Leiðtogi (2/3)
Daginn eftir komu allir saman sem höfðu hugrekki til að fara í langa ferð. Meira en tvö hundruð fjölskyldur komu á þann stað sem var tilnefndur. Aðeins örfáir voru eftir heima til að sjá um gömlu heimaslóðirnar.
Það var sannarlega sorglegt að horfa á þennan fjölda vansæla manna sem bitur ógæfa hafði neytt til að yfirgefa landið sem það fæddist í og grafir forfeðra þeirra voru í. Andlit þeirra voru hrörleg, slitin og sólbrennd. Þjáning margra langra erfiðra ára sýndi áhrif sín á þau og gaf mynd af eymd og biturri örvæntingu. En einmitt á þessu augnabliki sást fyrsti vonarglampinn – í bland við heimþrá að vísu. Tár streymdi niður hrukkað andlit fárra gamalmenna sem andvarpuðu örvæntingarfullt og hristu höfuðið með illum forboðum. Þeir vildu frekar vera þar í einhvern tíma lengur, svo að þeir gætu líka dáið meðal þessara steina í stað þess að leita að betra heimalandi. Margar konur syrgdu hátt og kvöddu látna ástvini sína sem þær voru að yfirgefa.
Mennirnir voru að reyna að sýnast hugrakkir og hrópuðu: – Jæja, viltu halda áfram að svelta í þessu fordæmda landi og búa í þessum kofum? – Þeir hefðu í raun og veru helst viljað taka með sér allt bölvaða svæðið og aumingjakofana ef það hefði verið hægt.
Það var venjulegur hávaði og hróp eins og í hverjum fjölda fólks. Bæði karlar og konur voru eirðarlaus. Börnin öskruðu í vöggum á baki mæðra sinna. Meira að segja búfénaðurinn var dálítið órólegur. Það var ekki mikið af nautgripum, kálfur hér og þar, og svo magur og lúinn hestur með stórt höfuð og feita fætur sem þeir voru að hlaða gömlum mottum, töskum og jafnvel tveimur sekkum yfir burðarhnakkinn, svo að greyið dýrið sveiflaðist undir þyngdinni. Samt tókst því að vaka og hneggja af og til. Aðrir voru að ferma asna; börnin voru að toga í hunda í taumum. Talandi, öskrandi, bölvandi, vælandi, grátandi, geltandi, hneggjandi–allt var í gangi. Jafnvel asninnhneggjaði nokkrum sinnum. En foringinn kom ekki upp einu orði, eins og allt málið kæmi honum ekkert við. Algjör vitur maður!
Hann sat bara hugsi og hljóður, með höfuðið niður. Nú og þá hrækti hann á jörðina; það var allt. En vegna undarlegrar framkomu hans jukust vinsældir hans svo mikið að allir hefðu farið í gegnum eld og vatn, eins og sagt er, fyrir hann. Hægt var að heyra eftirfarandi samtöl:
– Við ættum að vera ánægð að hafa fundið slíkan mann. Hefðum við farið á undan án hans, Guð forði okkur! Við hefðum farist. Hann hefur alvöru greind, ég segi þér! Hann þegir. Hann hefur ekki sagt orð enn! – sagði einn á meðan hann horfði á leiðtogann með virðingu og stolti.
– Hvað skyldi hann segja? Sá sem talar mikið hugsar ekki mikið. Snjall maður, það er á hreinu! Hann veltir aðeins fyrir sér og segir ekkert, – bætti annar við á meðan hann horfði á leiðtogann með lotningu.
– Það er ekki auðvelt að leiða svona marga! Hann þarf að safna hugsunum sínum því hann er með stórt starf á höndum sér, – sagði sá fyrsti aftur.
Það var kominn tími til að byrja. Þeir biðu þó um stund, hvort einhver annar myndi skipta um skoðun og koma með þeim, en þar sem enginn kom, gátu þeir ekki setið lengur.
– Eigum við ekki að fara af stað? – spurðu þeir leiðtogann.
Hann stóð upp án þess að segja orð.
Hugrökkustu mennirnir hópuðust strax í kringum hann til að vera við hlið hans ef hættu eða neyðarástandi steðjaði að.
Leiðtoginn hleypti brúnum með höfuðið niður, tók nokkur skref og sveiflaði stafnum sínum fram fyrir sig á virðulegan hátt. Hópurinn færði sig á eftir honum og hrópaði nokkrum sinnum: „Lengi lifi leiðtogi okkar! “ Hann tók nokkur skref í viðbót og rakst á girðinguna fyrir framan bæjarhúsið. Þar stoppaði hann náttúrulega; þannig að hópurinn hætti líka. Leiðtoginn vék síðan aðeins til baka og sló stafnum sínum nokkrum sinnum á girðinguna.
– Hvað viltu að við gerum? – spurðu þeir.
Hann sagði ekkert.
– Hvað ættum við að gera? Rífið niður girðinguna! Það er það sem við eigum að gera! Sérðu ekki að hann hefur sýnt okkur með stafnum sínum hvað við eigum að gera? – hrópuðu þeir sem stóðu í kringum leiðtogann.
– Þarna er hliðið! Þarna er hliðið! – öskruðu börnin og bentu á hliðið sem stóð á móti þeim.
– Þegiði, róleg, börn!
– Guð hjálpi okkur, hvað er í gangi? – nokkrar konur signuðu sig.
– Ekki orð! Hann veit hvað á að gera. Rífið niður girðinguna!
Á augabragði var girðingin niðri eins og hún hefði aldrei verið þar.
Þeir fóru framhjá girðingunni.
Varla höfðu þeir farið hundrað skref þegar leiðtoginn hljóp inn í stóran þyrnirunna og nam staðar. Með miklum erfiðleikum tókst honum að rífa sig út og byrjaði síðan að slá stafinn í allar áttir. Enginn haggaðist.
– Og hvað er nú málið? – hrópuðu þeir sem voru aftarlega.
– Klippum niður þyrnirunnan! – hrópuðu þeir sem stóðu í kringum leiðtogann.
– Þarna er vegurinn, á bak við þyrnirunnana! Þarna er hann! – öskruðu börnin og jafnvel margir sem voru aftast í hópnum.
– Þarna er vegurinn! Þarna er vegurinn! – hlógu þeir sem voru í kringum leiðtogann og hermdu reiðilega eftir. – Og hvernig getum við blindir menn vitað hvert hann leiðir okkur? Það geta ekki allir gefið skipanir. Leiðtoginn þekkir bestu og beinustu leiðina. Klippum niður þyrnirunnan!
Þeir hlupu inn til að ryðja brautina.
– Úff, – hrópaði einhver sem var stunginn af þyrni og einhver annar sem fékk brómberjagrein í andlitið.
– Bræður, þið getið ekki fengið eitthvað fyrir ekki neitt. Maður þarf að reyna á sig aðeins til að ná árangri, – svöruðu þeir hugrökkustu í hópnum.
Þeir brutust í gegnum kjarrið eftir mikla áreynslu og héldu áfram.
Eftir að hafa ráfað aðeins lengra komust þeir aðannari minni girðingu. Hún var líka rifin niður. Síðan héldu þeir áfram.
Mjög stuttfjarlægð var farin fyrsta daginn vegna þess að þau þurftu að yfirstíga nokkrar svipaðar hindranir. Og allt þetta á litlum mat því sumir höfðu bara komið með þurrkað brauð og smá ost á meðan aðrir höfðu bara brauð til að seðja hungrið. Sumir áttu alls ekkert. Sem betur fer var sumartími þannig að þau fundu ávaxtatré hér og þar.
Þrátt fyrir að stuttum spotta hefði verið náðvoru allir mjög þreyttir. Engar stórhættur komu upp og engin slys urðu heldur. Í svona stóru verkefni verða auðvitað eftirfarandi atburðir að teljast smámunir: þyrni stunginn í vinstra auga einnar konu, sem hún huldi rökum klút; eitt barn rak fótinn í trjástump og svo grenjaði það og haltraði; gamall maður rakst á brómberarunna og tognaði á ökkla; eftir að malaður laukur var settur á hann, þoldi maðurinn sársaukann af kappi og hallaði sér á stafinn sinn og haltraði hraustlega fram á bak við foringjann. (Satt að segja sögðu nokkrir að gamli maðurinn væri að ljúga um ökklann, að hann væri bara að þykjast vegna þess að honum langaði að fara til baka.) Fljótlega voru aðeins fáir sem voru ekki með þyrn í handleggi eða a rispað andlit. Karlarnir þoldu þetta allt hetjulega á meðan konurnar bölvuðu sömu stundina sem þær fóru og börnin grétu, eðlilega, vegna þess að þau skildu ekki allt þetta strit ogað þessi sársauki yrði ríkulega verðlaunaður.
Öllum til mikillar hamingju og gleði kom alls ekkert fyrir leiðtogann. Satt að segja, ef við eigum að segja satt, þá var hann mjög verndaður, en samt var maðurinn einfaldlega heppinn. Fyrstu nóttina á tjaldstæðinu báðu allir og þökkuðu Guði fyrir að ferð dagsins hafi heppnast vel og að ekkert, ekki einu sinni hin minnsta ógæfa, hafi komið yfir leiðtogann. Þá tók til máls einn hinn hugrakkasti maður. Andlit hans hafði verið rispað af brómberarunna, en hann veitti því einfaldlega enga athygli.
– Bræður, – byrjaði hann. – Dagsferð er farsæl að baki, Guði sé lof. Vegurinn er ekki auðveldur, en við verðum að þola það því við vitum öll að þessi erfiði vegur mun leiða okkur að hamingju. Megi almáttugur Guð vernda leiðtoga okkar frá hvers kyns skaða svo að hann geti haldið áfram að leiða okkur farsællega.
– Á morgun mun ég missa annað augað ef hlutirnir fara eins og í dag! – sagði ein kvennanna reiðilega.
– Úff, fóturinn minn! – grét gamli maðurinn, hvattur af ummælum konunnar.
Börnin héldu áfram að væla og gráta og mæðurnar áttu erfitt með að þagga niður í þeim svo að í talsmanninum heyrðist.
– Já, þú munt missa annað augað, – hann sprakk af reiði, – og þú gætir mist bæði! Það er ekki mikil ógæfa fyrir eina konu að missa augun fyrir svona frábæran málstað. Þú ættir að skammast þín! Hugsarðu aldrei um velferð barna þinna? Helmingur okkar gæti farist í þessu ferðalagi! Hverju skiptir það? Hvað er eitt auga? Hvaða gagn hafa augu þín þegar það er einhver sem gætir okkur og leiðir okkur til hamingju? Eigum við að yfirgefa verkefni okkar eingöngu vegna auga þíns og fótleggs gamla mannsins?
– Hann lýgur! Gamli maðurinn lýgur! Hann er aðeins að þykjast svo hann geti farið til baka, – ómuðu raddir frá öllum áttum.
– Bræður, hver sem ekki vill fara lengra, – sagði talsmaðurinn aftur, – leyfið honum að fara til baka í stað þess að kvarta og æsa okkur hina. Hvað mig varðar ætla ég að fylgja þessum vitra leiðtoga svo lengi sem eitthvað er eftir í mér!
– Við fylgjumst öll með! Við munum öll fylgja honum svo lengi sem við lifum!
Leiðtoginn þagði.
Allir fóru að horfa á hann og hvísla:
– Hann er niðursokkinn í hugsunum sínum!
– Vitur maður!
– Sjáðu ennið á honum!
– Og alltaf að hleypa brúnum!
– Alvarlegur!
– Hann er hugrakkur! Það sést á öllu sem hann gerir.
– Þú getur sagt það aftur! Allskonar girðingar og brýr – hann plægir í gegnum þetta allt. Hann slær dapurlega í stafinn sinn án þess að segja neitt, og þú verður að giska á hvað hann hefur í huga.
Leiðtogi (1/3)
Bræður og vinir, ég hef hlustað á allar ræður ykkar, svo ég bið ykkur nú að hlusta á mig. Allar umræður okkar og samtöl eru einskis virði svo lengi sem við erum áfram á þessu ófrjósama svæði. Í þessum sanda jarðvegi og á þessum steinum hefur ekkert getað vaxið, jafnvel þegar rigningarár voru, hvað þá í þessum þurrka, sem ekkert okkar hefur séð áður. Hversu lengi munum við koma saman svona og tala til einskis? Nautgripirnir eru að deyja án matar og fljótlega munum við og börnin okkar svelta líka. Við verðum að finna aðra lausn sem er betri og skynsamlegri. Ég held að það væri best að yfirgefa þetta þurra land og halda út í heiminn til að finna betri og frjósamari jarðveg því við getum einfaldlega ekki lifað svona lengur.
Þannig talaði einn íbúi í einhverju ófrjósömu héraði einu sinni með þreyttri röddu á einhverjum fundi. Hvar og hvenær það var kemur þér eða mér ekki við, held ég. Það er mikilvægt að trúa mér að það hafi gerst einhvers staðar í einhverju landi fyrir löngu og það er nóg. Satt að segja hélt ég einhvern tímann að ég hefði einhvern veginn fundið upp alla þessa sögu, en smátt og smátt losaði ég mig við þá viðbjóðslegu blekkingu. Nú trúi ég því algjörlega að ég ætli að segja frá því sem raunverulega gerðist og hlýtur að hafa gerst einhvers staðar og einhvern tímann og að ég hefði aldrei með neinum hætti getað gert það upp.
Hlustendurnir, með föl, hrörleg andlit, og tóm, drungaleg, næstum óskiljanleg augnaráð, með hendur undir belti, virtust lifna við við þessi viturlegu orð. Hver og einn var þegar búinn að ímynda sér að hann væri staddur innan um einhvers konar töfra, í paradísarlandi þar sem launin fyrir erfiða vinnu yrðu ríkuleg uppskera.
– Hann hefur rétt fyrir sér! Hann hefur rétt fyrir sér! – hvíslaðu örmagna raddirnar úr öllum áttum.
– Er þessi staður ná…lægt? – út úr horni heyrðist langdreginn muldur.
– Bræður! – Byrjaði annar með heldur sterkri röddu. – Við verðum að fylgja þessum ráðum strax því við getum ekki lifað svona lengur. Við höfum stritað og reynt mikið á okkur sjálf, en allt hefur verið til einskis. Við höfum sáð fræi sem hefði verið hægt að nota til matar, en flóðin komu og skoluðu fræinu og moldinni frá hlíðunum þannig að aðeins voru eftir ber grjót. Eigum við að vera hér að eilífu og vinna frá morgni til kvölds aðeins til að vera svangir og þyrstir, naktir og berfættir? Við verðum að leggja af stað og leita að betri og frjósamari jarðvegi þar sem erfiðisvinna mun skila mikilli uppskeru.
– Förum! Við skulum fara strax því að þessi staður er ekki hæfur til að búa á lengur!
Hvísl kom upp og hver maður fór að ganga í burtu án þess að hugsa hvert hann væri að fara.
– Bíðið, bræður! Hvert eruð þið að fara? – fyrsti ræðumaðurinn byrjaði aftur. – Auðvitað verðum við að fara, en ekki svona. Við verðum að vita hvert við erum að fara. Annars gætum við lent í verri stöðu en nú í stað þess að bjarga okkur sjálfum. Ég legg til að við veljum leiðtoga sem við verðum allir að hlýða og mun vísa okkur bestu og beinustu leiðina.
– Við skulum velja! Veljum einhvern strax, – heyrðist út um allt.
Fyrst núna kom upp rifrildi, algjör ringulreið. Allir töluðu og enginn hlustaði eða gat heyrt neitt. Þeir byrjuðu að skipta sér í hópa, hver og einn muldraði við sjálfan sig og svobrutust einnig hóparnir í sundur. Tveir og tveir byrjuðu þeir að taka í handlegginn á hvor öðrum, tala saman, reyna að sanna eitthvað, draga í hvorn annan ogþagga niður í hinum. Síðan komu þeir allir saman aftur, og töluðu saman.
– Bræður! – skyndilega ómaði sterk rödd sem tók yfir allar hinar hásu, daufu raddirnar. – Við getum ekki komist að neinum samningief við höldum svona áfram. Það eru allir að tala og enginn hlustar. Veljum leiðtoga! Hvern á meðal okkar getum við valið? Hver af okkur hefur ferðast nóg til að þekkja vegina? Við þekkjumst allir vel og samt sem áður myndi ég ekki setja mig og börnin mín undir stjórn neins manns hér. Frekar, segðu mér hver þekkir þennan ferðalang þarna sem hefur setið í skugga á brún vegarins síðan í morgun?
Þögn féll. Allir sneru sér að ókunnuga manninum og litu á hann frá toppi til táar.
Ferðalangurinn, miðaldra, með dapurt andlit sem varla sást fyrir skeggi og síðu hári, sat og þagði eins og áður, niðursokkinn í hugsunum og bankaði af og til með stóra stafnum sínum í jörðina.
– Í gær sá ég þennan sama mann með ungan dreng. Þeir héldu í hönd hvors annars og fóru niður götuna. Og í gærkvöldi fór drengurinn úr þorpinu en ókunnugi maðurinn gisti hér.
– Bróðir, við skulum gleyma þessum kjánalegu smámunum svo við töpum ekki tímanum. Hver sem hann er, hann kemur frá fjarlægum stað, þar sem ekkert okkar þekkir hann, og hann veit örugglega stystu og bestu leiðina til að leiða okkur. Það er mitt álit að hann sé mjög vitur maður því hann situr þarna þegjandi og hugsar. Einhver annar hefði nú þegar verið búinn að pæla í okkar málum tíu sinnum eða oftar núna eða hefði byrjað að tala við einhvern okkar, en hann hefur setið þarna allan tímann alveg einn og ekkert sagt.
– Auðvitað situr maðurinn rólegur vegna þess að hann er að hugsa um eitthvað. Það getur ekki verið annað en að hann er mjög vitur, – samsinntu hinir og fóru að rannsaka ókunna manninn aftur. Hver og einn hafði fundið ljómandi eiginleika í honum, sönnun um ótrúlega greind hans.
Ekki fór mikill meiri tími í að spjalla, og að lokum voru allir sammála um að best væri að spyrja þennan ferðalang – sem þeim sýndist Guð hafa sent til að leiða þá út í heiminn til að leita að betra landsvæði og frjósamari jarðvegi. Hann ætti að vera leiðtogi þeirra og þeir myndu hlusta á hann og hlýða honum án efa.
Þeir völdu úr sínum hópi tíu menn sem áttu að fara til ókunnuga mannsins til að útskýra ákvörðun þeirra fyrir honum. Þessi sendinefnd átti að sýna honum hina ömurlegu stöðu mála og biðja hann um að vera leiðtogi þeirra.
Svo fóru þeir tíu og hneigðu sig auðmjúklega. Einn þeirra byrjaði að tala um ófrjósaman jarðveg svæðisins, um þurru árin og eymdina sem þeir voru allir í. Hann endaði á eftirfarandi hátt:
– Þessar aðstæður neyða okkur til að yfirgefa heimili okkar og land og flytja út í heiminn til að finna betra heimaland. Einmitt á þessari stundu þegar við loksins náðum samkomulagi, virðist sem Guð hafi sýnt okkur miskunn, að hann hafi sent þig til okkar – þú, vitur og verðugur ókunnur maður – og að þú munt leiða okkur og frelsa okkur frá eymd okkar. Í nafni allra íbúanna hér biðjum við þig um að vera leiðtogi okkar. Hvert sem þú gætir farið fylgjumst við með. Þú þekkir vegina og fæddist svo sannarlega í hamingjusamari og betri heimalandi. Við munum hlusta á þig og hlýða öllum skipunum þínum. Ætlar þú, vitri ókunni maður, að samþykkja að bjarga svo mörgum sálum frá glötun? Verður þú leiðtogi okkar?
Í gegnum allaþessaræðu, lyfti hinn viti ókunni maður aldrei höfði. Allan tímann var hann í sömu stöðu og þeir höfðu fundið hann í. Höfuðið var lækkað, hann kinkaði kolli og sagði ekkert. Hann sló bara stafnum sínum í jörðina af og til og hugsaði. Þegar ræðunni var lokið muldraði hann stutt og hægt án þess að skipta um stöðu:
– Ég mun hjálpa!
– Getum við farið með þér að leita að betri stað?
– Það getið þið! – hélt hann áfram án þess að lyfta upp höfði.
Áhugi og þakklæti vaknaði núna, en ókunnugi maðurinn sagði ekki orð við neinu af því.
Hinir tíu upplýstu hópnum um árangur sinn og bættu við að fyrst núna sáu þeir hvílíka visku þessi maður bjó yfir.
– Hann hreyfði sig ekki einu sinni af staðnum eða lyfti höfðinu að minnsta kosti til að sjá hver var að tala við hann. Hann sat aðeins rólegur og hugleiddi. Við öllu tali okkar og þakklæti sagði hann aðeins sexorð.
– Algjör spekingur! Sjaldgæf greind! – hrópuðu þeir glaðir frá öllum hliðum og héldu því fram að Guð sjálfur hefði sent hann sem engil af himnum til að bjarga þeim. Allir voru staðfastlega sannfærðir um árangur undir slíkum leiðtoga sem ekkert í heiminum gat truflað. Og því var ákveðið að leggja af stað daginn eftir í dagrenningu.
Радоје Домановић 