ka ụmụ ya ndị ọzọ. N’ezie, ị maara, ọ bụrụ na m bụ ihe dị iche na ihe ọ bụla, ọ ga-adị iche, mana mba, ezigbo enyi m, m na-eme otu ihe ahụ onye ọ bụla ọzọ, yana maka ịkpachara anya n’ihe niile, ọ nweghị onye nwere ike ịha m mma ebe ahụ. Ozugbo m hụrụ bọtịnụ na-egbu maramara nke uwe onye uwe ojii ka ọ tọgbọ n’okporo ụzọ, m legidere anya na-enwu anwansi ya, ọ fọrọ nke nta ka m gafere, jupụta ncheta dị ụtọ, na mberede, aka m malitere ịma jijiji wee rute ekele; isi m hulatara ala n’onwe ya, ọnụ m gbasakwara n’ọchị ọchị ahụ mara mma nke anyị niile na-eyi mgbe anyị na-ekele ndị isi anyị.
– Ọbara dị mma na-agba na akwara m – ọ bụ ihe ọ bụ! – Nke a bụ ihe m chere n’oge ahụ wee jiri nlelị lelee onye na-agafe agafe nke ji akpachapụ anya tinye bọtịnụ ahụ.
– A nzuzu! – Ekwuru m okwu ilu, ma gbụọ ya ọnụ mmiri, wee jiri nwayọ gaa n’ihu, kasie ya obi site n’iche na ụdị ndị ahụ dị ole na ole; na enwere m ọńụ karịsịa na Chineke nyere m obi nụchara anụcha na ọbara mara mma nke ndị nna nna anyị.
Ọ dị mma, ị nwere ike ịhụ ugbu a ụdị nwoke m bụ, ọ dịtụghị iche na ụmụ amaala ndị ọzọ a na-akwanyere ùgwù, ị ga-enwekwa obi abụọ ị ga-eche etu ụdị ihe jọgburu onwe ya na nzuzu nwere ike isi mee na nrọ m.
Ọ dịghị ihe ọhụrụ mere m n’ụbọchị ahụ. Enwere m ezigbo nri abalị, emesịa m nọdụ na-atụtụ ezé m n’oge ntụrụndụ; ịppingụ mmanya m, mgbe ahụ, ebe m jiri ikike m dị ka nwa amaala jiri obi ike na akọ na uche mee ihe, agara m dinara wee were akwụkwọ ka m wee hie ụra ngwa ngwa.
N’oge na-adịghị anya akwụkwọ ahụ si n’aka m pụọ, na-emezurịrị ọchịchọ m na, mgbe arụchara ọrụ m niile, ụra buuru m dị ka onye aka ya dị ọcha.
Ozugbo ahụ, ahụrụ m onwe m n’okporo ụzọ dị warara nke juru apịtị nke na-agafe ugwu. Oyi, abalị abalị. Ifufe na-eku n’etiti alaka ndị na-adịghị amụ ihe, na-ebekwa ka agụba mgbe ọ bụla ọ metụrụ akpụkpọ ahụ gba ọtọ aka. Ihu igwe gbachapụrụ agbachapụ, dara ogbi, na-eyi egwu, na snow, dị ka uzuzu, na-afụ n’anya mmadụ ma na-eti ihu ya. Ọ bụghị mkpụrụ obi dị ndụ ebe ọ bụla. Ana m eme ọsọ ọsọ na mgbe ọ bụla m na -amịpụ n’okporo ụzọ apịtị dị n’aka ekpe, n’aka nri. M na-ama jijiji wee daa wee mesịa hapụ ụzọ m, m na-awagharị – Chineke maara ebe – ọ bụghịkwa abalị dị mkpụmkpụ, mana ogologo oge otu narị afọ, ana m ejekwa ije oge niile n’amaghị ebe.
N’ihi ya, m jere ije ruo ọtụtụ afọ wee bịa ebe dị anya, nke dị anya site na obodo m gaa n’akụkụ ụwa amabeghị, gaa n’ala ọzọ nke nwere ike ọ nweghị onye maara ya na nke m ji n’aka na enwere ike ịhụ ya naanị na nrọ.
Ịgagharị n’ala m bịara n’otu nnukwu obodo ebe ọtụtụ mmadụ bi. N’ọmà ahịa ka nnukwu igwe mmadụ nọ, oke mkpọtụ na-aga n’ihu, nke ga-ezu ịkụbido otu ntị. Etinyere m n’ụlọ ebe a na-eche ahịa ma jụọ onye nwe ụlọ ihe kpatara ọtụtụ mmadụ ji gbakọta ọnụ…
– Anyị bụ ndị dị nwayọ na ndị a na-akwanyere ùgwù,
– Ọ malitere akụkọ ya, – anyị na-eguzosi ike n’ihe ma na-erubere onye oka ikpe isi.
– Onye ọka ikpe ọ bụ ikike kachasị gị? – Ajụrụ m ya, na-agbagha ya.
– Onye ọka ikpe na-achị ebe a, ọ bụkwa ya bụ ikike kacha elu anyị; ndị uwe ojii na – abịa ma ọ gasia.
M chịrị ọchị.
– Kedu ihe ị na-amụrụ amụ?… Ị maghị?… Ebee ka i si bịa?
Agwara m ya otu ụzọ m si furu efu, na esi m n’ala dị anya bịa – Serbia.
– Anụrụ m banyere mba a ma ama!
– Onye nwe ụlọ kuru okwu n’ime onwe ya, na-ele m anya nke ọma, wee kwuo okwu n’olu dara ụda:
– Nke ahụ bụ ụzọ anyị, – ọ gara n’ihu, – onye ọka ikpe na ndị uwe ojii ya na-achị ebe a.
– Kedu ụdị ndị uwe ojii gị dị?
– Ọ dị mma, ụdị ndị uwe ojii dị iche iche – ha na-adịgasị iche, dịka ọkwa ha siri dị. A na-enwe ndị dị iche na ndị na-adịchaghị iche… Anyị bụ, ị maara, ndị dị jụụ na ndị a na-akwanyere ùgwù, mana ụdị ọnyà ọ bụla na-esi na agbata obi, ha na-emebi anyị ma na-akụziri anyị ihe ọjọọ. Iji mara ụmụ amaala anyị ọ bụla na ndị ọzọ onye ọka ikpe nyere iwu ụnyaahụ na ụmụ amaala anyị niile ga-aga n’Ụlọikpe obodo, ebe onye ọ bụla n’ime anyị ga-etinye akara n’egedege ihu ya. Nke a bụ ya mere ọtụtụ mmadụ ji agbakọta ọnụ: ka ha nye ndụmọdụ ihe ha ga-eme.
Ụjọ jidere m wee chee na m kwesịrị ịgbapụ n’ala a dị ịtụnanya ngwa ngwa m nwere ike, n’ihi na mụ onwe m, ọ bụ ezie na m bụ onye Serbia, emeghị ngosi dị otú ahụ nke mmụọ ịnyịnya, enwerekwa m obere ahụ iru ala maka ya!
Onye nwe ụlọ chịrị ọchị nke ọma, kụọ m aka n’ubu, wee kwuo nganga:
– E, onye bịara abịa, nke a ezuru gị ịtu ụjọ? Ka a sịkwa ihe mere, ị ga ga ogologo ụzọ iji chọta obi ike dị ka nke anyị!
– Gịnịkwa ka ị pụtara ime? – Ajụrụ m na ihere.
– Gịnị bụ ajụjụ a! Ị ga-ahụ ka anyị siri nwee obi ike. Ị ga-aga ogologo ụzọ ịchọta obi ike dị ka nke anyị, a sị m gị. Ị meela njem dị anya na anya wee hụ ụwa, mana ejiri m n’aka na ị hụbeghị ndị dike ka anyị. Ka anyị gaa ebe ahụ ọnụ. M ga-eme ọsọ ọsọ.
Ọ fọrọ obere ka anyị gawa mgbe anyị nụrụ, n’ihu ọnụ ụzọ, mgbape nke ụtarị.
M lepụrụ anya: enwere ihe ị ga-ahụ-nwoke nwere okpu na-enwu enwu, nke nwere mpi atọ n’isi ya, yi uwe dị oke mma, nọ n’azụ nwoke ọzọ nwere akwa mara mma nke ukwuu, nke ndị nkịtị. Ọ kwụsịrị n’ihu ụlọ ndị ọbịa ma onye ahụ na-agba ya gbadara.
Onye nwe ụlọ ahụ pụrụ, kpọọ isiala, nwoke ahụ yi uwe mara mma wee banye n’ime ụlọ gaa na tebụl a chọrọ mma pụrụ iche. Onye yi uwe nkịtị nọrọ n’ihu ụlọ ndị ọbịa wee chere. Onye nwe ụlọ kpọkwara ya isiala.
– Gịnị bụ ihe a niile? – Ajụrụ m onye nwe ụlọ, o juru m anya nke ukwuu.
– Ọ dị mma, onye batara n’ụlọ ebe a bụ onye uwe ojii nwere ọkwá dị elu, nwoke a bụkwa otu n’ime ụmụ amaala anyị ama ama, onye bara ọgaranya nke ukwuu, na onye hụrụ mba n’anya nke ukwuu, – onye nwe ụlọ gbakwụnyere.
– Ma gịnị kpatara o ji hapụ onye nke ọzọ ka ọ nọkwasị ya n’azụ?
Onye nwe ụlọ fegharịrị isi wee kporo m pụọ n’akụkụ. O nyere m ọnụ ọchị ọchị wee sị:
– Anyị na-ewere ya dị ka nnukwu nsọpụrụ nke ekwesighi ekwesighi! – Ọ gwara m ọtụtụ ihe ma e wezụga, mana enwere m obi anụrị nke na enweghị m ike ịpụta ha. Mana anụrụ m nke ọma ihe o kwuru na njedebe: – Ọ bụ ọrụ obodo mmadụ nke mba niile amụtabeghị inwe ekele!
–
Anyị bịara nzukọ na nhọpụta onye isi oche amalitelarị.
Ìgwè nke mbụ tinyere otu nwoke a na-akpọ Kolb, ọ bụrụ na m cheta aha ahụ nke ọma, dịka onye na-azọ oche ya; ìgwè nke abụọ chọrọ Talb, nke atọ nwere onye nke ya.
E nwere ọgba aghara dị egwu; otu ọ bụla chọrọ ịmanye nwoke nke ya.
– Echere m na anyị enweghị nwoke ka mma karịa Kolb maka oche nke nzukọ dị mkpa, – kwuru otu olu sitere na ndị otu mbụ, – maka na anyị niile maara nke ọma omume ọma ya dị ka nwa amaala na nnukwu obi ike ya. Echeghị m na ọ nwere onye nọ n’etiti anyị ebe a nwere ike ịnya isi na ndị mmadụ dị mkpa na-agbakarị ya ugboro ugboro…
– Kedu onye ị bu ekwu maka ya, -otu onye n’ime ndị otu nke abụọ tiri mkpu. – Onye ode akwụkwọ uwe ojii nke obere enwetụbeghị gi!
– Anyị maara ihe omume ọma gị bụ, – ka otu onye siri n’òtù nke atọ tiri mkpu. – Ọ nweghị mgbe ị ga-ata otu ụtarị na-ebeghị mkpu!
– Ka anyị dozie nke a, ụmụnna! – Kolb malitere. – Ọ bụ eziokwu na ndị ama ama nọ na-agba m azụ ka afọ iri gara aga; ha pịara m ihe, anaghị m eti mkpu ọ bụla, mana ọ nwere ike bụrụ na enwere ndị kwesịrị ekwesị n’etiti anyị. Enwere ike ịbụ ndị ka mma karịa.
– Mba, mba, – ka ndị na-akwado ya tiri mkpu.
– Anyị achọghị ịnụ maka nkwanye ugwu oge ochie! Ọ bụ afọ iri kemgbe Kolb nọkwasịrị n’elu, – olu sitere na otu nke abụọ tiri mkpu.
– Ọbara na-eto eto na ewere, hapụ nkịta ochie ka ha taa ọkpụkpụ ochie, – akpọrọ ụfọdụ sitere na otu nke atọ.
Na mberede, e nweghị mkpọtụ ọzọ; ndị mmadụ laghachiri azụ, aka ekpe na aka nri, iji kpochapụ ụzọ na ahụrụ m nwa okorobịa dị ihe dị ka iri atọ. Ka ọ na-erute nso, isi niile kpọrọ isi ala.
– Onye bụ nke a? – Agwara m onye nwe ụlọ m okwu.
– Ọ bụ onye ndu ama ama. Nwa okorobịa, mana na-ekwe nkwa. N’oge ọ bụ nwata, ọ nwere ike ịnya isi na ọ buru onye ọkaikpe n’azụ ya ugboro atọ. Ọ na-ewu ewu karịa onye ọ bụla ọzọ.
– Ha nwere ike họrọ ya? – Ajụrụ m.
– Nke a karịrị akarị, maka na ndị niile na-azọ ọkwa – ha niile emeela okenye, oge agafeela ha, ebe onye ọka ikpe nọkwasịrị n’azụ ya ụnyaahụ.
– Gịnị bụ aha ya?
– Kleard.
Ha nyere ya ebe nsọpụrụ.
– Echere m, – olu Kolb malitere okwu, – na anyị enweghị ike ịchọta nwoke ka mma maka ọkwa a karịa Kleard. Ọ ka na-eto eto, ma ọ dịghị onye ọ bụla n’ime anyị tọrọ ya hà nhata.
– Nụrụ, nụrụ!… Kleard dị ogologo ndụ!… – olu niile dara ụda.
Kolb na Talb kpọgara ya ebe onye isi oche. Onye ọ bụla mere ụta miri emi, wee gba nkịtị.
– Daalụ, ụmụnna, maka nkwanye ugwu dị elu na nsọpụrụ a unu jiri otu olu nye m. Olileanya gị, nke dị n’aka m ugbu a, na-atọ gị ụtọ nke ukwuu. Ọ dịghị mfe iduzi ụgbọ nke ọchịchọ mba n’ime ụbọchị ndị a dị oke mkpa, mana m ga-eme ike m niile iji kwado ntụkwasị obi gị, iji gosipụta echiche gị n’eziokwu, na iru eru m nke ukwuu. Daalụ, ụmụnna m, maka ịhọpụta m.
– Ma ugbu a, ụmụnna m, enwere m olileanya na ị ga-ekwe ka m kwuo okwu ole na ole gbasara ihe omume a dị mkpa. Ọ dịghị mfe ịta ahụhụ ụdị mgbu a, ụdị mmekpa ahụ nke na-echere anyị; ọ dịghị mfe mmadụ iji ọkụ kpụ ọkụ n’egedege ihu ya. N’ezie, mba – ha bụ ihe mgbu nke ọ bụghị mmadụ niile ga-edili. Ka ndị ụjọ wee maa jijiji, ka ha jiri ụjọ tụọ egwu, mana anyị agaghị echefu nwa oge na anyị bụ ụmụ nna nna nwere obi ike, na ọbara dị mma na-agba na akwara anyị, ọbara nna nna anyị ochie, nnukwu ndị ọchịagha na-anwụ na enweghị na-eti nku anya maka nnwere onwe na maka ọdịmma anyị niile, ụmụ ha.
Ahụhụ anyị pere mpe, ọ bụrụ na ị na eche maka ahụhụ ha – anyị ga-akpa agwa dị ka ndị otu mebiri emebi na ndị ụjọ ugbu a anyị na-ebi ndụ dị mma karịa ka ọ dị na mbụ? Ezigbo onye ọ bụla ịhụ mba n’anya, onye ọ bụla na-achọghị ime ka ihere mee mba anyị n’ihu ụwa niile, ga-ebu ihe mgbu dịka nwoke na dike.
– Nụrụ! Nụrụ! Ogologo ndụ Kleard!
Enwere ọtụtụ ndị na-ekwu okwu ọkụ mgbe Kleard gasịrị; ha gbara ndị ahụ ụjọ ji ume ma kwughachi ihe Kleard kwuru. Mgbe ahụ, otu agadi nwoke ike gwụrụ nke nwere ihu gbara ajị, ntutu na ajị agba ya na-acha ka snow, rịọrọ ka ọ kwuo okwu. Ikpere ya na-ama jijiji ka nká, aka ya na-ama jijiji, azụ ya na-ehulata. Olu ya mara jijiji, anya ya na-enwu gbaa na anya mmiri.
– Ụmụaka, – ọ malitere, na anya mmiri na-asọda na acha ọcha ya, na ntì ya na apịa apị wee daa na afụ ọnụ ya na acha ọcha, – enwere m nhụjuanya na m ga-anwụ n’oge na-adịghị anya, mana ọ dị m ka ọ ka mma na ị gaghị ekwe ka ụdị ihere a bịakwute gị. Adị m otu narị afọ, ebiela m ndụ m niile na-enweghị nke ahụ!… Gini mere ekwesịrị iji masị akara nke ịgba ohu n’isi ọcha m na ike gwụrụ ugbu a?…
– Soro onye nzuzu ochie a! – onye isi oche tiri mkpu.
– Soro ya nọrọ! – ndị ọzọ tiri mkpu.
– Onye ụjọ ochie!
– Kama ịgba ụmụaka ume, ọ na-etinye mmadụ niile ụjọ!
– Ihere ya ga-eme ya n’isi awọ ya! Ọ dịrịla ndụ ogologo oge, ọ ka nwere ike na-atụ ụjọ – anyị ndị na-eto nwere obi ike karịa…
– Ala na onye ụjọ!
– Tụfuo ya!
– Soro ya nọrọ!
Ìgwè mmadụ iwe nwere obi ike, ndị na-eto eto na ahụ maka ọdịmma obodo gbabatara agadi nwoke ahụ wee malite ịpị ya, dọpụta ya, gbaa ya ụkwụ n’iwe ha.
Ha mechara hapụ ya n’ihi afọ ndụ ya – ma ọ bụghị ya, ha gaara atụ ya nkume na ndụ.
Ha niile kwere onwe ha nkwa na ha ga-enwe obi ike echi ma gosi na ha ruru eru inweta nsọpụrụ na ebube obodo ha.
Ndị mmadụ si na nzukọ pụọ nke ọma. Ka ha na-ekewa, ha sịrị:
– Echi anyị ga-ahụ onye bụ onye!
– Anyị ga-edozi ndị na-anya isi echi!
– Oge eruola ka ndị ruru eru ịmata onwe ha site na ndị na-erughị eru, ka onye ọ bụla na-eme ihe ike ghara inwe ike ịnya isi obi!
–
M laghachiri n’ụlọ ndị ọbịa.
– Ị hụla ihe e ji mee anyị? – onye nwe ụlọ m jụrụ m na nganga.
– N’ezie ahula m, – azara m na-akpaghị aka, na -eche na ike m agbahapụla m na isi m na-ama jijiji.
N’ụbọchị ahụ, agụrụ m otu akwụkwọ akụkọ gbara n’akwụkwọ akụkọ ha nke gbara ọsọ dịka ndị a:
– Ụmụ amaala, oge eruola ịkwụsị ịnya isi na ịma jijiji efu n’etiti anyị; oge eruola ịkwụsị ịtụle okwu efu nke anyị na-eji na eme nke ọma iji gosipụta omume ọma na ọzara anyị. Oge eruola, ụmụ amaala, ịnwale okwu anyị na igosi onye ruru eru n’ezie na onye na-erughị eru! Mana anyị kwenyere na ọ gaghị enwe ndị ụjọ ihere n’etiti anyị nke a ga-ebubata n’ike gaa ebe a kara aka. Onye ọ bụla n’ime anyị nke na-enwe mmetụta n’ọbara ya na-enwe nkụda ọbara dị mma nke ndị nna nna anyị ga-agbasi mbọ ike ka ọ bụrụ n’etiti ndị mbụ ga-eburu mgbu na ihe mgbu, jiri nganga na nwayọ, n’ihi na nke a bụ ihe mgbu dị nsọ, ọ bụ aja maka ọdịmma obodo anyị na maka ọdịmma anyị niile. Gaa n’ihu, ụmụ amaala, maka na echi bụ ụbọchị nnwale dị mma!…
–
Onye nwe ụlọ m lakpuo ụra n’ụbọchị ahụ ozugbo nzukọ gachara ka ọ ga-erute ebe a kara aka n’echi ya. Otú ọ dị, ọtụtụ ndị gara ozugbo na ulọ Nzukọ Obodo ka ọ dịrị onye isi kwụ n’ahịrị nso.
N’echi ya, agakwara m Ụlọ Nzukọ Alaeze. Onye ọ bụla nọ ebe ahụ – nwata na okenye, nwoke na nwanyị. Ụfọdụ ndị nne na-ebute ụmụ ọhụrụ ha n’aka ha ka e wee mara ha ụdị ịgba ohu, ya bụ, maka nsọpụrụ, wee nweta ikike ka ukwuu n’ọkwa dị elu na ọrụ obodo.
A na-akwagharị ma na -ańụ iyi (na ha dị ka anyị Serbia, na enwere m obi ụtọ na ya), na onye ọ bụla gbalịsiri ike ịbụ onye mbụ n’ọnụ ụzọ. Ọbụna ụfọdụ na-ewere ndị ọzọ na akpịrị.
Onye ọrụ obodo pụrụ iche nke yi uwe ọcha na-acha ọcha, nke na-ata ndị mmadụ ụta nke ọma, tinyere akara.
– Ewela iwe, maka Chukwu, oge onye ọ bụla ga-abịa – ị bụghị anụmanụ, echere m na anyị nwere ike ijikwa na-enweghị ịkwagharị.
Akara malitere. Otu tiri mkpu, onye ọzọ sụrụ ude, mana onweghị onye nwere ike ịnagide ya na-enweghị ụda ogologo oge m nọ ebe ahụ.
Enweghi m ike ilele mmekpa ahụ a ogologo oge, yabụ m laghachiri n’ụlọ ndị ọbịa, mana ụfọdụ n’ime ha anọworị ebe ahụ, na-eri ihe ma na ańụ mmanya.
– Nke ahụ agwụla! – ka otu n’ime ha kwuru.
– Ọ dị mma, anyị etighị mkpu n’ezie, mana Talb na-eme mkpọtụ dị ka ịnyịnya ibu!… – onye ọzọ kwuru.
– I hụrụ ihe Talb gị dị, ma ịchọrọ ka ọ bụrụ onye isi oche nzukọ ahụ ụnyaahụ.
– E!, ị maghị!
Ha na-akparịta ụka, na-asụ ude na ihe mgbu ma na-akpasu iwe, mana na-anwa izobe ya onwe ha, n’ihi na ihere na-eme onye ọ bụla nke ịbụ onye ụjọ.
Kleard na-emechuo onwe ya ihu, n’ihi na ọ na-asụ ude, na nwoke aha ya bụ Lear bụ dike n’ihi na ọ rịọrọ ka enwee akara abụọ n’egedege ihu ya ma ghara inye ụda mgbu. Obodo ahụ niile ji nkwanye ugwu dị ukwuu na-ekwu maka ya.
Ụfọdụ ndị mmadụ gbapụrụ, mana onye ọ bụla ledara ha anya.
Mgbe ụbọchị ole na ole gasịrị, onye nwere akara abụọ n’egedege ihu ya na-ejegharị na isi ya dị elu, na nsọpụrụ na nkwanye ùgwù onwe onye, juputara n’ebube na mpako, na ebe ọ bụla ọ gara, onye ọ bụla hulatara kpoo okpu ya iji kelee dike nke ụbọchị ahụ.
Ndị nwoke, ụmụ nwanyị na ụmụaka sochiri ya n’okporo ụzọ ka ha hụ nwoke kacha ukwuu na mba ahụ. Ebe ọ bụla ọ gara, mkpọtụ sitere n’ike mmụọ nsọ sochiri ya: “Lear, Lear!… Ọ bụ ya!… Nke ahụ bụ dike ahụ nke na-ebeghị mkpu, onye na-enyeghị ụda mgbe ụdị abụọ masịrị n’egedege ihu ya!” Ọ nọ n’isi akụkọ nke akwụkwọ akụkọ, na-eto ma na-eto ya.
O kwesịkwara ịhụ n’anya ndị mmadụ.
–
N’ebe niile ana m ege otuto dị otu a, amalitekwara m inwe mmetụta nke ọbara Serbia ochie, nke mara mma na -agba na akwara m, ndị nna nna anyị bụ ndị dike, ha nwụrụ n’elu osisi maka nnwere onwe; anyị nwekwara oge gara aga nke dike anyị na Kosovo anyị. Enwere m obi anụrị na mpako mba na ihe efu, na-achọsi ike igosipụta ụdị mmadu m nwere na iji ọsọ gbaga n’Ụlọ Nzukọ Obodo wee tie mkpu:
– Gini mere ị na-eto Lear gị?… Ị hụtụbeghị ezi ndị dike! Bịa hụ n’onwe gị ihe ọbara Serbia mara mma dịka ya! Tee ụdị akara iri n’isi m, ọ bụghị naanị abụọ!
Onye ọrụ bekee yi uwe ọcha wetara akara ya n’akụkụ ọkpọiso m, amalitere m… etetara m na nrọ m.
Eji m egwu tụọ aka n’egedege ihu m wee gafere onwe m, na-eche ihe ịtụnanya ndị na-apụta na nrọ.
– Ọ fọrọ nke nta ka m kpuchie ebube Lear ha, – echere m na, afọ juru m, tụgharịa, ọ dịkwa m nwute n’ụzọ ọ bụla na nrọ m abịabeghị na njedebe.
Na Belgrade, 1899.
Maka oru ngo “Radoje Domanović” onye nsụgharịrị bu Azodo Doyenne Ifeyinwa, 2021.
Echiche ehi Serbian ǹkịtị
Ezigbo ihe ijuanya na-eme n’ụwa a, obodo anyị bu , dịka ọtụtụ ndị na-ekwu, juputara na ihe ịtụnanya ruo n’ókè nke na ihe ịtụnanya abụghịzị ihe ịtụnanya. Enwere ndị nọ ebe a nọ n’ọkwa dị elu nke na-echeghị ma ọlị, yana dị ka ụgwọ, ma ọ bụ ikekwe n’ihi ihe ndị ọzọ, ehi nkịtị nke nkịtị, nke dị iche na nke ndị Serbia ndị ọzọ, malitere iche echiche. Chineke maara ihe merenụ nke mere anụmanụ a dị aghụghọ ji anwa ịnwa ụdị mbọ a, ọkachasị ebe ọ bụ na egosila na ọrụ ọjọọ a na Serbia nwere ike wetara gị mkparị. Ka anyị kwuozie na ekwensu a dara ogbenye, amaghi ya niile, amaghịdị na mbọ a abaghị uru n’ala nna ya, yabụ na anyị agaghị eji obi ike obodo ọ bụla were ya. Mana ọ ka bụ ihe omimi ihe mere ehi kwesịrị iche echiche ebe ọ bụ na ọ bụghị onye ntuli aka, ma ọ bụ onye ńdu, ma ọ bụ onye ọka ikpe, a họpụtabeghịkwa ya onye osote na ọgbakọ obodo ọ bụla, ma ọ bụ ọbụlagodi (ọ bụrụ na ọ ruru afọ ụfọdụ) onye nnochite. Ọ bụrụkwa na mkpụrụ obi dara ogbenye nwere nrọ nke ịbụ onye onye ozi steeti na obodo ọ bụla, ọ kwesịrị ịma na, n’ụzọ megidere nke ahụ, ọ kwesịrị ịdị na-eme otu esi eche echiche dị ka o kwere mee, dị ka ezigbo ndị ozi ahụ na mba ụfọdụ nwere obi ụtọ, n’agbanyeghị na anyị obodo enwechaghịkwa ihu ọma na nke a. N’ikpeazụ, gịnị kpatara anyị ga-eji nwee nchegbu maka ihe kpatara oke ehi na Serbia ji mee mbọ ndị mmadụ gbahapụrụ? Ọzọkwa, ọ nwere ike mee na ọ malitere iche echiche naanị n’ihi ebumpụta ụwa nke ya.
Yabụ, kedu ụdị oke ehi ọ bụ? Ehi nkịtị nke nwere, dịka ihe ọmụmụ ụmụ anụmanụ na-akụziri anyị, isi, ahụ na aka na ụkwụ, dị ka ehi ndị ọzọ niile; ọ na-adọkpụ ụgbọ ịnyịnya, na-ata ahịhịa, na-ata nnu, na-enwu enwu. Aha ya bụ Sivonja, ehi isi awọ.
Lee ka o si malite iche echiche. Otu ụbọchị nna ya ukwu jikọtara ya na enyi ya, Galonja, kwakọba ngwongwo ezuru ezu n’ụgbọ ala wee buga ha n’obodo ka ha ree.
Ihe fọrọ nke nta ka ọ bụrụ ozugbo ọ batara n’obodo ahụ, ọ rere Sịkoja na enyi ya, na-ejikọghị ya, kegide agbụ nke jikọtara ha na yoke, tụba n’ihu ya mkpo ahịhịa, wee jiri ọńụ banye n’otu obere ụlọ mmanya iji were ume ihe ọnụnụ ole na ole. Enwere mmemme na-aga n’ihu n’obodo ahụ, yabụ na enwere ndị nwoke, ụmụ nwanyị na ụmụaka si n’akụkụ niile na-agafe. Galonja, ma ọ bụghị nke ehi ndị ọzọ mara dị ka onye ogbi, eleghị ihe ọ bụla anya, kama nke ahụ, ọ dabere na nri ehihie ya nke ukwuu, rie afọ, rie ntakịrị ihe na-atọ ụtọ, wee dinara ala, na-ehi ụra nke ọma. Ndị ahụ niile na-agafe agafe anaghị echegbu ya. Ọ na-ehi ụra ma na-enwu n’udo (ọ bụ ihe nwute na ọ bụghị mmadụ, yana amụma ndị a niile maka ọrụ dị elu). Mana Sivonja enweghị ike ịta otu ntakịrị. Anya nrọ ya na ihu mwute dị n’ihu ya gosiri na nlele mbụ na nke a bụ onye na-eche echiche, na mkpụrụ obi na-atọ ụtọ. Ndị mmadụ, ndị Serbia, na-agafe ya, na-enwe nganga maka ịdị ebube ha gara aga, aha ha, mba ha, na nganga a na-egosi n’omume ha siri ike. Sivonja hụrụ ihe ndị a niile, na mkpụrụ obi ya nọ na mberede na-eru uju na ihe mgbu n’ihi oke ikpe na-ezighị ezi, ọ nweghịkwa ike kama ịdaba na mmetụta dị ike, na mberede na ike; ọ na-ebe ákwá dị mwute, na-egbu mgbu, anya mmiri na-agbapụta n’anya ya. Na oke mgbu ya, Sivonja malitere iche:
– Kedu ihe nna m ukwu na ndị obodo ya, ndị Serbia, ji anya isi? Gịnị mere ha ji bulie isi ha elu wee lee ndị m anya mpako na nlelị anya? Ha na-anya isi n’ala nna ha, na-anya isi na akara aka ebere nyere ha ohere ịmụ ha ebe a na Serbia.
Nne m mụrụ m ebe a na Serbia, Serbia abụghịkwa ala m kamakwa nke nna m, na ndị nna nna m nwere, dị ka nke ha, ha niile, na-abịa n’ala ndị a site n’ala nna ochie Slavic. Ma ọ nweghị onye n’ime anyị bụ oke ehi nke nwere nganga na ya, naanị ihe anyị nwere bụ nganga na anyị nwere ike ịdọrọ ibu dị arọ n’elu; ruo taa, oke ehi agwabeghị ehi Jaman: “Gịnị ka ị chọrọ n’aka m, abụ m ehi Serbia, ala nna m bụ obodo mpako Serbia, a mụrụ nwa nna nna m niile ebe a, na ebe a, n’ala a, bụ ili nna nna m hà.” Chukwu ekwela, anyị emeghị nganga na nke a, ọ gbabeghị anyị n’uche, na ha na-anya isi na nke ahụ. Ndi mmadu di egwu!
N’ịbụ ndị echiche ndị a na-eche, oke ehi ahụ furu isi ya n’ụzọ dị mwute, mgbịrịgba n’olu na-ada ụda na mgbu na-ada. Galonja mepere anya ya, lelee enyi ya anya, wee maa jijiji:
– N’ebe ahụ ị ga-eji ihe nzuzu nke gị gaa ọzọ! Rie, onye nzuzu, maa abụba, lee ọgịrịga gị niile na-apụ apụ; ọ bụrụ na ọ dị mma iche, ndị mmadụ agaraghị enye anyị ehi. Ọ nweghị ụzọ anyị ga-esi nwee ihe ndabara ọma!
Sivonja nwere ọmịiko lee enyi ibe ya anya, wepụ isi ya n’ebe ọ nọ, wee mikpuru n’ime uche ya.
– Ha na-anya isi na ebube ha gara aga. Ha nwere ubi Kosovo, agha Kosovo. Nnukwu ihe, ndị nna nna m ebuteghị ụgbọ ala nri na ngwa agha ọbụna n’oge ahụ? Ọ bụrụ na ọ bụghị maka anyị, ndị mmadụ gaara eme ya n’onwe ha. Mgbe ahụ enwere ọgba aghara megide ndị Turkey. Nnukwu mgbalị dị mma, mana onye nọ ebe ahụ n’oge ahụ? Ọ bụ ntụpọ ndị a nwere imi dị elu, na-ama jijiji n’ihu m dị ka a ga-asị na ọ bụ uru ha, onye kpalitere ọgba aghara ahụ? Lee, were nna m ukwu dịka ọmụmaatụ. Ya onwe ya kwa dị mpako ma na-etu ọnụ maka ọgba aghara ahụ, ọkachasị na nna nna ya nwụrụ na agha ntọhapụ dịka ezigbo dike. Na nke a ọ bụ uru nna m ukwu? Nna nna nna ya nwere ikike ịdị mpako, mana ọ bụghị ya; nna nna ya nwụrụ ka nna m ukwu, nwa ya, nwere ike nwere onwe ya. O nwerela onwe ya, kedu ka o si eme nnwere onwe ya? Ọ na-ezuru nkata ndị ọzọ, na-anọdụ na ụgbọ ala, m ga-adọta ya na nkata mgbe ọ na-arahụ ụra. Ugbu a, o rewo nkata ya, ọ na -ańu mmanya, na emeghị ihe ọ bụla ma na-anya isi na ndụ ebube ya gara aga. Olekwa ndị nna nna m ole ka egburu na mbuso agha ahụ iji nye ndị na-alụ ọgụ nri?
Ọ bụ na ndị nna nna m n’oge ahụ ewepụtaghị ngwa agha, egbe ala, nri, mgbọ? Ma anyị anaghị anya isi maka ihe ọma ha n’ihi na anyị agbanwebeghị; anyị ka na-arụ ọrụ anyị taa, dịka nna nna anyị hà mere, jiri ndidi na akọ na uche.
Ha nwere nganga nhụjuanya nke ndị nna nna ha na narị afọ ise nke ịgba ohu. Ndị ikwu m atawo ahụhụ n’oge ndụ anyị niile, ma taa anyị ka na-ata ahụhụ ma bụrụ ohu, mana anyị anaghị eti mkpu banyere ya n’olu dara ụda.
Ha na-ekwu na ndị Turkey tara ahụhụ, gbuo ma kpọgbuo ha; ọ dị mma, ma ndị Serbia ma ndị Turkey gburu ma ndị nna nna m, ma tedara n’ọkụ, ma tinye ụdị mmekpa ahụ niile.
Ha na-anya isi n’okpukpe ha, ma ha ekwetaghị ihe ọ bụla. Kedu ihe kpatara m na ndị m na anyị enweghị ike ịnabata n’etiti Ndị Kraịst? Okpukpe ha na-agwa ha “ezula ohi” na ebe ahụ ka nna m ukwu na-ezu ohi ma na-ańụ mmanyamaka ego o nwetara maka izu ohi. Okpukpe ha na-agwa ha ka ha hụ ndị agbata obi ha n’anya, n’agbanyeghị nke ahụ, ha na-eme ibe ha ihe ọjọọ. Maka ha, ụmụ nwoke kacha mma, ihe atụ nke omume ọma, bụ onye na-anaghị eme ihe ọjọọ, na n’ezie, ọ nweghị onye na-eche na ọ na-arịọ onye ọ bụla ka o mee ihe ọma, ewezuga ime ihe ọjọọ. Nke ahụ bụ etu ha siri dị ala na ihe atụ nke omume ọma ha karịrị ihe ọ bụla na-abaghị uru nke na-adịghị emerụ ahụ.
Ehi ahu kuru ume nke ukwuu, ume welikwara ájá dị n’ụzọ.
– Yabụ – ehi ahụ gara n’ihu n’echiche ọjọọ ya – na nke a, ọ bụ na mụ na ndị ikwu m adịghị mma na ihe niile karịa nke ọ bụla n’ime ha? Enwetụbeghị m onye ọnye mgburu, ọ dịbeghị mgbe m katọrọ onye ọ bụla, ezughịbeghi ihe ọ bụla, achụpụghị onye aka ya dị ọcha na ọrụ ọha, emepụtaghị mpepu ego n’ụlọ akụ steeti, ekwuputaghị mfu adịgboroja, Ọ dịtụbeghị mgbe m tụrụ ụdọ ma ọ bụ nwụchie ndị aka ha dị ọcha, emebeghị m nkwutọ ndị enyi m, emebeghị m ihe megidere ụkpụrụ ehi m, emeghị m akaebe ụgha, abụghị m onye ozi steeti ma ọ nweghị mgbe m merụrụ obodo ahụ, ọ bụghị naanị na emeghị m ihe ọjọọ ọ bụla, ọbụna m na-emere ndị na-emegbu m ihe ọma. Nne m mụrụ m, ozugbo ahụ, ndị ajọ mmadụ nwedịrị ike nara m mmiri ara nne m. Ọ dịkarịa ala, Chineke kere anyị ahịhịa maka ehi, ọ bụghị maka mmadụ, mana ha na-anapụkwa anyị ya. Agbanyeghị, ewezuga iti ihe a niile, anyị na-adọkpụ ụgbọ ala ụmụ nwoke, na-akọ ubi ha ma na-enye ha nri. Ma na onweghị onye na-anabata uru anyị na-eme maka ala nna…
– Ma ọ bụ were ibu ọnụ dị ka ihe atụ; ọ dị mma, nye ndị mmadụ, okpukperechi n-agwa ka a na-ebu ọnụ n’ụbọchị oriri niile, mana ha achọghịdị ịnagide obere ibu ọnụ a, ebe mụ na ndị m na-ebu ọnụ na ndụ anyị niile, kemgbe anyị bufere ara na ara nne anyị.
Anụ ehi gbadara isi ya dị ka a ga-asị na ọ na-echegbu onwe ya, wee bulie ya ọzọ, were iwe, o yikwara ka ihe dị mkpa na-abịaghachikwute ya, na-emekpa ya ahụ; na mberede, ọ tiri mkpu ọnụ:
– Eh, ama m ugbu a, ọ ga-abụrịrị – ọ gara n’ihu na-eche, – nke ahụ bụ ihe ọ bụ; ha na-anya isi maka nnwere onwe na ikike obodo. Ọ dị m mkpa itinye uche m na ya nke ọma.
Ọ nọ na-eche, na-eche, mana enweghị ike ịpụta ya.
– Kedu ikike ndị a ha nwere? Ọ bụrụ na ndị uwe ojii nyere ha iwu ịme ntuli aka, ha na-eme ntuli aka, na dịka nke a, anyị nwere ike ime ngwa ngwa: “Ekw-e-e-m!” Ma ọ bụrụ na enyeghị ha iwu, ha agaghị anwa ịtụ aka, ma ọ bụ tinye aka na ndọrọ ndọrọ ọchịchị, dị ka anyị. A na-akụkwa ha ihe n’ụlọ mkpọrọ, ọ bụrụgodị na aka ha dị ọcha. Ma ọ dịkarịa ala, anyị na-afụ ma na-efegharị ọdụ anyị, na ha enweghịdị obere obi ike obodo.
Na n’oge ahụ, nna ya ukwu si n’ụlọ oriri na ọnụnụ pụta. Ịnụbiga mmanya ókè, ịma jijiji, anya gbachapụrụ agbachapụ, na-atụgharị ụfọdụ okwu ndị a na-enweghị ike ịghọta, ọ na-aga n’ụzọ ụgbọ ịnyịnya.
– Naanị lelee, kedu ka mkpụrụ a dị mpako si eji nnwere onwe nke ejiri ọbara ndị nna nna ya merie? Ọ dị mma, nna m ukwu bụ onye a nụrụma na onye ohi, mana kedu ka ndị ọzọ si eji nnwere onwe a? Naanị ịla n’iyi wee were mpako n’oge gara aga na uru ndị nna nna ha nwere, nke ha nwere oke onyinye dị ka m. Anyị bụ ehi, anyị nọgidere bụrụ ndị ọrụ na-arụsi ọrụ ike na ndị bara uru dị ka ndị nna nna anyị mere. Anyị bụ ehi, mana anyị ka nwere ike na-anya isi maka ọrụ ike na uru anyị bara taa.
Ehi na-amakụ nke ukwuu ma na-akwado olu ya maka agbu.
Na Belgrade, 1902.
Maka oru ngo “Radoje Domanović” onye nsụgharịrị bu Azodo Doyenne Ifeyinwa, 2021.
Ónyé ǹdú (2/3)
Na echi ya, onye ọbụla nwere obi ị ga njem dị anya gbakoro. Ihe karịrị ezinụlọ narị abụọ bịara n’ebe akwadobere. Nanị ụfọdụ ndị nọ n’ụlọ na elete ụlọ ochie.
Ọ bụ ihe nwute n’ezie, ele ọtụtụ ndị mmadụ na ahujuanya, ndị ịnụ ilu mere ka ha rapu ala amụrụ ha na ala eliri ndị nna ha ochie. Ịhụ ha juru eju, nkwochasie na gba ọkụ. Ahụhụ nke ogologo arọ gosiputara ihe ọ bu na arụ ha, ma na egosi nhụjuanya na obi di ilu nkoropu. Mana n’otu ntabi anya ahụ, ahụrụ m ntakịrị olileanya -agwakọtara ya na agụụ ụlọ iji jide n’aka.
Anya mmiri rudara na ịhụ ndi agadi ole ole, ndị mmasiri oso ike fufee isi ha ya na ikuku nke ajọ ihe. Ọ ka mma ka ha nọdụ ebe ahụ n’oge tere aka, ka ha onwe nwe nwụọ n’ime okwute ndia, karịa ma echobe ala ụlọ dị mma. Ọtụtụ ụmụnwaanyi kwara alili n’olu ike ma fere ndị nke ha nwụrụ anwụ aka, ndị ha na arapu ala ili ha.
Ụmụ nwoke na agba mbọ ka ha bụrụ ụzọ n’obi ike ma na eti mkpu, – Ọ dị mma, ị chọrọ ka unu ga n’ihu ikwu ọnụ agụụ n’ala emejoro na ebi na ọgwụ niile a? – N’eziokwu, ha gaara enwe mmasị kacha mma ka eburu mpaghara niile a bụrụ ọnụ na ebe ndị ogbenye nọ ma ọ bụrụ na ọ ga-ekwe omume.
E nwere nkpọtu nkịtị na iti mkpu dịka n’ebe igwe mmadụ nọ. Ma nwoke ma nwaanyị ezighị ike. Ụmụaka nọ na-ebe akwa n’azụ nne ha. Odighikwa ma anu ulo nfe. Enweghị ọtụtụ ehi, nwa ehi ebe a ma ebe ahụ ma mgbe ahụ ịnyịnya tara ahu dị egwu, bu nnukwu isi na nnukwu ụkwụ nke ha na ebo nke ha na-ebukwasị akwa ochie, akpa na ọbụna akpa abụọ n’elu ihe e ji anọkọta ihe, nke mere na anụmanụ dara ogbenye na-efegharị n’okpuru ibu. Na agbaghi, ọ jisiri ike nwe nolite na ebe ákwá oge niile, ndị ọzọ na adoko ịbụ n’elu jàkí: ụmụaka jị iwe na akpụ nkita.
Ikwu okwu, iti mkpu, íbū ọnụ, eme mkpotu, íbē akwa, ígbō-ha niile jụrụ eju. Ma ịnyịnya nwuru ọnụ nwagbe nta. Mana onye ndu ekwughi ihe ọbụla, dịka aga asi na ihe niile a agbasịghị ya. Onye oke amamihe!
Ọnọdụ ala nwayọ dị egwu, kpudo isi n’ala. Ugbu na mgbe ahụ, na àbú ọnụ mmiri n’ala; nke a bu ihe niile. Mana echikota ọmụme iju anya ya, ma éwù ya na a gbago nke bu na onye ọ bụla ga aga ọkụ na mmiri mgbe ha na ekwuru ya. Mkparịta uka ndia ka enwere ike ịnụ:
– Anyị kwesiri enwe ọṅụ na anyị nwere ike ịchọta nwoke dị otu a. Anyị a ga enwe ike ị ga n’iru n’enweghi ya, Chukwu ekwela!
Anyị kara ila n’ihi. Ọ nwere ezigbo amamihe, a gwara m gi! Ọ na agba nkịtị. Ọ kwubeghi ihe ọ bụla ma oli!
– Otu onye kwuru dịka ọ na ele onye ndu anya na ùgwù na mpako.
– Gini ka ọ ga ekwu? Ọ bụla na ekwu ọtụtụ okwu anaghị eche ihe ọfụma. Nwoke ma ihe, ya bu eziokwu! Ọ nọ nani atughari uche ma okwughi ihe ọbụla, – otu onye tinyere na ele kwa onye ndu anya egwu.
– Ọ dịghị mfe ichi ọtụtụ mmadu! Ọ kwesiri ichokota echiche ya, maka na ọ nwetara nnukwu olu na aka ya, onye mbụ kwuru ọzọ. Oge rụrụ mgbe a ga ebido. Ha chere nwamgbe nta, na agbenyeghi, ka a ga ahụ onye ọbụla nwere ike igbanwe obi ị so ha, Ma ebe onweghị onye bịara ha enweghị ike iche ọzọ.
– Ọ na anyị ekwesighi ị ga ba? – ha jụrụ onye ndu.
Ọ biltere ọtọ na ekwughi ihe ọbụla.
Ụmụ nwoke obi sikarisiri ike, gbara ya okirikiri ozigbo, ka ha nọdụ nso maka ihe egwu ma ọbu ihe mberede.
Onye ndu, gbaruru, nwedaa isi ya n’ala, zọpụ nzọụkwụ ole na ole, na efehari osisi ya n’iru ya n’uzo di ùgwù. Ọgbakọ soo ya na-aga n’azu ya tie mkpụ ọtụtụ mgbe, “Onye ndu anyị na adị ndu ebieghi ebi!” Ọ weere nzọụkwụ ole na ole ọzọ wee daba na mgbidi n’ihu ụlọ ezumezu obodo ahu.
N’ebe ahụ, dị ka ọ kwesịrị, ọ kwụsịrị; ya mere otu ahụ kwụsịkwara. Onye ndu ahụ wee laghachi azụ ntakịrị wee kuo osisi ya na mgbidi ọtụtụ oge.
– Gini ka i chọrọ ka anyi mee? – ha jụrụ.
Ọ kwughi ihe ọbụla.
– Gini ka anyi ga emezi? Butue mgbidi a ala! Nke a bu ihe anyị ga-eme! Ị hughi na ọ jị osisi ya egosi anyị ihe anyị ga-eme? – ndi nọ onye ndu nso tịrị.
– Ebe ahụ ka ọnụ ụzọ dị! ebe ahụ ka ọnụ ụzọ dị! – ụmụaka tiri rụkwa aka na ọnụ ụzọ nke chere ha ịrụ.
– Heh! Nwayọ, umuaka!
– Chukwu nyere anyi aka, gini na-eme? – ụmụnwaanyi ole na ole gafere onwe ha.
– Ọ nweghị okwu ọbụla! Ọ mara ihe ọ ga-eme. Butue mgbidi ala!
Ozigbo, mgbidi a rụrụ ala dịka aga asi na odibughi ebe ahụ mbụ.
Ha gara gafe mgbidi.
Ọ dịtụghị mgbe ha gara otu narị nzọ ụkwụ mgbe onye ndu ahụ gbabara n’ime nnukwu ohia ọgwụ wee kwụsị. N’oké ihe isi ike, o jisiri ike dọpụta onwe ya wee malịte ikutu osisi ya n’akụkụ niile. Ọ dịghị onye jụrụ.
– Gini na eme ugbu a? – ndi nọ n’azu tịrị.
– Gbupu ohia ogwu! – ka ndị kwadebere onye ndu tịrị.
– E nwere ụzọ n’azu ohia ọgwụ! Ebe ahụ ka ọ dị! – ụmụaka tịrị ma ọtụtụ ndị nọ n’azu
– Ebe ahụ ka ụzọ! Ebe ahụ ka ụzọ! – ndi nọ nso onye ndu dị njikere, ha jị iwe nwe kwuo. – Ma kedu ka anyị ụmụ nwoke kpuruisi ga esi ma ebe ọ du anyi aga? Onye ọbụla agaghị enye iwu. Onye ndu mara nke ka mma na ụzọ nke kasi mma. Butue ohia ọgwụ!
Ha mikpuru n’ime iji dozie ụzọ.
– Ohuu, – ka onye ọgwụ duru n’aka tịrị ya na onye ọzọ nke tiri irụ na alaka osisi ogwu.
– Ụmụnnam, enweghị ike enwete ihe na efu. Ị ga ata onwe gị ahụhụ obele ka ị nwe nwete, – onye kachasi ike n’otu zara.
Ha gafere ohia mgbe ha gbasiri mbo ike nwe gafere n’ihu.
Ka ha gaharasiri nwamgbe nta, ha bịara na ọgwụ. Nke a kwa, a kwaturu ya. Mgbe ahụ, ha gara n’ihu.
Nani obere ebe ka ha garuru na ubochi mbụ maka na ha ekwesiri emeri ọtụtụ ihe mgbochi yiri ya. Na ihe niile, na obere nri n’ihi na ụfọdụ nwetere nanị achịcha kpọrọ nkụ na obele achịcha ekoghi eko, ebe ndị ọzọ nwere achịcha eji mgbo agụụ ha. Ụfọdụ enweghị ihe ọbụla ma oli.
Ọ dabara na ọ bụ oge ọkọchị ka ha wee chọta osisi mkpụrụ ebe a na ebe ahụ.
Otu a, n’ihi na ụbọchị nke mbụ obere ezumuike ka ha nwere, ike gwuru ha. Enweghị ihe egwu pụtara bu, enweghikwa ihe mmeru ahu putarakwara ma ncha. Dị ka ọ kwesịrị, na nnukwu ọrụ dị otú ahụ, a ga-atụle ihe ndị na-adịghị mkpa: ogwI nke rapaara na anya aka ekpe nke otu nwanyị, nke ọ jiri ákwà di mmiri kpuchie; otu nwatakịrị kụrụ ụkwụ ya n’ogbe osisi, ọ wee daa ma mee mkpatụ; otu agadi nwoke kụgburu ụkwụ n’ọhịa ogwu wee kụọchafu nkwonkwo ụkwụ ya; mgbe etinyesiri ya yabasị akworo akwo, nwoke ahụ jị obi ike die ihe mgbu ahụ, dabere na osisi ya, jiri ụkwụ na-aga n’ihu n’azụ onye ndu. (N’ikwu eziokwu, ọtụtụ mmadụ kwuru na agadi nwoke ahụ na-agha ụgha maka nkwonkwo ụkwụ, na ọ na-eme ka ọ na-eme n’ezie n’ihi na ọ na-achọsi ike ịlaghachi.) N’oge adighi anya, ọ bụ naanị mmadụ ole na ole na-enweghị ogwu n’ogwe aka ha ma ọ bụ ihu nkukosi. Ndị nwoke tachiri obi ya niile ebe ụmụnwanyi na-akọcha oge awa ha hapụrụ ma ụmụaka na-ebe akwa, dịka ọ dị, n’ihi na ha aghọtaghị ọrụ a niile na ihe mgbu ga-akwụghachi ụgwọ nke ukwuu.
Ọtụtụ ihe na-enye mmadụ niile obi ụtọ na onu, onweghị ihe na eme onye ndu. N’ikwu eziokwu, ọ bụrụ na anyị ga-ekwu eziokwu,o bu onye nwere ezi nchekwa nke oma, mana n’agbanyeghị nke ahụ, nwoke ahụ nwere ihu ọma. N’abalị mbụ n’ebe ha no onye ọ bụla kpere ekpere ma kelee Chineke na njem ụbọchị ahụ gara nke ọma na ọ nweghị ihe ọ bụla, ọbụlagodi ntakịrị ọdachi a dakwasịrị onye ndu ahụ.
Mgbe ahụ otu nwoke n’ime ndị ụjọ anaghị atụ, malịtere ikwu. Osisi ogwu kpụchapụrụ ihu ya, mana ọnaghi ya anya ma oli.
– Ụmụnna m, – ọ malite. – Njem otu ụbọchị gara nke oma n’azu, ekele Dori Chineke. Ụzọ ahụ adịghị mfe, mana anyị kwesịrị ịtachi obi n’ihi na anyị niile maara na ụzọ a siri ike ga-eduga anyị na obi ụtọ.
Ka Chukwu Pụrụ Ime Ihe Niile chebe onye ndu anyị pụọ na mmerụ ahụ ọ bụla ka ọ nwee ike gaa n’ihu na-edu anyị nke ọma.
– Echi m ga-atụfu anya m nke ọzọ ma ọ bụrụ na ihe dị kwa ka o do taa! – otu n’ime ụmụ nwanyị kwuru n’iwe.
– Ee, ụkwụ m! – agadi nwoke ahụ bere, okwu nwanyị ahụ gbara ya ume.
Ụmụaka nọ na-ebe akwa, ọ na-esikwara ndị nne ike imechi ha ọnụ ka a wee nụ onye na-ekwuchitere ha.
– Ee, ị ga-atụfu anya gị nke ọzọ, – ọ malitere n’iwe, – ị nwere ike tufuo ha abụọ! Ọ bụghị nnukwu ihe ọghọm maka otu nwanyị ịhapụ anya ya maka nnukwu ihe kpatara ya. Ihere kwesịrị ime gị. Ọ dịtụghị mgbe ị na-eche maka ọdịmma ụmụ gị? Ka ọkara n’ime anyị laaniyi na nnukwu mbọ a! Kedu ihe dị iche ọ na-eme? Kedu ihe bu otu anya? Kedu uru anya gị bara mgbe enwere onye na-achọ anyị na-eduga anyị na-enwe obi ụtọ? Anyị a ga-ahapụ ọrụ anyị naanị n’ihi anya gị na ụkwụ agadi nwoke a?
– Ọ na-agha ụgha! Okenye ya na-agha ụgha! Ọ na-eme onwe ya naanị ka ọ nwee ike ịlaghachi, – olu dara ụda n’akụkụ niile.
– Ụmụnna m, onye ọ bụla na-achọghị ịga n’ihu, – onye ọnụ na-ekwuchitere kwuru ọzọ, – hapụ ya ka ọ laa kama ime mkpesa ma kpalie anyị ndị ọzọ. N’ihe gbasara m, aga m eso onye ndu a maara ihe ma ọ bụrụ haala na enwere ihe fọdụrụ n’ime m!
– Anyị niile ga-eso! Anyị niile ga-eso ya ma ọ bụrụhaala na anyị dị ndụ!
Onye ndu ahụ gbachiri nkịtị.
Onye ọ bụla malitere ile ya anya wee na-atakwụnyere ya, sị:
– Ọ na-echebara ya echiche!
– Nwoke maara ihe!
– Lee n’egedege ihu ya!
– Na ị na-agbaro ihu mgbe niile!
– Ọdịdị!
– Ọ mara ihe! A na-ahụ nke ahụ n’ihe niile gbasara ya.
– Ị nwere ike ikwu ya ọzọ! Mgbidi, agha, – ọ na-akọcha ya niile. Ọ na-eji osisi ya na-akụ n’ala, n’ekwughị ihe ọ bụla, ị ga-echerịrị ihe obu n’uche.
Ónyé ǹdú (1/3)
– Ụmụnnam na ndị enyim, a nuwom ihe niile unu kwụrụ, ya mere m ji a sị unu gee m ntị. Ihe niile na mkparịta ụka niile anyị kwụrụ, onweghị nke zụrụ oke ma anyị nogidisie ike n’ala nadịghị ámị̀ mkpụrụ. N’ala ájá mkpụrụ na okwute ọ dịghị ihe ọ bụla na-epu na ya, na agbanyeghị mgbe mmiri na-ezo, na agbanyeghị oge mmiri niile mịkọsịrị nke onye ọ bụla na ahutubeghi. Rue ole mgbe ka anyị ga ezukọtakwa ọnụ otua nwee mkparịta n’efu? Igwe ehi n’anwu, oge na adịghị anya agụụ ga-ebido gụba anyị na ụmụ anyị. Anyị ga achọtarịrị otu ọ̀zọ́ dị mma, ga aba uru. A nam eche na anyị ga arapụ ala a na-adịghị eme ihe ga n’uwa chọta ala dị mma nke ga eme ka mkpụrụ mịe, n’ihi na anyị agaghị anogịde otu a.
Ya mere, onye bi ebe ala na dịghị eme nri kwuru okwu otu mgbe na ike ọgwụgwụ na ọgbakọ ụfọdụ. Ebe ma ọbu mgbe ọ mere, ọ gbasaghị mụ na gị, a nam eche. Ọ dị mkpa na Ịgba ga ekwenyere m na ihe mere n’ala ụfọdụ n’oge gara aga, ya bụ na nke a ezuwo. N’otu oge na ekwu eziokwu, echerem na ọ bụ mụ bụ ihe mebere akụkọ a, e jim nwayọ nwayọ nwepu onwem na akụkọ a na abeghị uru. Ekweghịm ike ugbu na aga m akọwaputasị ihe mere na nke mere ebe ọ̀zọ́ na otu oge gara aga, ihe na enweghị ike ịkọwaputa.
Ndi na-egentị, jị ike ọgwụgwụ na gbarụ iru na enweghị olileanya, gbanyere aka n’ukwu, na olileanya dị n’okwu amamihe a. Onye ọ bụla nọworị na-eche n’echiche na ọ nọ n’ụdị anwansi, ala paradaịs ebe ụgwọ ọrụ nke ịla azụ ga-abụ nnukwu ihe ubi.
– Ọ kwuru eziokwu! Ọ kwuru eziokwu! – ọtamuru na akụkụ niile.
– Ebe ọ dị ns…o…? – a nụrụ ntamu na-adọkpụ site n’akụkụ.
– Ụmụnam!, – ọ̀zọ́ malịtere n’olu dị ike. – Anyị ga eso ndụmọdụ ozigbo, n’ihi na anyị ama sị otu a ga ọ̀zọ́. Anyị adọgbuola onwe anyị n’ọrụ na setikwa onwe anyị, mana ihe niile bụ ihe efu. Anyị ekola mkpụrụ anyi kwesịrị ejiri mere nri, ma idei mmiri bịara wee sacha mkpụrụ na ala site na mkpọda nke mere na ọ bụ nanị nkume efu fọdụrụ. Anyị a ga anogịde ebe ruo mgbe ebighi ebi na-arụ ọrụ, ụtụtụ na abali na inogide na agụụ na akpịrị ịkpo nkụ, ị́gbá ọ̀tọ́ na ị́gbá ụkwụ ọ̀tọ́? Anyị na ebili ịpụta ka anyi chọọ ebe ka mma na ala na eme nri ebe ịrụsi ọrụ ike ga amịpụta ọtụtụ mkpụrụ.
– Anyị apụọ! Ka anyị pụọ ugbu a, n’ihi na ebe adịghị mma obibi ọ̀zọ́!
Ntamu malịtere, onye ọbụla malịtere ịpụrụ onwe ya, na echeghị ebe ọ n’aga. Agbasịghị ike, anyị nwe ike ijedebe ebe ka njọ karịa ịzọpụta onwe anyị. A nam atunye aro ka anyị rọpụta onye ndu, nke anyị ga erubere isi, onye ga ezi anyị ihe ka mma na ụzọ kwuọtọ.
– Ka anyị ghọta! Ka anyi ghọta mmadu ugbu a, – nke anuru ebe niile.
Nanị ugbu a ka ndọrọ ndọrọ malịtere, ezigbo ọgba aghara.
Onye ọ bụla na ekwu okwu ma onweghị onye nwe ike ịgentị ma ọbu ịnụ ihe. Ha malịte ịkọwa onwe ha n’otu dị iche iche, ọ bụla na-ekwuru onwe ya, mgbe ahụ ọbuna otu otu ahụ kebiwe onwe ha. Na abụọ abụọ, ha malịtere ịkwu okwu site na ogwe aka, na-akparịta ụka, na-anwa igosipụta ihe, na-adọta ibe ha site na aka uwe, ma jiri aka ha na-agbachi nkịtị. Ha zukọtara ọnụ ọ̀zọ́, ma na ekwu kwa okwu.
– Ụmụnam! – otu olu dara ụda tiri mkpu na oke olu, nke mere na ọ mechiri olu ndị ọ̀zọ́ na enweghị ume. – Anyị agaghị ekwete otu ihe otu a. Onye ọ bụla na ekwu okwu, ma onweghị onye na egentị. Ka anyị ghọta onye ndu! Onye n’ime anyị ka anyị ga aghọta? Onye n’ime anyị ga goro njem nke oma, ị mata ụzọ? Anyị mara onwe anyị ọfụma, ya mere mụ onwem agaghị etinye onwe m ma ọbu ụmụ na okpuru ọchịchị onye ọbụla nọ ebe a. Kama, gwam onye njem ahụ nnọọ ebe ahụ, nke nnọri na ndo na okporo ụzọ kemgbe ụtụtụ?
Dara jụụ. Ha niile tụgharịrị n’ebe onye ọbịa nọ, nwe tule ya bido n’isi ruo n’mkpịsị ụkwụ.
Onye njem, agbata nwata na okenye, nwere ihu na-adịghị ahụkebe nke a na-adịghị ahụkebe n’ihi ajị agba ya na ogologo ntutu isi ya, nọdụ ala wee nọrọ jụụ dị ka ọ dị na mbụ, tinye uche n’echiche, wee kụọ nnukwu okpiri ya n’ala site n’oge ruo n’oge.
Ụnyaahụ, a hurum nwoke ahụ na obele nwakorobia. Ha jidere onwe ha n’aka nwee na-agbada n’ogbe. Na abali gara aga, nwata nwoke hapụrụ ogbe ahụ mana onye ọbịa nọ ebe a.
Nwa nna,ka anyị chefuo ihe nzuzu ndị a ka anyị ghara igbu oge ọ bụla. Onye ọ bụla ọ bụ, o si ebe dị anya bịa ebe ọ bụ na ọ nweghị onye n’ime anyị maara ya, ọ makwa n’ezie ụzọ kacha mkpụmkpụ na ụzọ kacha mma isi duru anyị. Ọ bụ ikpe na ọ bụ onye mara ihe, maka ọ nọ ebe ahụ nwayọ na echekwa echiche. Onye ọ bụla ọzọ ga-etinyeworị ihe omume anyị ugboro iri ma ọ bụ karịa ka ọ dị ugbu a ma ọ bụ malịte mkparịta ụka na otu n’ime anyị, kama ọ na anogịde ebe ahụ oge niile na onwe ya na akwụghị ihe ọbụla.
– N’ezie, nwoke a n’ano nwayọ maka na ọ nwere ihe ọ na-eche, ọ nwere ike ị bụ ihe ọzọ beluso na o maara oke ihe, – Ndi ọzọ kwetere, nwe malịte inyocha onye obia ọzọ. Onye ọbụla achoputawo ihe amamihe dị n’ime ya, ngosi ihe pụtara na amamihe ya.
Na egbughị ọtụtụ oge na ekwu okwu, na ikpeazu ha niile kwenyere na o ga aka mma ka ajuo onye ọbịa a.
Onye, ọ dị ha ka Chineke zitere ka o duputa n’ime uwa ka ha chọọ ogige na ala na eme ihe. Ọ ga abụ onye ndu ha, ma ha ga ege ya ntị na erubere ya isi na abụghị ajụjụ.
Ha ghọtara mmadụ iri n’ime onwe, ndị ga-ejekwuru onye ọbịa kowara ya ihe ha kpebiri. Nroputa a bu e jị ngosi ajọ ọnọdụ ha ma rio ya ka ọ bụrụ onye ndu ha.
Ya mere mmadu iri ahụ nwe ga kpọ isi ala n’obi ume ala. Otu onye n’ime ha, malịtere kwube maka ala na adịghị emeputa ihe, maka aro kpọrọ nkụ na kwa ihe ọjọọ nke ha niile hutara onwe ha n’ime ya. Ọ kwụsịrị na usoro ndị a:
– Ọnọdụ ndị a mere ka anyị hapụ ụlọ anyị na ala anyị nwe pụọ n’ime ụwa ka anyị chọta ala ụlọ ebe ka mma. N’oge a, mgbe anyị mmesia kwekorita, o dizia ka Chineke nwere ebere na-ebe anyị nọ, na ọ zitere anyị gị – gị, onye amamihe na onye ọbịa ziri ezi. Na ị ga edu anyị ma napụta ya na nhusianya anyi. N’aha ndị niile bi n’ebe a, anyị riorio ka ị bụrụ onye ndu anyị. Ebe ọ bụla ị ga aga, anyị ga-eso. Ị mara ụzọ niile, n’ezie amuyere gị n’ọṅụ na ala ụlọ dị mma. Anyị ga-ege gị ntị, rube isi na iwu gị ọ bụla. Ị ga, onye ọbịa mara ihe ekwe ka ịzọputa ọtụtụ mkpụrụ obi na mbibi? Ị ga abu onye ndu anyị?
N’oge niile ọ na-ekwu okwu a, onye bịara abịa maara ihe anaghị ebuli isi ya elu. Oge niile ọ nọ na otu ọnọdụ ha hụrụ ya, ọ nwe dara isi ya, ọ gbaroro ịhụ ma ọ kwughi ihe ọbụla. Soo ihe ọ mere bu iku osisi ya n’ala n’oge niile-na eche. Mgbe e kwụsịrị okwu, ọ na -atụgharị nwayọ nwayọ na-agbanweghị ọnọdụ ya:
– Ekwem!
– Anyị aga eso gị ga chọta ebe ka mma?
– Ị nwere ike! – ọ malitekwa na enweliteghi isi elu. Mmalite ịnụ ọkụ n’obi na ngosipụta nke ekele bilitere ugbu a, mana onye ọbịa agwaghị onye ọ bụla okwu.
Mmadu iri ahụ gwara ndị ọzọ gbakoro ihe ha jetara, ha tinyere na ugbua ka ọ hutara ihe oke amamihe nwoke a nwere.
Ọ meghirighi arụ ma ọ bu nweligodi isi ị hụ onye na-agwa okwu, ọnọdụ nwayọ na etughari uche. N’okwu anyị niile na ekele, ọ kwuru nanị mkpuru okwu anọ.
– Ezi onye amamihe! Ọgugu isi dị uko!
– Ha jị ọṅụ tie oke mkpu na akụkụ niile, na ekwunye na Chineke na onwe ya zitere ya dịka muo ozi si n’eluigwe bịa ịzọputa ya.
Ha niile kwenyesiri ike na oganiru ha na okpuru onye ndu a, nke ọ na enweghi ihe n’ụwa ga gbagoju anya. Na otu aka ahụ, ha kpebiri ka ha belie echi mgbe chi boro.
Радоје Домановић 