(Faqja e meparshme)

Të nesërmen u mblodhën të gjithë ata që patën guxim me u nisë në nji rrrugë të gjatë. Ma tepër së dyqind familje u tubuen në vendin e caktuem dhe pak prej tyne mbetën me ruejtë votrën e vjetër.

Asht gjë e trishtueshme me shique kët turmë të popullsis së mjerë, të cilën halli i madh e shtërngon me braktisë vendin ku kanë lindë dhe ku gjinden vorret e të parëve të tyne. Fytyrat e tyne kocfortë, të molisuna, të djeguna prej diellit; vuejtja gjatë shum vjetësh të mundimshëm kishte lanë gjurmën në ta dhe shprehjes së tyne i kishte dhanë ngjyrën e mjerimit dhe të dëshprimit t’idhët. Por, në kët ças, në syt e tyne u pasqyrue rrezja e parë e shpresës si dhe pikllimi për vendlindjen. Ndonji plaku i rigojnë lotët nëpër fytyrë të rrudhun, fshan dëshprueshëm, sjell kryet plot me njifarë parandjenje, ma me kënaqsi kishte me ndejtë me pritë ende ndonji ditë që edhe ai t’i lajë eshtnat në kët gurishte se sa me kërkue votër ma të mirë. Shum prej grave vajtojnë me za dhe përshëndeten me të vdekunit, vorret e të cilëve i lanë; burrat përpiqen që të mos ligshtohen edhe vetë dhe bërtasin: „Mirë, a dëshiron të rrijmë unshëm në kët vend të mallkuem dhe të jetojmë nëpër këto shtëpija të vjetra gadi tue u rrëxue. Edhe ata vetë do të kishin dëshirue sikur të mujshin diqysh me e marrë me veti tanë kët vend të mallkuem dhe ato shtëpiza të mjera.

Zhurma e potera si në çdo turmë. Të shqetsuem, burra e gra bile edhe fëmija të cilët i bajnë nanat në shpinë ndër djepa, lëshuen britmën. U shqetsuen disi edhe kafshët. Kafshë kishin edhe pak, por tektuk gjindej ndonji lopëz, ndonji guracak i dobët dhe i kërleshun me krye të madh e kambë të trasha, në të cilin kishin ngarkue cerga të ndryshme, strajca ose nga dy thasë sipër samarit, i ngrati luhatej, por qëndronte prapseprap me zor dhe hingllonte nganjiherë. Disa prap kishin ngarkue gomarët, fëmijt tërhiqshin qejt me zinxhirë. Këtu pra bahej bisedë, piskamë, shamje, kukatje, vaj, qejt lehshin, kuajt hingllojshin, bile nji gomar pllati dy tri herë, por prisi s’bani ciu me gojë, thuese tenë ajo turmë dhe rrëmujë nuk i hynte në xhep aspak. Mentar e jo mahi!

Ai rrin njisoj me krye të varun, hesht e mendon dhe e vetmja gja që ban, asht se pështyn nganjiherë. Por, mu për shkak të njij qëndrimi të këtillë, popullariteti iu rrit aq tepër sa secili ishte në gjendje, si thonë, me ra mbas tij në zjarr e n’ujë. Midis shum vetëve mundej me u ndie afërsisht nji bisedë e këtillë:

— More, jemi të lumtun që hasëm në nji njeri të këtillë, se po t’ishim nisë pa këte, zoti mos e dhashtë, do të kishim sharrue si Ndue Rrapi. Kjo asht mençmeni, he vlla! Vetëm hesht asnji fjalë ende s’e ka folë! — tha njani dhe shiqoi prisin me respekt të thellë e krenari.

— Çka me folë? Kush flet, ai pak gja mendon. Njeriu i mençëm merret vesh, vetëm hesht dhe mendon ndonji send!… — shtoi tjetri dhe me respekt të thellë ai e shiqoi prisin.

— Paj nuk asht edhe lehtë me u pri kaq shum njerzëve. Duhet të mendojë kur e ka marrë përsipër nji detyrë kaq të madhe — ia ktheu prap i pari.

—

Erdhi koha me u nisë. Pritën pak, mos i kujtohej kujt me shkue me ta, por, mbasi s’doli kurrkush, s’mund të vendoheshin ma tepër.

— A po nisemi? — e pyetën prisin.

Ai u çue pa fjalë.

Pranë prisit u grumbulluen menjiherë njerzit ma trima që t’i gjinden në fatkeqsi dhe ta ruejnë mos t’i ndodhi ndonji rrezik.

Prisi, mrrolshëm siç e kishte shprehë, kryevarë, bani disa hapa tue luejtë shkopin denjsisht para vedit dhe turma u nis mbas tij e bërtiti disa herë „Rrnoftë!” Prisi bani edhe disa hapa dhe teshi në gardhin e ndërtesës së komunes. Këtu ta merr mendja, u ndal ai, u ndal dhe turma. Prijsi u zmbrap pak dhe i ra dy tri herë gardhit me shkop.

— Si t’ia bajmë? — pyetëm.

Ai heshti.

— Çka: si t’ia bajmë? Rrëzoja gardhin! Këte do ta bajmë! A po e sheh që burri i dheut dha shej çka duhet me ba! — bërtitën ata që ishin pranë prisit.

— Qe dera, qe dera! — bërtitën fëmijt dhe treguen derën, që kishte mbetë n’anën e kundërt.

— Pëst, qetsi, fëmij.

— Ruena zot, çka po bahet! — disa gra banë kryq.

— Mos bëzani, ai e din çka duhet me ba. Ta rrëzojmë gardhin! Gardhi u shpartallue çil e mbyll syt si mos me pasë qenë kurr.

Kaluen.

Nuk banë as nji qind hapa dhe prisi ra në nji therrishte të madhe e u ndal. Mezi u zmbrap dhe zu me qëllue me shkop herë majtas herë djathtas. Të gjithë u ndalën.

— Çka asht kështu prap? — bërtitën ata përmbrapa.

— Të kalojmë nëpër therrishtë — bërtitën ata pranë prisit.

— Qe rruga mbrapa therrishtes. Qe rruga mbrapa therrishtes — bërtitën fëmijt dhe shum njerëz nga mbrapa.

— Qe rruga, qe rruga! — përqeshën me maraz ata pranë prisit — Ku dini ku na çon ai, or qorra? Nuk mund t’urdhnojmë të gjitë. Ai din kah asht rruga ma e mirë e ma e shkurtë. Ta kalojmë therrishten!

Sulmuen për ta kalue.

— Kuku! vikati dikush të cilit iu ngul therra në dorë ose fermanza i ra fytyrës.

— Nuk ka kurrgjë pa mund, or byrazer. E vlen barra qiran edhe me u mundue, poqese mendojmë me korrë sukses — i përgjegjen asaj kukame ma trimat dhe kaluen therrishten mbas shum mundimesh e shkuen ma tutje.

Ecën do kohë dhe hasën në disa huj.

I rrëxuen edhe ata e shkuen ma tutje.

At ditë kaluen pak rrugë, sepse u desht me mposhtë edhe disa pengesa ma të vogla që u gjasojshin të parëve dhe pos kësaj kishin ushqim të keq. Dikush kishte marrë me vedi bukë thatë dhe pak bylmet, dikush vetëm bukë që barem herë mbas here ta mashtrojë ujën, dhe disa nuk kishin as bukë. Faleminderës zotit ishte ende kohë vere e barem aty këtu gjindej ndonji pemë.

Ditën e parë, banë pak rrugë dhe u lodhën shum. Rreziqe të mëdha nuk u paraqitën dhe nuk ndodhën fatkeqsina. Natyrisht në nji ndërmarrje kaq të madhe, këto gjana duhet të hyjnë në tefterin e imtsinave; nji grueje i ra driza synit të majtë dhe ajo e lidhi me kërpë të lagun; njij fëmije i ra huni mbi kambën e vogël e ai, shqepoi dhe kukati, nji plak u ngatrrue nëpër fermanzë, u rrëzue dhe e pëlkeu kambën, ia lidhën me qepë të shtypun, ai e duroi dhimbën burrnisht dhe vazhdoi me hecë mbrapa prisit me guxim tue u pshtetë për shkop, (shum vetë thanë se në të vërtetë, mixhoku rrente se e ka pëlkye kambën, vetëm shtihej sepse donte me u kthye mbrapa); në fund pak kush mbeti pa therrë në dorë ose pa u gërvishtë në fytyrë. Burrat duruen trimnisht, grat mallkuen orën në të cilën u nisën dhe fëmijt, si fëmijt, natyrisht, qanë, sepse nuk mund ta parafytyrojshin se si do të shpërbleheshin shumfish këto vuejtje e dhimbje.

Për fatin tepër të madh dhe gëzimin e të gjithëve prisit nuk i ndodhi kurrgja. Këte, me folë të drejtën, ma së tepërmi dhe e ruejshin — por nganjiherë — njeriu ka edhe fat.

Në konakun e parë iu lutën zotit dhe e falenderuen që ditën e parë e kaluen me faqe të bardhë dhe prisit nuk i ndodhi asnji e keqe, qoftë edhe ma e vogla. Mandej muer fjalën njani prej atij grupit me ma trimat. Në fytyrë i qëndron viaska e bame prej fermanzës, por ai nuk e zen në gojë ate.

— Vllazën! — filloi ai. — Qe nji ditë tashma e kemi kalue për faqe të bardhë. Rruga nuk asht e lehtë, por duhet t’i mposhtim të gjitha pengesat kur e dijmë se kjo rrugë na çon kah lumnija jonë. Zoti i mshirshëm të na ruejë prisin prej çdo së keqeje që dhe ma tutje të na prijë kështu me sukses.

— Nesër kam me e humbë, poqesë asht kështu, edhe synin tjetër. — murmuroi idhnueshëm ajo grueja.

— O kuku, kamba — piskati mixhoku çlirue mbas vërejtjes që bani grueja.

Fëmijt tashma kujisshin dhe qajshin sa mezi i qetsojshin nanat që t’i ndëgjojnë fjalët e kuvendtarit.

— Po, ke me e humbë edhe synin tjetër, — u nxe kuvendtari — të dy t’i humbish. Kjo s’asht kurrgja që nji grue t’i humbasi syt për nji punë kaq të madhe. Asht turp. A mendon ti për të mirën e lumnin e fëmijve të tu? Edhe gjysa e jonë sikur të mbarojë për kët vepër — kurrgja nuk asht. Çudi e madhe: nji sy! Çka të duhen syt kur ka kush me pa për ne dhe me na çue në lumni? A thue për synin tand dhe për kambën e mixhokut kemi me e lanë kët ndërmarrje bujare.

— Rren mixhoku, shtihet vetëm për t’iu kthye! — u ndien zane nga të gjitha anët.

— Kush nuk don me shkue, vllazën, le të kthehet — prap foli kuvendtari — dhe mos të kukasë e mos fi nxisë njerzit tjerë: Sa më përket mue, unë do të shkoj me kët pris të meçëm sa ta kem frymën gjallë.

— Të gjithë do të shkojmë, të gjithë mbas tij, sa ta kemi frymën gjallë.

Prisi heshtte.

Njerzit prap zunë me shique dhe me përshpëritë:

— Vetëm hesht dhe mendon!

— Njeri mendtar.

— Shif si e ka ballin!

— Dhe njisoj i vrantë.

— Serioz!

— Asht guximtar, shifet kah do ta marrish.

— Guximtar lene mos e prek; gardhin, hujt, therrishtat, të gjitha i bani rrafsh me tokë. Posa kështu i mrrolshëm troket me shkop dhe nuk flet kurgja, ti, atëherë, vetëm këqyr çka duhej me ba.

(Faqja tjetër)