(अघिल्लो पृष्ठ)

अर्को दिन लामो यात्रामा हिम्मत गर्ने सबै जना भेला भए। दुई सय भन्दा बढी परिवारहरू तोकिएको ठाउँमा आए। केवल थोरै पुरानो होमसाइट हेरचाह गर्नका लागि घरमा बसे।

वास्तवमा यो दु: खी व्यक्तिहरूको विशाल समूहलाई हेर्दा दुःखको कुरा थियो जसको तीतो दुर्भाग्यले उनीहरूले जन्म भएको भूमि त्याग्न बाध्य भएका थिए र जसमा उनीहरूले आफ्ना पुर्खाहरूको चिहानहरू राखेका थिए। तिनीहरूको अनुहार थकित र घामले डडेको थियो। धेरै लामो कष्टदायी वर्षको कष्टले उनीहरूमा यसको प्रभाव देखायो र दु: ख र तीतो निराशाको तस्वीर देखियो। तर यो एकदमै एकाएक आशाको पहिलो झलक देखियो – निश्चित रुपमा घरको याद मिसाइएको। धेरै जना बुढो मान्छेको चाउरी परेको अनुहारको आँखाबाट आसु आयो र खराब भविष्यवाणीको हावाले उसको टाउको हल्लायो। ऊ बरु केही समयको लागि रहन्छ राम्रो ठाउँ खोज्नुको सट्टा यी चट्टानहरु बीच मर्छ। धेरै महिलाले ठूलो स्वरमा विलाप गरे र आफ्ना मृत प्रियजनहरूलाई विदाई दिए जसको चिहान तिनीहरू छोडदै थिए।

ती मान्छेहरूले एउटा साहसी मोर्चा खडा गर्न खोजिरहेका थिए र कराउँदै थिए, – ठिक छ, के तपाईं यस क्षतिग्रस्त भूमिमा भोक भोकै भइरहन चाहनुहुन्छ र यी झुपडि हरूमा बस्न चाहनु हुन्छ? – वास्तवमा सबैले त्यो श्रापित क्षेत्र एती मन पराउथे कि सम्भव भएको भए उनीहरूले साथ साथै लग्ने थिए।

त्यहाँ सामान्य कोलाहल र कराइ रहेको आवाज थियो अरु मनिस को समूह जस्तै। दुबै पुरुष र महिला बेचैन थिए। बच्चाहरू आफ्नी आमाको पीठमा दुखी भइरहेका थिए। जनावरहरू पनि अलि अप्ठ्यारो मान्दै थिए। त्यहाँ धेरै गाईवस्तुहरू थिएनन्, एउटा बाछो र त्यहाँ एउटा दुब्लो र जग्गर भएको घोडा थियो जस्को ठुलो टाउको र मोटा खुट्टा थिए, जसमा उनिहरुले आफ्ना पुराना सामान अनी झोलाहरु राख्दै थिए, तेसैले बिचरा जनावर पनि भारीले थिचिएका थिए । यद्यपि यो समयमा हिड्न र हिड्ने प्रबन्ध मिलाइयो। अरूहरू गधाहरू लोड गर्दै थिए; केटाकेटीहरू कुकुरहरू तानिरहेका थिए। कुरा गर्दै, कराउँदै, श्राप दिदै, विलाप गर्दै, रुदै, भुक्दै, हँसिदै – सबै प्रशस्त। अरु त अरु एक समय त गधा पनि कराउदै थियो |तर नेताले एक शब्द भनेनन्, जस्तो कि सम्पूर्ण मामला उसका कुनै मतलबको नै थिएन। एक वास्तविक बुद्धिमान मानिस!

आफ्नो टाउको तल गराएर, उनि केवल विचारशील र चुपचाप तरिकाले बसे। अब र त्यसपछि उनले थुके; त्यो सबै थियो। तर उसको अनौठो व्यवहारको कारण, उनको लोकप्रियता यति बढ्यो मानौ कि सबै उनको लागि आगो र पानी भएर जाने थिए। तेस्पछि निम्न कुराकानीहरू सुन्न सकिन्छ:

– हामी यस्तो मानिस पाउँदा खुसी हुनुपर्छ। हामी उहाँबिना अगाडि बढ्यौं भने, भगवान! हामी मर्छौं। म तिमीलाई भन्छु, उसको बुद्धिमत्ता छ! ऊ मौन छ। उसले अझै एउटा शब्द साटेको छैन! – एक जनाले आदर र गर्वका साथ नेतालाई हेर्दै भने।

– उसले के भन्नु पर्छ? जो धेरै बोल्छ उसले धेरै सोच्दैन। एक स्मार्ट मानिस, त्यो निश्चित रुपमा हो! ऊ केवल सोचबिचार गर्दछ र केही भन्दैन, – अर्को थपियो, र उसले पनि नेतालाई डराएर हेर्यो।

– यति धेरै व्यक्तिहरूको नेतृत्व गर्न सजिलो छैन! उसले आफ्ना विचारहरू स जम्मा गर्नुपर्दछ किनभने उनको हात मा ठुलो काम छ, – पहिलो फेरि भन्यो।

सुरू गर्न को लागी समय आयो। तिनीहरू केही बेर पर्खिरहेका थिए, यद्यपि, कोही अरूले आफ्नो सोच बदल्छ वा तिनीहरूसँगै आउँछन् भनेर हेर्नका निम्ति, तर कोही नभएको कारण तिनीहरू लामो समयसम्म बस्न सकेनन्।

– हामी जादा हुँदैन? – तिनीहरूले नेतालाई सोधे।

उनी एक शब्द नबोली उठे।

सबैभन्दा साहसी पुरुषहरू खतरा वा आपतकालिन अवस्थाका लागि तत्कालै उनको वरिपरि समूह बनाए।

नेता, निधार खुम्चाउदै, आफ्नो टाउको तल गरेर, केही कदम चाले | एक मर्यादित फैशन ढंगमा आफ्नो लट्ठी लाई अगाडि ल्याउदै। भीड उहाँको पछाडि लाग्यो र धेरै चोटि चिच्यायो, „हाम्रा नेताहरू लामो समयसम्म बाँच्नुहोस्!“ उसले केहि थप कदम चाले र त्यहाँ गाउँको हलको अगाडि बारमा टकराए, स्वाभाविक रूपमा, उहाँ उनी रोकिए; त्यसैले समूह पनि रोकियो। नेताले त्यसपछि अलि पछि हटे र लट्ठीले बारमा धेरै पटक हिर्काए।

– तपाईं हामीलाई के गराउन चाहनुहुन्छ? – तिनीहरूले सोधे।

उनले केही भनेनन्।

– हामीले के गर्नुपर्छ? बार तल भात्काउनुहोस्! हामीले गर्नुपर्ने कुरा यही हो! तपाईले देख्नुहुन्न कि उसले हामीलाई आफ्नो लट्ठीले देखाइरहेको, के गर्ने? – जो नेता वरिपरि उभिएका थिए, चिच्याए।

– त्यहाँ ढोका छ! त्यहाँ ढोका छ! – केटाकेटीहरु चिच्याए र ढोकामा देखायो जुन उनीहरूको सामु देखियो।

– चुप, शान्त, बच्चाहरू!

– भगवानले हामीलाई मद्दत गर्नुहुन्छ, के हुँदैछ? – केहि महिलाहरू आफूलाई पार गरे।

– एक शब्द होइन! उहाँलाई थाहा छ के गर्ने। बार तल भात्काउनुहोस्!

एकैचोटि बार एसरी भात्कियो कि त्यहाँ पहिले कुनै बार नै थिएन।

तिनीहरूले बार पार गरेर गए।

कमसेकम तिनीहरू एक सय चरणमा पुगेका थिए जब नेता एक ठूलो काँडाको झाडीमा दगुरे र रोके। ठूलो कठिनाईको साथ उनले आफैंलाई बाहिर निकाल्न सके र सबै दिशामा आफ्नो लट्ठी हिर्काउन थाले। कोही पनि घुमेको छैन।

– र अब के भयो? – पछाडि ती कराए।

– काँडाको झाडी काट्नुहोस्! – नेता वरिपरि उभिएकाहरू कराए।

– काँडा झाडिहरू पछाडि त्यहाँ सडक छ! – बच्चाहरु र पछाडि धेरै मानिसहरु चिच्याए।

– त्यहाँ सडक छ! त्यहाँ सडक छ! – नेता वर पर भएकाले जोसिदै अनी रिसाउदै – अनि हामी अन्धा मान्छेहरू कसरी जान्न सक्छौं जहाँ उसले हामीलाई डोर्याइरहेको छ? सबैजनाले अर्डर दिन सक्दैनन्। नेतालाई सब भन्दा राम्रो र सिधा मार्ग थाहा छ। काँडाको झाडी काट्नुहोस्!

तिनीहरू बाटो खाली गर्न भित्र पसे।

– आउच, – कसैले हातमा काँढा अड्किएको थियो र अनी कसैको अनुहार ब्ल्याकबेरीको हाङाले चोट लगेको थियो।

– दाजुभाइहरू, केही नगरेर केहीकुरा पाउन सकिदैन। सफलताको लागि तपाईंले आफैंलाई अलि बढी तान्नु पर्ने हुन्छ, – समूहमा सबै भन्दा शाहसीले उत्तर दियो।

तिनीहरूले धेरै प्रयास पछि झाडी भाच्ए र अघि बढे।

थोरै पछि हिंडे पछि, ती मुडाको थुप्रोमा आए। यी पनि पनी फ्याक्ए। त्यसपछि तिनीहरूले यात्राा जारी राखे।

पहिलो दिनमा धेरै नै थोरै मैदान पार गरिएको थियो किनभने तिनीहरूले धेरै, समान अवरोधहरू पार गर्नुपर्‍यो। र यो सबै थोरै खानामा,कोहीले केवल सुख्खा रोटी र थोरै चिज ल्यएका थिए, कसैले भने रोटीले मात्र आफ्नो भोक पुरा गर्नु पर्‍यो। कसैसँग केही थिएन। भाग्यवस यो गर्मी को समय थियो र र तिनीहरूले यहाँ र त्यहाँ फलफूल भेट्टाए।

यद्यपि, पहिलो दिन एउटा सानो इस्त्रेच मात्र थियो तर उनीहरू अत्यन्त थाकेको महसुस गरे। कुनै ठूलो खतराहरू आएनन् र कुनै दुर्घटनाहरू पनि भएनन्। स्वाभाविक रूपमा त्यस्ता ठूला उपक्रमहरूमा निम्न घटनाहरू साधारण मानिनुपर्दछ: एउटा महिलाको देब्रे आँखामा काँडा बिझेको थियो, जसलाई उनले ओसिलो कपडाले ढाकिन्छ; एक बच्चा दाउरा मा चोट लागेर खोच्चाउदै थियो; एक वृद्ध मानिस एक ब्ल्याकबेरी झाडी मा गएकोले उसको खुट्टामा मोच आएको थियो; पिसेको प्याज हाले पछि, उसले साहसपूर्वक पीडा सहयो र आफुलाई लट्ठीमा आडायो, बहादुरी पूर्वक खोच्चाउदै नेताको पछाडि लाग्यो। (निस्सन्देह, धेरैले भनेका थिए कि ती वृद्ध मान्छेले खुट्टाको मोच नाटक गरेको जस्तो माने, किनभने ऊ फर्केर जान चाहन्थ्यो) चाँडै, त्यहाँ थोरै मानिस मात्र थिए जसले आफ्नो हातमा काँडा बिझेको वा काटिएको थिएन। पुरुषहरूले ती सबै वीरतापूर्वक सहे जबकि महिलाहरूले आफू हिडेको घण्टालाई श्राप दिए र बच्चाहरू स्वाभाविक रूपमा रोए, किनकि उनीहरूले यी सबै परिश्रम र पीडा पछी प्रशस्त पुरस्कार पाइनेछ भनेर बुझेका छैनन्।

सबैको सुख र आनन्दमा भन्दा धेरै, नेतालाई केहि पनि भएन। साँच्चै भन्ने हो भने, यदि हामी सत्य बोल्ने हो भने ऊ धेरै नै सुरक्षित थियो, तर पनि त्यो मानिस भाग्यमानी नै थियो। पहिलो रातको शिविरस्थलमा सबैले प्रार्थना गरे र परमेश्वरलाई धन्यवाद दिए कि त्यस दिनको यात्रा सफल भएको थियो र नेतालाई केही पनि भएन, हल्का दुर्भाग्यले पनि। त्यसपछि एक जना बहादुरी मानिस बोल्न थाले। उनको अनुहार ब्ल्याकबेरी झाडीले कोरिएको थियो तर उनले त्यसमा ध्यान दिएनन।

– दाजुभाइहरू, – उनले शुरू गरे। – एक दिनको यात्रा सफलतापूर्वक हाम्रो पछाडि छ, परमेश्वरलाई धन्यवाद। सडक सजिलो छैन, तर हामीले यसमा लागिरहनु पर्नेछ किनकि हामी सबैलाई थाहा छ कि गाह्रो सडकले हामीलाई खुशीमा पुर्‍याउँछ। सर्वशक्तिमान्‌ ईश्वरले हाम्रो नेतालाई कुनै पनि हानिबाट जोगाउनुहुनेछ ताकि उहाले हामीलाई सफलतापूर्वक अगुवाई गरिरहन सक्नुहोस्।

– म मेरो अर्को आँखा गुमाउने छु यदि भोलिपनि आज जस्तै हुने हो भने! – एउटी आइमाई रिसाएर बोलिन।

– अैया, मेरो खुट्टा! – महिलाको कुराबाट प्रोत्साहित हुँदै, वृद्ध मानिस रोए।

केटाकेटीहरू चिच्याउदै रुन थाले, र आमाहरूलाई उनीहरूलाई शान्त गर्न गाह्रो भएको थियो ताकि प्रवक्तालाई सुन्न सकून्।

– हो, तपाईंले आफ्नो अर्को आँखा गुमाउनुहुनेछ, – उसको रिस फुट्यो, – र हुनसक्छ तपाईंले दुबै गुमाउन सक्नुहुन्छ! त्यस्तो ठूलो कारणको लागि, यो कुनै ठुलो दुर्भाग्यको कुरा हैन। लाज मन्नुहोस्, के तपाईंले आफ्ना बच्चाहरूको भलाईको बारेमा कहिल्यै सोच्नुहुन्न? यस प्रयासमा हामी मध्ये आधा नष्ट हुन दिनुहोस्! यसले के फरक पार्छ? एउटा आँखा के हो? जब त्यहाँ कोही छ जसले हाम्रो लागी हेरिरहेको छ र हामीलाई खुशीमा पुर्‍याउँछ तब तपाईंको आँखाको उपयोग के हुन्छ? के हामीले केवल तपाईंको आँखा र वृद्ध व्यक्तिको खुट्टाको खातिर हाम्रो उपक्रमलाई त्याग्नु पर्छ?

– ऊ झूट बोल्दै छ! बुढो मान्छे झूट बोल्दै छ! ऊ केवल नाटक गर्दैछ, ऊ फर्केर जान चाहन्छ त्यसैले, – सबै पक्षबाट आवाज आयो।

– दाजुभाइहरू, जो कोही यो भन्दा अगाडि जान चाहँदैन, – प्रवक्ताले फेरि भन्यो – उ गुनासो गर्नु र हामीलाई बाँकीबाट हडबडाउनुको सट्टा फिर्ता जानुहोस्। जहाँसम्म मेरो कुरा छ, जबसम्म म मा केहि बाँकी रहन्छ, म यस बुद्धिमानी नेतालाई पछ्याउँदै जनेछु!

– हामी सबै पछ्याउँदै जनेछौ! जबसम्म हामी बाँचिरहेका छौं हामी सबै उहाँलाई पछ्याउँदै जनेछौ!

नेता चुप थियो।

सबैले उसलाई हेरे र कानेखुशी गर्न थाले:

– ऊ आफ्नो विचारहरु मा लिन छ!

– एक बुद्धिमान मानिस!

– उनको निधारमा हेर्नुहोस्!

– र सँधै निधार खुम्चिएको!

– गम्भीर!

– ऊ साहसी छ! त्यो उसको सबै चीजमा देखिन्छ।

– तिमी त्यो फेरी भन्न सक्छौ! बार, लग, ब्रियाहरू – उसले यो सबै भात्काउने छ। उसले सोझो रूपमा आफ्नो लट्ठी ट्याप गर्दै, केहि पनि भनेन, र तपाईंले उसको दिमागमा के छ अनुमान गर्नु पर्छ।

(अर्को पृष्ठ)

मैले एउटा भयानक सपना देखेँ। म सपनाबाट खासै त्यति अचम्बित हुन्न, तर म यस्तो भयानक सपना देख्ने साहस कसरी पाउँछु भन्ने कुरामा अचम्बित छु, जो आफै एउटा ज्ञानी र आदर्णीय नागरिकमा पर्छु, जो हाम्री प्रिय पीडित आमा सर्बियाको आज्ञाकारी सन्तानमा पर्छु, अरु सन्तानहरु जस्तै। तिमीलाई अवश्य थाहा छ कि, यदि म कुनै कुरामा अपवाद भएको भए, यो कुरा फरकै हुन्थ्यो, तर मेरो प्रिय साथी यो होइन, म ठ्याक्कै अरुले जस्तै काम गर्छु र सबै काम सावधान भएर गर्ने कुरामा मलाई खासै कसैले पनि नभेटाउला। मैले एकचोटी सडकमा प्रहरी पोशाकको चम्किलो टांक देखेँ, लगभग छुट्टिनै लागेको ठाउँमा र त्यसको जादुइ चमकलाई घुरिरहें जुन मिठो सम्झनाले भरिपुर्ण थियो। तब अचानक मेरो हात काम्न थाल्यो र सलाम ठोक्यो, मेरो शीर त्यसै धर्ती तिर झुक्यो र मेरो ओँठमा मिठो मुस्कान छायो जुन मुस्कान हाम्रा अग्रजहरुलाई अभिवादन गर्दा छाउँछ।

– मेरा नसाहरुमा कुलीन रगत बग्दछ – यही त हो – मैले त्यो क्षण यही भन्ठाने र त्यो टांकलाई लापरवाहीले कुल्चिएर जाने राक्षसी बटुवाहरुलाई तिरस्कार पूर्वक हेरें।

– ए राक्षस! – मैले यो तीतोपनसंग बोलेँ र थुकें, र चुपचाप हिड्न थालेँ, आफ्नो सोचलाई सान्त्वना दिएँ कि यस्ता राक्षस यहाँ थोरै छन् ; र म खासमा खुसी थिएँ की भगवानले मलाई परिष्कृत हृदय र हाम्रा पूर्वजहरूको कुलीन, प्रतिद्वन्द्वी रगत दिनु भएको थियो।

लौ, अब तिमी बुझ्न सक्छौ की म कति अद्भुत मान्छे हुँ, जो अरु सम्मान्नीय नागरिकहरु भन्दा फरक छैन र यस्मा कुनै शंका छैन तिमी अच्म्बित हुनेछौ कसरी यस्त्तो भयानक र मूर्ख कुराहरु मेरो सपनामा देखा पर्न सक्छ।

त्यो दिन मलाई केहि असमान्य भएको थिएन। मेरो राम्रै रात्री भोजन भयो र पछि फुर्सदमा दाँत कोटाउँदै बसेँ; अलि अलि मदिरा पिउँदै, अनि यस्तो साहसी र इमान्दारी पूर्वक आफ्नो नागरिक हुनुको अधिकार प्रयोग गर्दै म आफ्नो ओछ्यान तिर गएँ र छिट्टै निदाउनको लागि किताब लिएँ।

मेरो हातबाट किताब चाँडैनै चिप्ल्यो, अवश्य नै, आफ्ना चाहनालाई सन्तुष्ट बनाई, आफ्ना कर्तब्य निभाई, म निर्दोष भेडा जसरी मस्त सुतेँ।

एकैचोटी मैले पहाडहरु मार्फत गईरहेको साँघुरो, हिलो सडकमा आफुलाई पाएँ। त्यो चिसो, अन्धकार रात। सुकेका हाँगाहरु बीच बतास कराउँछ र जब यी नांगा छालामा ती बतासले स्पर्स गर्छ तब छुरा जसरी काट्छ। पुरै कालो, सुनसान र तर्साउने आकाश र धुलो जस्तो हिउँ, आँखाभित्र पसिरहनी र अनुहारलाई हानिरहनी। कहिँ पनि कुनै जीवित आत्मा देखिदैन। म हतारिन्छु तर हरेकपल्ट म त्यो हिलो सडकमा कैले दायाँ त कैले बायाँ चिप्लिन्छु। म ठक्कर खाँदै लड्दै आफ्नो बाटो गुमाउँछु, म अल्मलिन्चु – यो भगवान जानुन म कहाँ छु – यो कुनै छोटो र सामान्य रात थिएन, एउटा सताब्दी झैं लामो थियो, आफु कहाँ छु केहि थाहा नभई हरेक समय हिड्दै थिएँ।

यसरी नै म धेरै वर्ष निरन्तर हिडेपछि कहिँ आइपुगें, आफू जन्मिएको देशभन्दा टाढा, निकै टाढा, यो संसारको एउटा अन्जान भागमा, अनौठो भूमिमा। लाग्छ यो ठाउँको बारे कसैलाई पनि थाह छैन, म निश्चित छु की यो ठाउँ सपनामा मात्र देख्न सकिन्छ।

म डुल्दाडुल्दै एउटा ठुलो शहरमा आइपुगेँ जहाँ थुप्रै मानिसको बसोबास थियो। त्यहाँको ठूलो बजारमा धेरै नै भिड थियो, अजिब अजिबको धुनहरु कानको झली नै फुटाउला जसरी घन्की रहेको थियो। म बजार तिर फर्किएको एउटा सरायमा पुगेँ र त्यहाँको घरधनिलाई सोधें, किन यति धेरै मानिस जम्मा भएका…

– हामी शान्त र इजत्दार मानिस हौँ – उसले आफ्नो कथा आरम्भ गर्यो – हामी मुखियाप्रति वफादार र आज्ञाकारी छौँ।

– मुखिया यहाँको सर्वोच्च अधिकारी त होइन होला, कि हो? – उसका कुरा अवरोध गर्दै मैले सोधेँ।

– यहाँ मुखियाले शासन गर्नुहुन्छ र उनी नै हाम्रो सर्वोच्च अधिकारी हुन्; प्रहरी त पछि आउँछ।

म हाँसे।

– तिमी किन हाँसेको?… के तिमीलाई थाहा थिएन?… तिमी कहाँबाट आयौ?

मैले उसलाई आफूले बाटो बिराएको र म निकै टाढाको भूमि – सर्बियाबाट आएको बताएँ।

– मैले त्यो प्रख्यात देशको बारे सुनेको छु! – घरधनी आफैसँग बरबराए, मलाई इज्जतका साथ हेरे अनि ठूलो स्वरले बोले:

– यो हाम्रो आफ्नै तरिका हो, – उ बोल्दै गयो, – मुखियाले आफ्ना प्रहरीहरु लिएर यहाँ शासन गर्छन।

– यहाँका प्रहरीहरु कस्ता छन्?

– खास, यहाँ धेरै प्रकारका प्रहरीहरु छन् – आफ्ना तह अनुसार विभाजित छन्। यहाँ कोहि उच्चस्तरमा त कोहि निम्नस्तरमा विभाजित छन् … थाहा छ तिमीलाई? हामी शान्त र इजत्दार ब्यक्ति हौँ तर छिमेकका विभिन्न किसिमका डुलुवाहरु यहाँ आउँछन्, हामीलाई बिगार छन् र खराब कुराहरु सिकाउँ छन्। अरु मान्छेहरु बिच हाम्रा नागरिकहरु चिन्नको लागि मुखियाले हिजो आदेश दिएका छन् कि हाम्रा हरेक नागरिकहरु स्थानिय अदालतमा गई, आफ्ना निधारमा छाप लगाउनु पर्छ। यसै कारण यहाँ यति धेरै मानिसहरुको जमघट छ: अब के गर्ने भनि सल्लाह गर्न।

म सिरिङ्ग भएँ र सोचें यस्तो अनौंठो ठाउँबाट सकेसम्म जति सक्दो चाँडो भाग्नुपर्छ किनेकी म सेर्बियन् भएपनि, यस्तो चालचलनको प्रदर्सनसँग मेरो लगाब छैन र मलाई यो कुरा अलि चित्त बुझेन।

– ए, यात्री, के यति कुराले नै तर्सियौ? यसमा आश्चर्य छैन, तिमीलाई हाम्रो जस्तो शाहस पाउनको लागि अझै लामो बाटो हिड्नुपर्छ।

– अनि के चाहिँ गर्न खोज्दै छौ? मैले डराउँदै सोधेँ।

– यो कस्तो प्रश्न! तिमीले देख्ने छौ हामी कतिको बहादुर छौँ भनेर। तिमीलाई हाम्रो जस्तो शाहस पाउन त अझै धेरै लामो बाटो हिड्नुपर्छ। तिमीले निकै टाढा अनि थुप्रै ठाउँको यात्रा गर्यौ र यो दुनिया देख्यौ, तर म निश्चित छु, तिमीले हामी भन्दा ठूला नायकहरु कहिँ पनि देखेको छैनौ। हामी त्यहाँ सँगै जाऔं। मैले हतार गर्नु पर्छ।

हामी निस्किनै लाग्दा, हामीले ढोका अगाडी कोर्राको स्वाँट सुन्यौं।

मैले बाहिर च्याएर हेरेँ: त्यहाँ निहार्न दृष्य थियो – शिरमा चम्किलो तीन सिङ्गे टोपी लगाएको, भद्दा सूट पहिरेको एउटा मान्छे, साधारण नागरिक झल्काउने एकदम महँगो पोशाक पहिरेको अर्को मान्छे पछाडी सवार थियो। उ सराय अगाडी रोकियो र सवार त्यहाँ ओर्लियो।

घरधनी बाहिर गयो, भुइँ तिर झुक्यो, र भद्दा सूट लगाएको मान्छे सराय भित्र गयो, विशेष गरी सृंगारिएको टेबल तर्फ। नागरिक पोशाक लगाएको मान्छे सराय अगाडी नै पर्खी बस्यो। घरधनी उसको अगाडी पनि झुक्यो।

– यो सब के हो? – मैले घरधनीलाई सोधेँ, एकदम अलमल्ल पर्दै।

– खास, सराय भित्र गएका उच्च तहका प्रहरी हुन्, र यी व्यक्ति भने उच्चस्तरका नागरिकहरु मध्य एक हुन्, धेरै धनी र महान देशभक्त – घरधनीले कानेखुसी गरे।

– किन उसले अर्कोलाई आफ्नो पछाडी सवार हुन दियो?

घरधनीले म तिर टाउको हल्लायो र हामी छेउतिर लाग्यौं। उसले चित्त नबुझ्दो मुस्कान दियो र भन्यो:

– हामी यसलाई ठुलो सम्मानका रुपमा लिन्छौं जसको हामी विरलै योग्य हुन्छौँ। -उसले मलाई अरु थुप्रै कुराहरु पनि भन्यो, तर म यति उत्सुक थिएकी मैले सबै कुरा समात्न सकिन। तर मैले अन्तिममा एउटा कुरा प्रष्ट सुने: – यो एक देशको सेवा हो जुन सबै राष्ट्रहरूले अझ कदर गर्न सिकेका छैनन्!

–

हामी बैठकमा आएका थियौं र अध्यक्षको छनौटको लागि चुनाव सुरु भइसकेको थियो।

यदि मलाई नाम ठीकसँग याद छ भने, अध्यक्षको उम्मेदवारको रूपमा; पहिलो समूहले कोल्ब भन्ने मानिस राख्यो, दोस्रो समूह ताल्ब चाहन्थ्यो, र तेस्रोको आफ्नै उम्मेद्वार थियो।

त्यहाँ डरलाग्दो भ्रम थियो; प्रत्येक समूहले आफ्नै मान्छे राख्न चाहान्थे।

– मलाई लाग्छ कि हामीसँग यस्तो महत्त्वपूर्ण बैठकको कुर्सीको लागि कोल्ब भन्दा राम्रो मानिस अरु छैन, – पहिलो समूहबाट आवाज उठ्यो, – किनभने हामी सबैलाई राम्ररी थाहा छ, एक नागरिकको रूपमा उसका गुणहरू र उसको ठूलो साहस। मलाई लाग्दैन कि यहाँ हामी मध्ये कोही छ जसले वास्तवमै महत्वपूर्ण व्यक्तिहरूको सवार बारम्बार भएकोमा गौरब गर्न सक्छ…

– यसको बारेमा कुरा गर्न तपाईं को हो र? – दोस्रो समूहबाट कोहि चिच्यायो – तपाईंलाई तल्लो दर्जाको प्रहरी कर्मचारीले समेत सवार दिएको छैन!

– हामीलाई थाहा छ तपाईंका गुणहरु के हो, – तेस्रो समूहबाट कोहि चिच्यायो। – तपाईंले बिना रोदन कोर्राको एक स्वाँट पनि सहन सक्नु हुन्न।

दाजुभाइहरू! सीधा कुरा गरौं – कोल्बले भन्यो – यो सत्य हो कि दस वर्ष जस्तै पहिले प्रतिष्ठित व्यक्तिहरू मेरो पीठमा सवार थिए; तिनीहरूले मलाई कोर्रा लगाए र म कहिले रोइन, तर हामी मध्ये पनि धेरै योग्य मानिसहरु हुन सक्छन्। जवान उमेरका पनि त उत्कृष्ट हुन सक्छन्।

– हुदैन, हुदैन – उनका समर्थकहरू कराए।

– हामी मिति समाप्त भई सकेका सम्मानहरुको बारेमा सुन्न चाहन्नौँ। कोल्ब माथि सवार भएको दश बर्ष भइसक्यो – दोस्रो समूहका आवाजहरू कराए।

– जवान रगत उडाउँदै छन्, पुराना कुकुरहरूलाई पुरानै हड्डीहरू चपाउन दिनुहोस् – तेस्रो समूहबाट कोही बोल्छ।

– अचानक त्यहाँ केहि आवाज थिएन; एउटा मार्ग खाली गर्नका लागि मान्छेहरु पछाडी, दायाँ र बायाँ सर्न थाले र मैले तीस उमेर जतिको जवान व्यक्ति देखेँ। उहाँ नजिक पुग्दा, सबै टाउको निहुरिए।

– उहाँ को हो? – मैले घरधनीलाई कानेखुशी गर्दै सोधेँ।

– उहाँ लोकप्रिय नेता हुनुहुन्छ। एक जवान मानिस, तर धेरै आशाजनक। आफ्नो शुरुआती दिनमा उनले तीनपटक मुखियालाई आफ्नो ढाड पछाडी बोकेकोमा गर्व गर्न सक्थ्ये। उहाँ अरू कोही भन्दा धेरै लोकप्रिय हुनुहुन्छ।

– तिनीहरूले सम्भवतः उनलाई नै छान्छन्? – मैले सोधपुछ गरेँ।

– त्यो पक्का निश्चित नै छ, किनकि अन्य सबै उम्मेद्वारहरू – तिनीहरू सबै पाको उमेरका छन्, उनीहरू समय भन्दा धेरै पछाडी परिसके, जबकि मुखिया हिजो उनको पीठमा केहि समयको लागि सवार भए।

– उसको नाम के हो?

– क्ल्यर्द।

तिनीहरूले उहाँलाई सम्मान दिए।

– मलाई लाग्छ, – कोल्बको आवाजले मौनता छायो – कि हामी क्ल्यर्दभन्दा राम्रो मानिस यस पदको लागि पाउने छैनौँ। उनी जवान छन्, तर हामी पाको मध्य कोही पनि उनको बराबरी छैनौँ।

– सुन, सुन!… क्ल्यर्दको जय होस्!… सबको आवाज गर्जियो।

कोल्ब र ताल्बले उनलाई अध्यक्षको पदमा लगे। सबैजनाले आफ्ना शिर झुकाएर, र त्यहाँ पूर्ण मौनधारण थियो।

– धन्यवाद दाजुभाइहरु, तपाईहरुको उच्च सम्मान र यो इज्जतको लागि, तपाईहरुले जुन मलाई सर्वसम्मतिले प्रदान गर्नुभयो। तपाईका आशाहरू, जो अब ममा निर्भर छन्, प्रशंसाले भरिपुर्ण छन्।

यस्तो महत्त्वपूर्ण दिनहरूका साथ देशको ईच्छाको जहाजलाई चलाउन सजिलो छैन, तर म तपाईंहरुको विश्वासलाई प्रमाणित गर्न मेरो शक्तिले भ्याएको जति सबै गर्नेछु, ईमानदारीसाथ तपाईंहरुको राय प्रतिनिधित्व गर्न, र तपाईहरुको उच्च सम्मान योग्य हुन। धन्यवाद मेरा दाजुभाइहरु, मलाई छान्नु भएकोमा।

– र अब, दाजुभाइहरु, म आशा गर्छु तपाईंहरु मलाई यो महत्त्वपूर्ण दिनबारे केहि शब्द बोल्न अनुमति दिनुहुन्छ। यस्तो दु: ख भोग्नु सजिलो छैन, यस्ता सास्तीहरु अझै आउनेछन् ; एउटाको निधारमा तातो फलामको छाप लगाउनु सजिलो छैन। वास्तवमै होईन, – ती दुखाइ हुन् जुन् सबै मानिसले सहन सक्दैनन्। डरपोकलाई डरले काम्न दिनुहोस्, उनीहरू डराएर डराउन्, तर हामीले यो बिर्सनु हुँदैन कि हामी वीर बहादुर पुर्खाहरूका छोराहरू हौं, महान रगत हाम्रो रगमा दौडन्छ, हाम्रा हजुरबा हजुरआमाको वीर रगत, ती वीर योद्धाहरू जो स्वतन्त्रताको लागि र हामी सबैको भलाइको लागि, आफ्नो सन्तानको लागि बिना संकोच मर्दछन्। हाम्रो दु: ख त् कमै हो, यदी उनीहरुको भोगाई सोच्ने हो भने – हामी पहिलेको भन्दा अझ राम्रा जीवनशैलीमा बाँच्दै गर्दा, के अब आएर पतित र डरपोक जातका सदस्यहरू जस्तो व्यवहार गर्ने छौं? प्रत्येक साँचो देशभक्त, जसले हाम्रो राष्ट्रलाई सारा विश्वको अगाडि लाजमा पार्न चाहँदैन, उसले मर्द र वीर नायकले जस्तै कष्ट सहने छ।

– हुर्रे! हुर्रे! हुर्रे! – मतदाताहरु कुना कुनाबाट गर्जिए।

– सुन, सुन!… क्ल्यर्दको जय होस्!

क्ल्यर्द पछि, त्यहाँ धेरै उत्कृष्ट वक्ताहरू थिए; तिनीहरूले डराएकाहरूलाई प्रोत्साहित गरे र क्ल्यर्दको भनाईलाई धेरैथोरै फेरी दोहोर्याए।

त्यसपछि एउटा थकित, अनुहार चाउरी परेको, कपाल र दाह्री हिउँ जस्तो सेतो भएको बृद्धले बोल्न अनुमति मागे। उनको घुँडा वयस्कसँगै थरथर काम्दै थियो, उसका हातहरू काम्दै थिए, ढाड कुप्रेको थियो। उनको आवाज थरथर काँमेको थियो र आँखा आँसुले भरिपूर्ण थिए।

– बच्चाहरू, – उनले शुरू गरे, उनको अनुहारबाट आँसु झर्दै चाउरी परेकोको गाला र उसको सेतो दाह्रीमा खसे – म दयनीय र मर्न लागेको अवस्तामा छु, तर मलाई लाग्छ तिमीहरुले त्यस्तो लाज नमान्नु नै राम्रो थियो। म सय वर्षको भएँ, र मैले यो बिना नै आफ्नो सम्पूर्ण जीवन बिताएको छु! तर अहिले आएर गुलामीको चिनो किन अब मेरो सेतो र थकित टाउकोमा छाप्नु पर्यो?…

– तल झार त्यो पाको बुदालाई – अध्यक्ष कराए।

– झार त्यसलाई – अरु पनि चिच्याए।

– कायर बुढा!

– बरु युवालाई प्रोत्साहित गर्नुको सट्टा, झन् सबैलाई तर्साउँदै छ!

– उ आफ्नो खैरो कपालप्रति लज्जित हुनुपर्छ! उ लामो समयसम्म बाँच्यो छ तर उ अझै डराउँछ – हामी जवान नै बढी साहसी छौं…

– तल झार कायरलाई!

– त्यसलाई बाहिर फ्याक!

– तल झार त्यसलाई!

साहसी देशभक्त युवाको एक क्रोधित भीड ती वृद्ध मानिसमाथि दौडिए र उनीहरूले रिसमा धक्का दिन, तान्न र लात हाल्न थाले।

तिनीहरूले अन्ततः उसको उमेरका कारण उसलाई जान दिए – नत्र तिनीहरूले उसलाई जिउँदै गाड्थ्ये।

उनीहरू सबैले भोलिदेखि बहादुर बन्ने र आफू आफ्नो देशको सम्मान र गौरवको लागि योग्य हुने वचन दिए।

मानिसहरू उत्कृष्ट क्रममा बैठकबाट टाढिए। छुट्टिने क्रममा उनीहरूले भने:

– भोलि हामी देख्नेछौँ, को कस्तो छ!

– गफाडीहरुलाई हामी भोलि छान्ने छौं!

– योग्यको लागि अयोग्यबाट आफूलाई छुट्याउने समय आएको छ, ताकि प्रत्येक बदमाशले आफ्नो बहादुर हृदय रहेको झुटो गफ दिन सक्नेछैन!

– म सरायमा फर्किएँ।

– तिमीले देख्यौ हामी केले बनेका छौं? – मेरो घरधनीले गर्वका साथ मलाई सोधे।

– वास्तवमै मैले देखें, – मेरो शक्तिले मलाई त्यागि रहेको र मेरो मस्तिस्क अनौठो छापले गुञ्जि रहेको अनुभव गर्दै, मैले अन्जानमै जवाफ दिएँ।

त्यो दिन मैले उनीहरूको पत्रिकामा एउटा अग्रणी लेख पढें जुन यस प्रकार छ:

– नागरिकहरू, हामी बीचमा यो बेकारको घमण्ड र देखावटी रोक्ने समय आएको छ; अर्थहिन शब्दलाई सम्मान गर्नबाट रोक्ने समय आएको छ जुन हामी हाम्रो काल्पनिक सद्गुण र मरुभूमि प्रदर्शन गर्न भ्रममा प्रयोग गर्दछौं। समय आइसकेको छ, नागरिकहरू, हाम्रो शब्दहरू परीक्षण गर्ने र वास्तवमै को योग्य छ र को छैन भनेर चिनाउने! तर हामी विश्वास गर्छौं कि हामी बीचमा कुनै लाजमर्दो डरपोक हुनेछैन जसलाई नियुक्त गरिएको ठाउँमा बलपूर्वक ल्याउनुपर्नेछ। हामीमध्ये हरेक जना जसले आफ्नो नसामा महान पुर्खाको रगत महसुसु गर्दछ, उ यो पवित्र पीडाको लागि गौरवका साथ चुपचाप दुःख र कष्ट सहने पहिलो व्यक्ति हुन संघर्ष गर्दछ, यो हाम्रो देशको भलाइ र हामी सबैको भलाइको लागि बलिदान हो। अगाडि बढ, नागरिकहरू, भोलि महान परीक्षाको दिन हो!…

अर्को दिन तोकिएको ठाउँमा सकेसम्म चाँडो पुग्न मेरो घरधनी बैठक पछि सिधै सुत्न जानुभयो। यद्यपि, धेरै जना भने, भोली आफू पंक्तिमा अगाडी हुनको लागि सिधा शहरको हलमा गएका थिए।

अर्को दिन म पनि शहरको हलमा गएँ। त्यहाँ सबैजना थिए – जवान र बुढा, पुरुष र महिला। केही आमाहरूले आफ्ना साना बच्चाहरूलाई आफ्ना पाखुरामा ल्याए ताकि तिनीहरू पनि दासत्वको चिन्नले छापिउन्, त्यो सम्मानको कुरा हो, र त्यसैबाट निजामती सेवामा उच्च पद पाउन अझ बढी अधिकार प्राप्त गर्न सकुन्।

त्यहाँ धक्का र शपथ थियो (यो कुरामा तिनीहरू हामी सर्बहरू जस्तै थिए, र यसमा म अलि खुशी थिएँ), र सबैजना ढोकामा पहिलो हुन प्रयास गर्दै थिए। कोहि त अझ अरुहरुको ठाउँ पनि हडप्दै थिए।

सेता, औपचारिक सूट लगाएका एक विशेष सरकारी कर्मचारीद्वारा छाप लगाइएको थियो, जो नम्रतापूर्वक मानिसहरूलाई निन्दा गर्दै थियो:

– भगवानको खातिर, गनगन नगर्नुस्, सबैको पालो आउनेछ – तपाईंहरु जनावर हुनुहुन्न, म मान्दछु कि हामी शोक नगरी व्यवस्थापन गर्न सक्दछौं।

छपाईँ शुरू भयो – एकजनाले चिच्यायो, अर्कोले विलाप मात्र गर्यो, तर म त्यहाँ हुनु जेल आवाज ननिकाली यो सहन सक्षम कोहि थिएन।

यो यातना मैले लामो समयसम्म हेर्न म सकिन, त्यसैले म सराय फर्कें, तर कोही-कोही पहिलै त्यहाँ पुगेर खानपिन गर्दै थिए।

– त्यो सकियो! – ती मध्ये एकले भन्यो।

– ठिक छ, हामी वास्तवमै चिच्याएनौं, तर ताल्ब गधाले जस्तो कराई रहेको थियो!… – अर्कोले भन्यो।

– तपाईले देख्नु भयो नि तपाईको ताल्ब कस्तो रहेछ, र तपाई उसलाई हिजो बैठकको अध्यक्षको रुपमा राख्न चाहानुहुन्थ्यो।

– अँ, तपाईंलाई कहाँ थाहा हुन्छ र!

तिनीहरू बोले, पीडा र हठी साथ विलाप लिईरहे, तर एक अर्काबाट लुकाउन कोशिस गर्दै थिए, किनकि प्रत्येकले आफू डरपोक सोच्दा लाज लाग्छ।

क्ल्यर्दले आफैलाई बदनाम गर्यो किनभने उ कराइरहेको थियो, र लियर नाम गरेको मानिस एक नायक थियो किनकि उसले आफ्नो निधारमा दुईवटा चिन्ह छाप्यो र कहिल्यै पीडाको आवाज दिएन। सबै शहरले उसको बारेमा ठूलो सम्मानका साथ कुरा गरिरहेको थियो।

केही मानिसहरू भागेर गए, तर तिनीहरुलाई सबैले घृणा गरे।

केही दिन पछि, त्यो व्यक्ति जसले निधारमा दुईवटा छाप लगाएका थियो, उ शिर माथि उठाएर हिंड्यो, सम्मान र आत्मसम्मान संग, महिमा र गर्वले भरिपूर्ण, र जहाँ जहाँ उ गयो, त्यो दिनको नायकलाई सलाम दिन सबै निहुरिए र आफ्नो टोपी फुकाले।

पुरुष, महिला र केटाकेटीहरू राष्ट्रको महान मानिस हेर्न सडकमा उसको पछिपछि कुदे। उ जहाँ जहाँ गयो, प्रेरणाले भरिएको गनगनले उसलाई पछ्यायो: ‘लियर, लियर!… त्यो उहाँ हो!… त्यो नायक हो जसले आफ्ना निधारमा दुईवटा चिन्ह छाप्दा पनि रुएनन्, आवाज पनि निकालेनन् !’ उ अखबारको शीर्षकमा थियो, प्रशंसा र महिमाले भरिपुर्ण। र उ मानिसहरूका माया पाउन योग्य थियो।

– जताततै म यस्तो प्रशंसा सुन्दैछु, र मेरो नसामा पुरानो, महान सर्बियाई रगत बगिरहेको महसुस गर्न थाल्छु, हाम्रा पुर्खाहरू नायक थिए, उनीहरू स्वतन्त्रताको लागि तीरहरुमा रोपिएर मरे; हामीसँग पनि हाम्रो वीरताको इतिहाँस र हाम्रो कोसोभो छ। म मेरो राष्ट्रको गर्व र अहंकारले उत्साहित हुन्छु; मेरो नस्ल कत्ति बहादुर छ भनेर देखाउन र शहरको हलतिर दौडेर गएर सुनाउन:

– तिमीहरु किन लियरको प्रशंसा गर्छौ?… तिमीहरुले कहिल्यै साँचो नायकहरू देखेका छैनौ! आउ र आफै हेर यो महान सर्बियाई रगत कस्तो छ! मेरो टाउकोमा दसवटा छाप लगाई देउ, दुई मात्र होइन!

सेतो सूटमा सरकारी कर्मचारीले उसको छाप मेरो निधारमा ल्यायो, र मैले सुरु गरें… म मेरो सपनाबाट ब्यूँझें।

मैले डरले आफ्नो निधार पुसें, मेरा सपनाहरुमा देखा पर्ने अनौठो चीजहरुमा आश्चर्य पर्दै।

– मैले झन्डै उनीहरुको लियरको महिमालाई बढि छायांकन गरें। – मैले सोचें र सन्तुष्ट भए, फर्किए, र मलाई अलि दु: ख लागेको थियो कि मेरो सपना अन्त्यसम्म पुगेन।

 

बेलग्रेडमा, १८९९|
“रादोये डोमानोभिक” परियोजनाको लागि दिपक रावत द्वारा अनुवादित, २०१९|