– दाजु-भाइहरू र साथीहरू, मैले तपाईंको सबै भाषणहरू सुनें, त्यसैले अब मेरो पनि सुन्न आग्रह गर्छु। हाम्रा सबै विचार-विमर्श र कुराकानीहरूको कुनै महत्त्व हुँदैन जबसम्म हामी यस बाँझो क्षेत्रमा रहन्छौं। वर्षाको वर्ष भए पनि यस बलौटे माटोमा र यी ढुङ्गाहरूमा केहि पनि उम्रन सकेको छैन, यस खडेरीमा एक्लै छोडिदेओ जुन हामी मध्ये कसैले पनि पहिले कहिल्यै देखेका थिएनौं। कहिलेसम्म हामी एसरी एक साथ भेला हुने र व्यर्थ कुरा गर्ने? गाईवस्तुहरू खानेकुरा बिना मरिरहेका छन्, र धेरै चाँडै हामी र हाम्रा बच्चाहरूलाई पनि भोकमरी लाग्नेछ। हामीले अर्को समाधान खोज्नु पर्छ जुन राम्रो र अधिक समझदार छ। मलाई लाग्छ यो सुक्खा भूमि छोड्नु उत्तम हुनेछ र संसारमा राम्रो र अधिक उर्वर माटो पत्ता लगाउन सुरु गर्नु पर्छ किनकि हामी एसरी लामो समयसम्म बाँच्न सक्दैनौं।

यसैले केही बांझो प्रान्तका बासिन्दाहरूले सभामा थकित आवाजमा एक पटक बोले। मलाई लाग्छ, कहाँ र कहिले त्यो तपाईं वा मलाई मतलब छैन। मलाई विश्वास गर्नु महत्त्वपूर्ण एस कारण छ कि यो धेरै पहिले कतै भएको थियो र यो पर्याप्त छ। इमान्दार हुनुपर्दा, एक समय मैले सोचे कि मैले यो सम्पूर्ण कथा आविष्कार गरें, तर अलि-अलि गर्दै मैले आफूलाई यस नराम्रो भ्रमबाट मुक्त गरें। अब म पूर्ण रूपमा विश्वास गर्दछु कि वास्तवमै के भयो र कहाँ र कतै घटेको हुनुपर्दछ र मैले कुनै पनि हालतमा यसलाई बनाएको छैन भनेर बताउन जाँदैछु।

श्रोताहरू फिक्का, थकित अनुहार र खाली, चिन्ताजनक, लगभग अबुझ हेराइ, आफ्नो बेल्ट मुनि उनीहरूका हातहरू, यी बुद्धिमानी शब्दहरूमा जीवित थिए जस्तो देखिन्थ्यो। प्रत्येकले कल्पना गरिसकेका थिए कि त्यो कुनै किसिमको जादुइ, स्वर्गिय देश हो जहाँ परिस्रमको इनाम प्रशस्त बालीनाली हुनेछ।

– ऊ सही छ! ऊ सही छ! – सबै तिरबाट थकित फुसफुसे आवाज आयो।

– के त्यो ठाउँ न न…जि…जि…क छ? – एक लामो आवाजमा गन गन गरेको आवाज कुनाबाट सुनियो।

– दाजुभाइहरू! – अर्को केही अलि बलियो आवाजको साथ शुरू भयो। – हामीले यस सल्लाहलाई तुरून्त पालना गर्नैपर्दछ किनकि हामी अब उप्रान्त यसरी अगाडि जान सक्दैनौं। हामीले परिश्रम गरेका छौं र आफैंलाई तनावमा पारेका छौं, तर सबै व्यर्थ गएका छन। हामीले बिउ रोपेका छौं जुन खानेकुराका लागि प्रयोग गर्न सकिन्थ्यो, तर बाढी आयो र बिउ र माटोलाई पानीले धोईदियो र केवल चट्टान मात्र बाँकी रह्यो। के हामी यहाँ सदाका लागि बस्ने र बिहान देखी साँझ सम्म मेहेनत गरेर भोकै, प्यासै, नाङगै र खाली खुट्टा बस्ने? हा हामीले अब यो भन्दा राम्रो र मलिलो मातो खोज्नु पर्छ जहाँ परिस्रम गरे पछी प्रसस्त बालीनानी उत्पादन होस्।

– जाऔं! हामी तुरुन्तै जाऔं किनकि यो ठाउँ अब बस्न योग्य छैन!

फुसफुके आवाज आयो, र सबै आफू कहाँ जाँदैछु भन्ने थाहा नभएरै हिंड्न थाले।

– रोक्नुहोस् दाजुभाइहरु! तपाईंहरु कहाँ हुनुहुन्छ? – फेरि पहिलो वक्ता शुरू भयो। – निश्चित छ कि हामी जानु पर्छ, तर यसरी हैन। हामीलाई थाहा हुनुपर्छ कि हामी कहाँ जाँदैछौं। अन्यथा हामी आफु बाच्नुको सट्टा अझ खराब अवस्थामा पुग्न सक्छौं। मेरो सुझाव छ कि हामी एक त्यस्तो नेता छनौट गरौ जसको हामी सबैले पालना गर्नु पर्छ र जसले हामीलाई उत्तम र सिधा बाटो देखाउने छ।

– आउनुहोस् छानौं! हामी अहिले नै कसैलाई छनौट गरौ – चारै तिर सुनियो।

अब केवल बहस उत्पन्न भयो, एक वास्तविक अराजकता। सबै जना कुरा गरिरहेका थिए र कोही कसैलाई सुनेको पनि थिएनन र कसैलाई सुन्न पनि सक्षम थिएनन्। तिनीहरू समूहमा विभाजित हुन थाले, प्रत्येक व्यक्ति आफैंमा गनगनाउँदै थिए, र त्यसपछि समूह पनि टुक्रियो। दुई-दुईमा, तिनीहरू एक अर्का हातले कुरा गर्न थाले, कुरा गरिरहे, केहि प्रमाणित गर्न कोसिस गर्दै, एक अर्कालाई बाहुलाले तान्दै, र उनीहरूको हातले मौन गति बनाए। तिनीहरू सबै फेरि भेला भए, कुरा गरिरहे।

– दाजु भाइहरू! – अचानक एक शक्तिशाली आवाज को लागी आवाज आयो जस्ले अन्य सबैको आवाजलाई कर्कश र सुस्त बनायो। – हामी यस प्रकारले कुनै पनि प्रकारको सम्झौतामा पुग्न सक्दैनौं। सबै जना कुरा गर्दैछन र कसैले सुन्दैन। एक नेता छनौट गरौं! हामी मध्ये कसलाई छनौट गर्न सक्छौं? हामी मध्ये कसले सडकहरू जान्नका लागि पर्याप्त यात्रा गरेको छ? हामी सबै एक अर्कालाई राम्ररी चिन्छौं, र म यहाँ एकल व्यक्तिको नेतृत्वमा आफैलाई र मेरो बच्चाहरूलाई राख्दिन। बरु, मलाई भन्नुहोस् कि त्यो यात्रुलाई कसले चिन्छ, जुन आज बिहानदेखि सडकको किनारमा छायामा बसिरहेको छ?

मौनता छायो। सबै आन्जान मानिस तर्फ फर्किए र उसलाई टाउको देखि खुट्टा सम्म हेरे।

त्यो यात्री, मध्यम बुढो, जस्को उदास अनुहार दाह्री र लामो कपालको कारण बिरलै देखिन्थ्यो, उ त्यहाँ बस्यो र पहिले जस्तै चुप रह्यो, विचार मा लीन, र समय समय मा आफ्नो ठुलो लट्ठी जमिन मा हिर्काउथ्यो।

– हिजो मैले त्यो मनिसलाई एउटा केटोको साथ देखेको थिए। तिनीहरू एक अर्काको हात समातेर गल्लीमा गइरहेका थिए। र हिजो राती केटाले गाउँ छोड्यो तर अपरिचित यहीं बसे।

– दाजुभाइ, यो मूर्खतापूर्ण वैयात कुरा भुलौ ताकी हामीले कुनै समय गुमाउन नपरोस। उ जो कोही हो, ऊ टाढाबाट आएको हो किनकि हामी मध्ये कसैले उहाँलाई चिनेका छैनौं र हामीलाई नेतृत्व दिने सबैभन्दा छोटो र उत्तम तरिका उसलाई अवश्य थाहा छ। यो मेरो निर्णय हो कि उ एक धेरै ज्ञानी मानिस हो किनकि उ त्यहाँ चूपचाप बसिरहेका छ र सोचमा छ। अरू कसैले हाम्रो मामिलामा दश चोटि वा सो भन्दा बडि पहिलेनै बोलिसक्थ्यो वा हामी मध्ये एकसँग कुराकानी सुरु गरेको हुन्थ्यो, तर ऊ त्यहाँ पूरै समय एक्लै बसिरहेको थियो र केही बोलेको थिएन।

– पक्कै पनि मानिस चुपचाप बसिरहेको छ किनकि उसले केहि सोचिरहेको छ। ऊ एकदम चतुर छ यो बाहेक अन्यथा हुन सक्दैन – अरुलाई सहमत बनायो र फेरि अपरिचितको जाँच गर्न शुरू गर्यो। प्रत्येकले उनीमा एक उत्कृष्ट गुण पत्ता लगाएका थिए जुन उसको असाधारण बौद्धिकताको प्रमाण थियो।

कुरा गर्न धेरै समय खर्च गरिएन, त्यसैले अन्तमा सबै सहमत भए कि यस यात्रीलाई सोध्नु नै उत्तम हुन्छ – जसलाई उनीहरूले हेरेको थिए, परमेश्वरले उनीहरूलाई यस संसारमा राम्रो ठाउँ र अधिक उर्वर माटोको खोजीमा लैजान पठाउनुभएको थियो। उ तिनीहरूको नेता हुनुपर्दछ, र तिनीहरूले उनको कुरा सुन्नपर्नेछ र कुनै प्रश्न बिना उहाँको आज्ञा पालन गर्नपर्नेछ।

तिनीहरूले आफू माझबाट दश जना मानिसहरूलाई रोजे जो अपरिचित व्यक्तिलाई उनीहरूलाई आफ्नो निर्णय बताउन गएका थिए। यो प्रतिनिधिमण्डलले उनलाई दयनीय अवस्था देखाउँदै उनलाई उनीहरुको नेता हुन भन्यो।

ती दश जना नजिक गए र नम्रतापूर्वक शिर झुकाए। तिनीहरू मध्ये एकले क्षेत्रको अनुत्पादक माटोको, सुख्खा वर्षहरू र उनीहरू सबैले आफुले भोगेको दु: खको बारेमा कुरा गर्न थाले। उनले निम्न तरिकाले समाप्त गरे:

– यी सर्तहरूले हामीलाई हाम्रो घर र हाम्रो भूमि छोड्न र संसारमा राम्रो मातृभूमि खोज्न बाध्य तुल्याउँछन्। यस क्षणमा जब हामी अन्तमा सम्झौतामा पुगेका छौं, यस्तो देखिन्छ कि भगवान्‌ले हामीमाथि कृपा दर्शाउनुभएको छ, कि उहाँ तपाईंलाई पठाउनुभयो – तपाईं एक बुद्धिमान र योग्य अपरिचित – र तपाईंले हामीलाई अगुवाई गर्नुभयो भने र हामीलाई हाम्रो दु: खबाट स्वतन्त्र पार्नुहुनेछ। यहाँका सबै बासिन्दाहरूको नाममा हामी तपाईंलाई हाम्रो नेता हुन आग्रह गर्दछौं। जहाँसुकै जान सक्नुहुन्छ, हामी पछ्याउनेछौं। तपाईंलाई सडकहरू थाहा छ र तपाईं निश्चित रूपमा खुशी र उत्तम जन्मभूमिमा जन्मनुभएको थियो। हामी तपाईंलाई सुन्नेछौं र तपाईंका सबै आदेशहरू पालन गर्नेछौं। के तपाईं, विनाशबाट धेरै प्राणहरू बचाउन सहमत हुनुहुन्छ? के तपाईं हाम्रो नेता बन्नुहुनेछ, बुद्धिमान अपरिचित?

सबै यस उत्तेजित भाषणको समयमा, बुद्धिमान अपरिचितले एक पटक पनि टाउको उठाएनन। सारा समय उहाँ उही स्थितिमा रहे जस्तो उनीहरूले उन्लाई भेट्टाएको थिए। उन्को टाउको तल झरेको, उनी भूँईमा लडिरहेका थिए, र उनले केही पनि भनेनन्। उनले केवल समय-समयमा र आफ्नो लट्ठी भुइ मा हिर्काउथे र – सोच्थे। जब भाषण समाप्त भयो, तब आफ्नो स्थिति नबादलेरै उनले बिस्तारै घुमाउरो परे:

– म हुन्छु!

– त्यसोभए हामी तपाईंसँग जान सक्छौ र राम्रो ठाउँ खोज्न सक्छौं?

– तिमी सक्छौ! – उसले आफ्नो टाउको नउठाएरै जारी राखे।

अब उत्साह र प्रशंसा को अभिव्यक्ति उठेको छ, तर अपरिचितले यसको कुनै एक शब्द भनेनन्।

ती दश जनाले आफ्नो सफलताको बारे सम्मेलनमा जानकारी दिए र थप्दै भने कि उनीसँग महान् बुद्धि छ भनेर अब तिनीहरूले केवल मात्र देखे।

– उनी तेस स्थान देखी अलीकती पनि सरेको थिएनन वा कम्तिमा को बोलेको छ भनेर हेर्न सम्म टाउको उठाएनन। उनी केवल चुपचाप बसे र ध्यान गरे। हाम्रो सबै कुरा कदर गर्न उसले केवल चार शब्दहरू बोले।

– एक वास्तविक ऋषि! दुर्लभ बुद्धिमत्ता! – तिनीहरू खुशीसँग सबै पक्षबाट चिच्याए कि परमेश्वर आफैले उनलाई बचाउन स्वर्गबाट एउटा स्वर्गदूतको रूपमा पठाउनुभयो। सबै एक त्यस्तो नेताको सफल नेतृत्वमा विश्वस्त थिए जसलाई संसारमा कुनै कुराले असन्तुष्टि दिन सकेन। र त्यसैले यो सबै कुरा भोलिपल्ट बिहान गर्ने निर्णय गरियो।

(अर्को पृष्ठ)

मैले एउटा भयानक सपना देखेँ। म सपनाबाट खासै त्यति अचम्बित हुन्न, तर म यस्तो भयानक सपना देख्ने साहस कसरी पाउँछु भन्ने कुरामा अचम्बित छु, जो आफै एउटा ज्ञानी र आदर्णीय नागरिकमा पर्छु, जो हाम्री प्रिय पीडित आमा सर्बियाको आज्ञाकारी सन्तानमा पर्छु, अरु सन्तानहरु जस्तै। तिमीलाई अवश्य थाहा छ कि, यदि म कुनै कुरामा अपवाद भएको भए, यो कुरा फरकै हुन्थ्यो, तर मेरो प्रिय साथी यो होइन, म ठ्याक्कै अरुले जस्तै काम गर्छु र सबै काम सावधान भएर गर्ने कुरामा मलाई खासै कसैले पनि नभेटाउला। मैले एकचोटी सडकमा प्रहरी पोशाकको चम्किलो टांक देखेँ, लगभग छुट्टिनै लागेको ठाउँमा र त्यसको जादुइ चमकलाई घुरिरहें जुन मिठो सम्झनाले भरिपुर्ण थियो। तब अचानक मेरो हात काम्न थाल्यो र सलाम ठोक्यो, मेरो शीर त्यसै धर्ती तिर झुक्यो र मेरो ओँठमा मिठो मुस्कान छायो जुन मुस्कान हाम्रा अग्रजहरुलाई अभिवादन गर्दा छाउँछ।

– मेरा नसाहरुमा कुलीन रगत बग्दछ – यही त हो – मैले त्यो क्षण यही भन्ठाने र त्यो टांकलाई लापरवाहीले कुल्चिएर जाने राक्षसी बटुवाहरुलाई तिरस्कार पूर्वक हेरें।

– ए राक्षस! – मैले यो तीतोपनसंग बोलेँ र थुकें, र चुपचाप हिड्न थालेँ, आफ्नो सोचलाई सान्त्वना दिएँ कि यस्ता राक्षस यहाँ थोरै छन् ; र म खासमा खुसी थिएँ की भगवानले मलाई परिष्कृत हृदय र हाम्रा पूर्वजहरूको कुलीन, प्रतिद्वन्द्वी रगत दिनु भएको थियो।

लौ, अब तिमी बुझ्न सक्छौ की म कति अद्भुत मान्छे हुँ, जो अरु सम्मान्नीय नागरिकहरु भन्दा फरक छैन र यस्मा कुनै शंका छैन तिमी अच्म्बित हुनेछौ कसरी यस्त्तो भयानक र मूर्ख कुराहरु मेरो सपनामा देखा पर्न सक्छ।

त्यो दिन मलाई केहि असमान्य भएको थिएन। मेरो राम्रै रात्री भोजन भयो र पछि फुर्सदमा दाँत कोटाउँदै बसेँ; अलि अलि मदिरा पिउँदै, अनि यस्तो साहसी र इमान्दारी पूर्वक आफ्नो नागरिक हुनुको अधिकार प्रयोग गर्दै म आफ्नो ओछ्यान तिर गएँ र छिट्टै निदाउनको लागि किताब लिएँ।

मेरो हातबाट किताब चाँडैनै चिप्ल्यो, अवश्य नै, आफ्ना चाहनालाई सन्तुष्ट बनाई, आफ्ना कर्तब्य निभाई, म निर्दोष भेडा जसरी मस्त सुतेँ।

एकैचोटी मैले पहाडहरु मार्फत गईरहेको साँघुरो, हिलो सडकमा आफुलाई पाएँ। त्यो चिसो, अन्धकार रात। सुकेका हाँगाहरु बीच बतास कराउँछ र जब यी नांगा छालामा ती बतासले स्पर्स गर्छ तब छुरा जसरी काट्छ। पुरै कालो, सुनसान र तर्साउने आकाश र धुलो जस्तो हिउँ, आँखाभित्र पसिरहनी र अनुहारलाई हानिरहनी। कहिँ पनि कुनै जीवित आत्मा देखिदैन। म हतारिन्छु तर हरेकपल्ट म त्यो हिलो सडकमा कैले दायाँ त कैले बायाँ चिप्लिन्छु। म ठक्कर खाँदै लड्दै आफ्नो बाटो गुमाउँछु, म अल्मलिन्चु – यो भगवान जानुन म कहाँ छु – यो कुनै छोटो र सामान्य रात थिएन, एउटा सताब्दी झैं लामो थियो, आफु कहाँ छु केहि थाहा नभई हरेक समय हिड्दै थिएँ।

यसरी नै म धेरै वर्ष निरन्तर हिडेपछि कहिँ आइपुगें, आफू जन्मिएको देशभन्दा टाढा, निकै टाढा, यो संसारको एउटा अन्जान भागमा, अनौठो भूमिमा। लाग्छ यो ठाउँको बारे कसैलाई पनि थाह छैन, म निश्चित छु की यो ठाउँ सपनामा मात्र देख्न सकिन्छ।

म डुल्दाडुल्दै एउटा ठुलो शहरमा आइपुगेँ जहाँ थुप्रै मानिसको बसोबास थियो। त्यहाँको ठूलो बजारमा धेरै नै भिड थियो, अजिब अजिबको धुनहरु कानको झली नै फुटाउला जसरी घन्की रहेको थियो। म बजार तिर फर्किएको एउटा सरायमा पुगेँ र त्यहाँको घरधनिलाई सोधें, किन यति धेरै मानिस जम्मा भएका…

– हामी शान्त र इजत्दार मानिस हौँ – उसले आफ्नो कथा आरम्भ गर्यो – हामी मुखियाप्रति वफादार र आज्ञाकारी छौँ।

– मुखिया यहाँको सर्वोच्च अधिकारी त होइन होला, कि हो? – उसका कुरा अवरोध गर्दै मैले सोधेँ।

– यहाँ मुखियाले शासन गर्नुहुन्छ र उनी नै हाम्रो सर्वोच्च अधिकारी हुन्; प्रहरी त पछि आउँछ।

म हाँसे।

– तिमी किन हाँसेको?… के तिमीलाई थाहा थिएन?… तिमी कहाँबाट आयौ?

मैले उसलाई आफूले बाटो बिराएको र म निकै टाढाको भूमि – सर्बियाबाट आएको बताएँ।

– मैले त्यो प्रख्यात देशको बारे सुनेको छु! – घरधनी आफैसँग बरबराए, मलाई इज्जतका साथ हेरे अनि ठूलो स्वरले बोले:

– यो हाम्रो आफ्नै तरिका हो, – उ बोल्दै गयो, – मुखियाले आफ्ना प्रहरीहरु लिएर यहाँ शासन गर्छन।

– यहाँका प्रहरीहरु कस्ता छन्?

– खास, यहाँ धेरै प्रकारका प्रहरीहरु छन् – आफ्ना तह अनुसार विभाजित छन्। यहाँ कोहि उच्चस्तरमा त कोहि निम्नस्तरमा विभाजित छन् … थाहा छ तिमीलाई? हामी शान्त र इजत्दार ब्यक्ति हौँ तर छिमेकका विभिन्न किसिमका डुलुवाहरु यहाँ आउँछन्, हामीलाई बिगार छन् र खराब कुराहरु सिकाउँ छन्। अरु मान्छेहरु बिच हाम्रा नागरिकहरु चिन्नको लागि मुखियाले हिजो आदेश दिएका छन् कि हाम्रा हरेक नागरिकहरु स्थानिय अदालतमा गई, आफ्ना निधारमा छाप लगाउनु पर्छ। यसै कारण यहाँ यति धेरै मानिसहरुको जमघट छ: अब के गर्ने भनि सल्लाह गर्न।

म सिरिङ्ग भएँ र सोचें यस्तो अनौंठो ठाउँबाट सकेसम्म जति सक्दो चाँडो भाग्नुपर्छ किनेकी म सेर्बियन् भएपनि, यस्तो चालचलनको प्रदर्सनसँग मेरो लगाब छैन र मलाई यो कुरा अलि चित्त बुझेन।

– ए, यात्री, के यति कुराले नै तर्सियौ? यसमा आश्चर्य छैन, तिमीलाई हाम्रो जस्तो शाहस पाउनको लागि अझै लामो बाटो हिड्नुपर्छ।

– अनि के चाहिँ गर्न खोज्दै छौ? मैले डराउँदै सोधेँ।

– यो कस्तो प्रश्न! तिमीले देख्ने छौ हामी कतिको बहादुर छौँ भनेर। तिमीलाई हाम्रो जस्तो शाहस पाउन त अझै धेरै लामो बाटो हिड्नुपर्छ। तिमीले निकै टाढा अनि थुप्रै ठाउँको यात्रा गर्यौ र यो दुनिया देख्यौ, तर म निश्चित छु, तिमीले हामी भन्दा ठूला नायकहरु कहिँ पनि देखेको छैनौ। हामी त्यहाँ सँगै जाऔं। मैले हतार गर्नु पर्छ।

हामी निस्किनै लाग्दा, हामीले ढोका अगाडी कोर्राको स्वाँट सुन्यौं।

मैले बाहिर च्याएर हेरेँ: त्यहाँ निहार्न दृष्य थियो – शिरमा चम्किलो तीन सिङ्गे टोपी लगाएको, भद्दा सूट पहिरेको एउटा मान्छे, साधारण नागरिक झल्काउने एकदम महँगो पोशाक पहिरेको अर्को मान्छे पछाडी सवार थियो। उ सराय अगाडी रोकियो र सवार त्यहाँ ओर्लियो।

घरधनी बाहिर गयो, भुइँ तिर झुक्यो, र भद्दा सूट लगाएको मान्छे सराय भित्र गयो, विशेष गरी सृंगारिएको टेबल तर्फ। नागरिक पोशाक लगाएको मान्छे सराय अगाडी नै पर्खी बस्यो। घरधनी उसको अगाडी पनि झुक्यो।

– यो सब के हो? – मैले घरधनीलाई सोधेँ, एकदम अलमल्ल पर्दै।

– खास, सराय भित्र गएका उच्च तहका प्रहरी हुन्, र यी व्यक्ति भने उच्चस्तरका नागरिकहरु मध्य एक हुन्, धेरै धनी र महान देशभक्त – घरधनीले कानेखुसी गरे।

– किन उसले अर्कोलाई आफ्नो पछाडी सवार हुन दियो?

घरधनीले म तिर टाउको हल्लायो र हामी छेउतिर लाग्यौं। उसले चित्त नबुझ्दो मुस्कान दियो र भन्यो:

– हामी यसलाई ठुलो सम्मानका रुपमा लिन्छौं जसको हामी विरलै योग्य हुन्छौँ। -उसले मलाई अरु थुप्रै कुराहरु पनि भन्यो, तर म यति उत्सुक थिएकी मैले सबै कुरा समात्न सकिन। तर मैले अन्तिममा एउटा कुरा प्रष्ट सुने: – यो एक देशको सेवा हो जुन सबै राष्ट्रहरूले अझ कदर गर्न सिकेका छैनन्!

–

हामी बैठकमा आएका थियौं र अध्यक्षको छनौटको लागि चुनाव सुरु भइसकेको थियो।

यदि मलाई नाम ठीकसँग याद छ भने, अध्यक्षको उम्मेदवारको रूपमा; पहिलो समूहले कोल्ब भन्ने मानिस राख्यो, दोस्रो समूह ताल्ब चाहन्थ्यो, र तेस्रोको आफ्नै उम्मेद्वार थियो।

त्यहाँ डरलाग्दो भ्रम थियो; प्रत्येक समूहले आफ्नै मान्छे राख्न चाहान्थे।

– मलाई लाग्छ कि हामीसँग यस्तो महत्त्वपूर्ण बैठकको कुर्सीको लागि कोल्ब भन्दा राम्रो मानिस अरु छैन, – पहिलो समूहबाट आवाज उठ्यो, – किनभने हामी सबैलाई राम्ररी थाहा छ, एक नागरिकको रूपमा उसका गुणहरू र उसको ठूलो साहस। मलाई लाग्दैन कि यहाँ हामी मध्ये कोही छ जसले वास्तवमै महत्वपूर्ण व्यक्तिहरूको सवार बारम्बार भएकोमा गौरब गर्न सक्छ…

– यसको बारेमा कुरा गर्न तपाईं को हो र? – दोस्रो समूहबाट कोहि चिच्यायो – तपाईंलाई तल्लो दर्जाको प्रहरी कर्मचारीले समेत सवार दिएको छैन!

– हामीलाई थाहा छ तपाईंका गुणहरु के हो, – तेस्रो समूहबाट कोहि चिच्यायो। – तपाईंले बिना रोदन कोर्राको एक स्वाँट पनि सहन सक्नु हुन्न।

दाजुभाइहरू! सीधा कुरा गरौं – कोल्बले भन्यो – यो सत्य हो कि दस वर्ष जस्तै पहिले प्रतिष्ठित व्यक्तिहरू मेरो पीठमा सवार थिए; तिनीहरूले मलाई कोर्रा लगाए र म कहिले रोइन, तर हामी मध्ये पनि धेरै योग्य मानिसहरु हुन सक्छन्। जवान उमेरका पनि त उत्कृष्ट हुन सक्छन्।

– हुदैन, हुदैन – उनका समर्थकहरू कराए।

– हामी मिति समाप्त भई सकेका सम्मानहरुको बारेमा सुन्न चाहन्नौँ। कोल्ब माथि सवार भएको दश बर्ष भइसक्यो – दोस्रो समूहका आवाजहरू कराए।

– जवान रगत उडाउँदै छन्, पुराना कुकुरहरूलाई पुरानै हड्डीहरू चपाउन दिनुहोस् – तेस्रो समूहबाट कोही बोल्छ।

– अचानक त्यहाँ केहि आवाज थिएन; एउटा मार्ग खाली गर्नका लागि मान्छेहरु पछाडी, दायाँ र बायाँ सर्न थाले र मैले तीस उमेर जतिको जवान व्यक्ति देखेँ। उहाँ नजिक पुग्दा, सबै टाउको निहुरिए।

– उहाँ को हो? – मैले घरधनीलाई कानेखुशी गर्दै सोधेँ।

– उहाँ लोकप्रिय नेता हुनुहुन्छ। एक जवान मानिस, तर धेरै आशाजनक। आफ्नो शुरुआती दिनमा उनले तीनपटक मुखियालाई आफ्नो ढाड पछाडी बोकेकोमा गर्व गर्न सक्थ्ये। उहाँ अरू कोही भन्दा धेरै लोकप्रिय हुनुहुन्छ।

– तिनीहरूले सम्भवतः उनलाई नै छान्छन्? – मैले सोधपुछ गरेँ।

– त्यो पक्का निश्चित नै छ, किनकि अन्य सबै उम्मेद्वारहरू – तिनीहरू सबै पाको उमेरका छन्, उनीहरू समय भन्दा धेरै पछाडी परिसके, जबकि मुखिया हिजो उनको पीठमा केहि समयको लागि सवार भए।

– उसको नाम के हो?

– क्ल्यर्द।

तिनीहरूले उहाँलाई सम्मान दिए।

– मलाई लाग्छ, – कोल्बको आवाजले मौनता छायो – कि हामी क्ल्यर्दभन्दा राम्रो मानिस यस पदको लागि पाउने छैनौँ। उनी जवान छन्, तर हामी पाको मध्य कोही पनि उनको बराबरी छैनौँ।

– सुन, सुन!… क्ल्यर्दको जय होस्!… सबको आवाज गर्जियो।

कोल्ब र ताल्बले उनलाई अध्यक्षको पदमा लगे। सबैजनाले आफ्ना शिर झुकाएर, र त्यहाँ पूर्ण मौनधारण थियो।

– धन्यवाद दाजुभाइहरु, तपाईहरुको उच्च सम्मान र यो इज्जतको लागि, तपाईहरुले जुन मलाई सर्वसम्मतिले प्रदान गर्नुभयो। तपाईका आशाहरू, जो अब ममा निर्भर छन्, प्रशंसाले भरिपुर्ण छन्।

यस्तो महत्त्वपूर्ण दिनहरूका साथ देशको ईच्छाको जहाजलाई चलाउन सजिलो छैन, तर म तपाईंहरुको विश्वासलाई प्रमाणित गर्न मेरो शक्तिले भ्याएको जति सबै गर्नेछु, ईमानदारीसाथ तपाईंहरुको राय प्रतिनिधित्व गर्न, र तपाईहरुको उच्च सम्मान योग्य हुन। धन्यवाद मेरा दाजुभाइहरु, मलाई छान्नु भएकोमा।

– र अब, दाजुभाइहरु, म आशा गर्छु तपाईंहरु मलाई यो महत्त्वपूर्ण दिनबारे केहि शब्द बोल्न अनुमति दिनुहुन्छ। यस्तो दु: ख भोग्नु सजिलो छैन, यस्ता सास्तीहरु अझै आउनेछन् ; एउटाको निधारमा तातो फलामको छाप लगाउनु सजिलो छैन। वास्तवमै होईन, – ती दुखाइ हुन् जुन् सबै मानिसले सहन सक्दैनन्। डरपोकलाई डरले काम्न दिनुहोस्, उनीहरू डराएर डराउन्, तर हामीले यो बिर्सनु हुँदैन कि हामी वीर बहादुर पुर्खाहरूका छोराहरू हौं, महान रगत हाम्रो रगमा दौडन्छ, हाम्रा हजुरबा हजुरआमाको वीर रगत, ती वीर योद्धाहरू जो स्वतन्त्रताको लागि र हामी सबैको भलाइको लागि, आफ्नो सन्तानको लागि बिना संकोच मर्दछन्। हाम्रो दु: ख त् कमै हो, यदी उनीहरुको भोगाई सोच्ने हो भने – हामी पहिलेको भन्दा अझ राम्रा जीवनशैलीमा बाँच्दै गर्दा, के अब आएर पतित र डरपोक जातका सदस्यहरू जस्तो व्यवहार गर्ने छौं? प्रत्येक साँचो देशभक्त, जसले हाम्रो राष्ट्रलाई सारा विश्वको अगाडि लाजमा पार्न चाहँदैन, उसले मर्द र वीर नायकले जस्तै कष्ट सहने छ।

– हुर्रे! हुर्रे! हुर्रे! – मतदाताहरु कुना कुनाबाट गर्जिए।

– सुन, सुन!… क्ल्यर्दको जय होस्!

क्ल्यर्द पछि, त्यहाँ धेरै उत्कृष्ट वक्ताहरू थिए; तिनीहरूले डराएकाहरूलाई प्रोत्साहित गरे र क्ल्यर्दको भनाईलाई धेरैथोरै फेरी दोहोर्याए।

त्यसपछि एउटा थकित, अनुहार चाउरी परेको, कपाल र दाह्री हिउँ जस्तो सेतो भएको बृद्धले बोल्न अनुमति मागे। उनको घुँडा वयस्कसँगै थरथर काम्दै थियो, उसका हातहरू काम्दै थिए, ढाड कुप्रेको थियो। उनको आवाज थरथर काँमेको थियो र आँखा आँसुले भरिपूर्ण थिए।

– बच्चाहरू, – उनले शुरू गरे, उनको अनुहारबाट आँसु झर्दै चाउरी परेकोको गाला र उसको सेतो दाह्रीमा खसे – म दयनीय र मर्न लागेको अवस्तामा छु, तर मलाई लाग्छ तिमीहरुले त्यस्तो लाज नमान्नु नै राम्रो थियो। म सय वर्षको भएँ, र मैले यो बिना नै आफ्नो सम्पूर्ण जीवन बिताएको छु! तर अहिले आएर गुलामीको चिनो किन अब मेरो सेतो र थकित टाउकोमा छाप्नु पर्यो?…

– तल झार त्यो पाको बुदालाई – अध्यक्ष कराए।

– झार त्यसलाई – अरु पनि चिच्याए।

– कायर बुढा!

– बरु युवालाई प्रोत्साहित गर्नुको सट्टा, झन् सबैलाई तर्साउँदै छ!

– उ आफ्नो खैरो कपालप्रति लज्जित हुनुपर्छ! उ लामो समयसम्म बाँच्यो छ तर उ अझै डराउँछ – हामी जवान नै बढी साहसी छौं…

– तल झार कायरलाई!

– त्यसलाई बाहिर फ्याक!

– तल झार त्यसलाई!

साहसी देशभक्त युवाको एक क्रोधित भीड ती वृद्ध मानिसमाथि दौडिए र उनीहरूले रिसमा धक्का दिन, तान्न र लात हाल्न थाले।

तिनीहरूले अन्ततः उसको उमेरका कारण उसलाई जान दिए – नत्र तिनीहरूले उसलाई जिउँदै गाड्थ्ये।

उनीहरू सबैले भोलिदेखि बहादुर बन्ने र आफू आफ्नो देशको सम्मान र गौरवको लागि योग्य हुने वचन दिए।

मानिसहरू उत्कृष्ट क्रममा बैठकबाट टाढिए। छुट्टिने क्रममा उनीहरूले भने:

– भोलि हामी देख्नेछौँ, को कस्तो छ!

– गफाडीहरुलाई हामी भोलि छान्ने छौं!

– योग्यको लागि अयोग्यबाट आफूलाई छुट्याउने समय आएको छ, ताकि प्रत्येक बदमाशले आफ्नो बहादुर हृदय रहेको झुटो गफ दिन सक्नेछैन!

– म सरायमा फर्किएँ।

– तिमीले देख्यौ हामी केले बनेका छौं? – मेरो घरधनीले गर्वका साथ मलाई सोधे।

– वास्तवमै मैले देखें, – मेरो शक्तिले मलाई त्यागि रहेको र मेरो मस्तिस्क अनौठो छापले गुञ्जि रहेको अनुभव गर्दै, मैले अन्जानमै जवाफ दिएँ।

त्यो दिन मैले उनीहरूको पत्रिकामा एउटा अग्रणी लेख पढें जुन यस प्रकार छ:

– नागरिकहरू, हामी बीचमा यो बेकारको घमण्ड र देखावटी रोक्ने समय आएको छ; अर्थहिन शब्दलाई सम्मान गर्नबाट रोक्ने समय आएको छ जुन हामी हाम्रो काल्पनिक सद्गुण र मरुभूमि प्रदर्शन गर्न भ्रममा प्रयोग गर्दछौं। समय आइसकेको छ, नागरिकहरू, हाम्रो शब्दहरू परीक्षण गर्ने र वास्तवमै को योग्य छ र को छैन भनेर चिनाउने! तर हामी विश्वास गर्छौं कि हामी बीचमा कुनै लाजमर्दो डरपोक हुनेछैन जसलाई नियुक्त गरिएको ठाउँमा बलपूर्वक ल्याउनुपर्नेछ। हामीमध्ये हरेक जना जसले आफ्नो नसामा महान पुर्खाको रगत महसुसु गर्दछ, उ यो पवित्र पीडाको लागि गौरवका साथ चुपचाप दुःख र कष्ट सहने पहिलो व्यक्ति हुन संघर्ष गर्दछ, यो हाम्रो देशको भलाइ र हामी सबैको भलाइको लागि बलिदान हो। अगाडि बढ, नागरिकहरू, भोलि महान परीक्षाको दिन हो!…

अर्को दिन तोकिएको ठाउँमा सकेसम्म चाँडो पुग्न मेरो घरधनी बैठक पछि सिधै सुत्न जानुभयो। यद्यपि, धेरै जना भने, भोली आफू पंक्तिमा अगाडी हुनको लागि सिधा शहरको हलमा गएका थिए।

अर्को दिन म पनि शहरको हलमा गएँ। त्यहाँ सबैजना थिए – जवान र बुढा, पुरुष र महिला। केही आमाहरूले आफ्ना साना बच्चाहरूलाई आफ्ना पाखुरामा ल्याए ताकि तिनीहरू पनि दासत्वको चिन्नले छापिउन्, त्यो सम्मानको कुरा हो, र त्यसैबाट निजामती सेवामा उच्च पद पाउन अझ बढी अधिकार प्राप्त गर्न सकुन्।

त्यहाँ धक्का र शपथ थियो (यो कुरामा तिनीहरू हामी सर्बहरू जस्तै थिए, र यसमा म अलि खुशी थिएँ), र सबैजना ढोकामा पहिलो हुन प्रयास गर्दै थिए। कोहि त अझ अरुहरुको ठाउँ पनि हडप्दै थिए।

सेता, औपचारिक सूट लगाएका एक विशेष सरकारी कर्मचारीद्वारा छाप लगाइएको थियो, जो नम्रतापूर्वक मानिसहरूलाई निन्दा गर्दै थियो:

– भगवानको खातिर, गनगन नगर्नुस्, सबैको पालो आउनेछ – तपाईंहरु जनावर हुनुहुन्न, म मान्दछु कि हामी शोक नगरी व्यवस्थापन गर्न सक्दछौं।

छपाईँ शुरू भयो – एकजनाले चिच्यायो, अर्कोले विलाप मात्र गर्यो, तर म त्यहाँ हुनु जेल आवाज ननिकाली यो सहन सक्षम कोहि थिएन।

यो यातना मैले लामो समयसम्म हेर्न म सकिन, त्यसैले म सराय फर्कें, तर कोही-कोही पहिलै त्यहाँ पुगेर खानपिन गर्दै थिए।

– त्यो सकियो! – ती मध्ये एकले भन्यो।

– ठिक छ, हामी वास्तवमै चिच्याएनौं, तर ताल्ब गधाले जस्तो कराई रहेको थियो!… – अर्कोले भन्यो।

– तपाईले देख्नु भयो नि तपाईको ताल्ब कस्तो रहेछ, र तपाई उसलाई हिजो बैठकको अध्यक्षको रुपमा राख्न चाहानुहुन्थ्यो।

– अँ, तपाईंलाई कहाँ थाहा हुन्छ र!

तिनीहरू बोले, पीडा र हठी साथ विलाप लिईरहे, तर एक अर्काबाट लुकाउन कोशिस गर्दै थिए, किनकि प्रत्येकले आफू डरपोक सोच्दा लाज लाग्छ।

क्ल्यर्दले आफैलाई बदनाम गर्यो किनभने उ कराइरहेको थियो, र लियर नाम गरेको मानिस एक नायक थियो किनकि उसले आफ्नो निधारमा दुईवटा चिन्ह छाप्यो र कहिल्यै पीडाको आवाज दिएन। सबै शहरले उसको बारेमा ठूलो सम्मानका साथ कुरा गरिरहेको थियो।

केही मानिसहरू भागेर गए, तर तिनीहरुलाई सबैले घृणा गरे।

केही दिन पछि, त्यो व्यक्ति जसले निधारमा दुईवटा छाप लगाएका थियो, उ शिर माथि उठाएर हिंड्यो, सम्मान र आत्मसम्मान संग, महिमा र गर्वले भरिपूर्ण, र जहाँ जहाँ उ गयो, त्यो दिनको नायकलाई सलाम दिन सबै निहुरिए र आफ्नो टोपी फुकाले।

पुरुष, महिला र केटाकेटीहरू राष्ट्रको महान मानिस हेर्न सडकमा उसको पछिपछि कुदे। उ जहाँ जहाँ गयो, प्रेरणाले भरिएको गनगनले उसलाई पछ्यायो: ‘लियर, लियर!… त्यो उहाँ हो!… त्यो नायक हो जसले आफ्ना निधारमा दुईवटा चिन्ह छाप्दा पनि रुएनन्, आवाज पनि निकालेनन् !’ उ अखबारको शीर्षकमा थियो, प्रशंसा र महिमाले भरिपुर्ण। र उ मानिसहरूका माया पाउन योग्य थियो।

– जताततै म यस्तो प्रशंसा सुन्दैछु, र मेरो नसामा पुरानो, महान सर्बियाई रगत बगिरहेको महसुस गर्न थाल्छु, हाम्रा पुर्खाहरू नायक थिए, उनीहरू स्वतन्त्रताको लागि तीरहरुमा रोपिएर मरे; हामीसँग पनि हाम्रो वीरताको इतिहाँस र हाम्रो कोसोभो छ। म मेरो राष्ट्रको गर्व र अहंकारले उत्साहित हुन्छु; मेरो नस्ल कत्ति बहादुर छ भनेर देखाउन र शहरको हलतिर दौडेर गएर सुनाउन:

– तिमीहरु किन लियरको प्रशंसा गर्छौ?… तिमीहरुले कहिल्यै साँचो नायकहरू देखेका छैनौ! आउ र आफै हेर यो महान सर्बियाई रगत कस्तो छ! मेरो टाउकोमा दसवटा छाप लगाई देउ, दुई मात्र होइन!

सेतो सूटमा सरकारी कर्मचारीले उसको छाप मेरो निधारमा ल्यायो, र मैले सुरु गरें… म मेरो सपनाबाट ब्यूँझें।

मैले डरले आफ्नो निधार पुसें, मेरा सपनाहरुमा देखा पर्ने अनौठो चीजहरुमा आश्चर्य पर्दै।

– मैले झन्डै उनीहरुको लियरको महिमालाई बढि छायांकन गरें। – मैले सोचें र सन्तुष्ट भए, फर्किए, र मलाई अलि दु: ख लागेको थियो कि मेरो सपना अन्त्यसम्म पुगेन।

 

बेलग्रेडमा, १८९९|
“रादोये डोमानोभिक” परियोजनाको लागि दिपक रावत द्वारा अनुवादित, २०१९|

यस संसारमा अचम्मका चीजहरू हुन्छन्, र हाम्रो देश, धेरैले भने जस्तो छ, आश्चर्यले यति भरिपूर्ण रहेको छ कि ती आश्चर्यहरु पनि अब आश्चर्यजनक रहेन। यहाँ उच्च पदका व्यक्तिहरू छन् जो केहि सोच्दैनन्, र एक क्षतिपूर्ति को रूपमा, वा केहि अन्य कारणहरूले गर्दा, सामान्य किसानको गोरू, जुन अरू सर्बियाली गोरूहरू भन्दा एक थोपो पनि फरक छैन, सोच्न थाल्यो। भगवानलाई के थाहा छ के भयो जसले गर्दा यस चलाख जनावरले त्यस्तो साहसी प्रयास गर्ने आँट गर्यो, विशेष गरी जब यो प्रमाणित भइसकेको छ कि सर्बियामा यो दुर्भाग्यपूर्ण पेशाले तपाईंलाई असन्तुष्टि ल्याउँदछ। त्यसैले हामी भन्न सक्छौं यस गरिब शैतानलाई, उसको लाचारपनलाई, यो पनि थाहा थिएन कि यो प्रयास उसको मातृभूमिमा लाभदायक छैन, त्यसैले हामी उसलाई कुनै विशेष नागरिक हिम्मतका साथ सम्मान गर्दैनौं। तर गोरुले किन सोच्नुपर्दछ भन्ने कुरा अझै रहस्यमय नै छ किनकि उ मतदाता होईन, न सल्लाहकार हो, न गाउँको बुजुर्ग हो, न उ कुनै गोजातीय सभाको सहायकमा छनोट भएको छ वा उ (कुनै निश्चित उमेर पुगेको भए) एक सीनेटर नै हो। र के त्यो गरीब आत्माले कुनै पनि गोजातीय देशको राज्यमन्त्री बन्ने सपना देखेको थियो, उसलाई त्यो विपरित रूपमा थाहा हुनुपर्थ्यो, उसले सम्भव भएसम्म कसरी थोरै सोच्ने अभ्यास गर्नुपर्छ, केहि सुखी देशहरूमा ती उत्कृष्ट मन्त्रीहरू जस्तै, तर हाम्रो देश यस सम्बन्धमा पनि यति भाग्यशाली छैन। तर अन्त्यमा, हामी त्यो सर्बियामा रहेको एउटा गोरूले किन अरु मानिसले त्यागि सकेको प्रयासलाई अठोटका साथ लियो भनि मत्लब गर्ने। साथै, यो पनि हुन सक्छ कि उसले केवल आफ्नो प्राकृतिक प्रवृत्तिको कारण सोच्न शुरू गर्यो।

त्यसोभए, यो कस्तो किसिमको गोरू हो? एउटा साधारण गोरू, प्राणीशास्त्रले हामीलाई सिकाए जस्तै, जसको अन्य सबै गोरूहरू जस्तै टाउको, शरीर र अंगहरू छ ; उसले ठेलगाडा तान्छ, घाँसहरूमा चर्छ, नुन चाट्छ, चपाइ रहन्छ र कराई रहन्छ। उसको नाम शिवोन्या हो, खैरो गोरु।

उसले यसरी सोच्न थाल्यो। एक दिन उसको मालिकले उसलाई र उसको साथी गालोन्यालाई जुवाले बाँध्यो, गाडामा केही चोरीएका दाउरा हाल्यो र बिक्री गर्न शहरमा लग्यो। सहरमा प्रवेश गर्ने बित्तिकै उसले दाउरा बेच्यो र त्यसपछि शिवोन्या र उसको साथीलाई जुवाबाट फुकायो, उनीहरूलाई जुवामा बाँध्ने सिक्रिलाई कतै अड्कायो, तिनीहरूका अगाडि घाँस फ्याक्यो र खुसीसाथ केही पिय पदार्थहरूले ताजा पार्न एउटा सानो भट्टीमा छिर्यो। शहरमा चाडपर्व छाएको थियो, त्यसकारण त्यहाँ चारै तर्फबाट पुरुष, महिला र केटाकेटीहरू हिडि रहेका थिए। गालोन्या, जो केही हदसम्म मुर्ख भनेर अरु गोरुहरुको माझ चिनिन्छ, उसले अरु कुनै कुरा हेरेन, बरु, उ गम्भीरतामा आफ्नो खाजामै अड्कियो, पेट भर्ने गरि खायो, मस्त रमाइलो मान्दै कराउदै, र त्यसपछि आरामले पल्टेर, सुत्दै चपाउँदै थियो। त्यहाँबाट गुज्रिने ती सबै मानिसहरूलाई उसको कुनै वास्ता थिएन। उ त्यही मस्त चपाउँने र सुत्नेमै व्यस्त थियो (यो दुखको कुरा हो कि उ मानव होइन, उच्च पेशाको लागि यस्तो प्रवृत्ति भएर पनि)। तर शिवोन्याले एउटा पनि चपाउन सकेन।उसका ती कल्पनामा हरेएका आँखा र उदास अनुहारको एक झलकले देखायो की उ एउटा विचारक र एक मिठो, प्रभावशाली आत्मा हो। सर्ब मानिसहरु उसको अगाडिबाट गुज्रिदै छन्, गौरवशाली विगतका कुराले, आफ्ना नामले , आफ्नो देशको गर्व गर्दै, र यो घमण्ड उनीहरुको कडा व्यवहार र गतिले देखाउँछन्। शिवोन्याले यी सबै अवलोकन गर्यो, र अति अन्यायको कारण उसको आत्मा अचानक दुःख र पीडाले ग्रस्त बन्यो र उसले यस्तो अचानक बलिय र शक्तिशाली भावनालाई दबाउन सकेन; उ दुखले पीडाले आँखा भरि आँसु बगाई रोयो। र उसको यो असीम पीडामा, शिवोन्या सोच्न थाल्यो:

– मेरो मालिक र तिनका देशवासीहरू, यी सर्बहरु के कुरामा यति गर्व गर्छन ? किन तिनीहरु आफ्ना शिर उच्चै राख्छन् र हामीलाई चाहिँ अवहेलना र घमण्डका साथ हेर्छन्। उनीहरू आफ्नो मातृभूमिप्रति गर्व गर्दछन्, गर्व गर्दछन् कि भाग्यले उनीहरुलाई यहाँ सर्बियामा जन्मन पाए। मलाई पनि मेरी आमाले यहाँ सर्बियामा पनि जन्म दिनुभयो, र सर्बिया मेरो जन्मभूमि मात्र होइन तर मेरा बुवाको पनि हो, उनीहरुको जस्तै हाम्रा पुर्खा पनि पुरानो स्लाभिक मातृभूमिबाट यी देशमा आएका हुन। र अझै पनि हामी मध्ये कसैलाई यसमा गर्व लागेको छैन, हामी केवल आफ्नो भारी बोझ तान्ने हाम्रो क्षमतामा गर्व गर्छौं; आजसम्म, कुनै गोरूले कहिल्यै पनि जर्मन गोरूलाई भनेको छैन: “तिमी मबाट के चहान्छौ, म सर्बियाली गोरु हुँ, मेरो जन्मभूमि सर्बिया गौरवले भरिपूर्ण देश हो, मेरा सबै पुर्खाहरू यहीं जन्मिए, र यहीं, यस भूमिमा मेरा पुर्खाहरूका चिहानहरू छन्।” भगवानले नमानोस, तर हामीले यसमा कहिलै गर्व गरेनौं, यो हाम्रो दिमागमा कहिल्यै आएको थिएन, तर तिनीहरू यसमा गर्व गर्छन्। अनौंठा लोक!

यी विचारहरू लिएर, गोरुले दु: खको साथ आफ्नो टाउको हल्लायो, उसका घाँटीमा रहेको घण्टी बज्छ र जुवाको चर्याकचुरुक आवाज आउँछ। गालोन्याले आफ्नो आँखा खोल्यो, आफ्नो साथीलाई हेर्यो, र बाँ… गर्दै करायो:

– तिमीले फेरि आफ्नो मुर्ख बेहोरा देखाई हल्यौ! ए मूर्ख केही खाऊ, बोसो बढाउ, तपाईंको पट्टिहरू हेर्नुहोस् सबै टाँसिएका; यदि सोच्न को लागी राम्रो थियो, मानिसहरूले हामीलाई गोरूहरू छोड्न छैन। कुनै पनि हिसाबले हामी यति भाग्यशाली हुने थिएनौं!, आफ्नो छाती हेर करंग देखिन्छ। सोच्ने कुरा राम्रो भैदिएको भए त्यो काम नि मान्छेहरुले हामी गोरुहरुलाई दिन्थ्यो। कुनै पनि हिसाबले हामी यति भाग्यशाली हुने थिएनौं!

शिवोन्याले दयालुभावले आफ्नो साथीलाई हेर्यो, आफ्नो टाउको फर्कायो र फेरि विचारहरूमा डुब्यो।

– तिनीहरू आफ्नो गौरवशाली विगतमा गर्व गर्छन्। उनीहरूको आफ्नो कोसोभोको मैदान, कोसोभोको लडाई छ। अझ भन्नु पर्दा, के मेरो पुर्खाहरूले तेति बेला पनि खाना र हतियारहरू गाडामा लिएर तानेनन् र? हामी नभएको भए , मानिसहरुले ति कुरा आफै गर्नु पर्थ्यो। अनि त्यहाँ टर्क्सको बिरूद्ध विद्रोह पनि छ। एक भव्य, महान प्रयास, तर त्यस समयमा त्यहाँ को थिए? के ति ठाडो नाक भएका मुर्ख व्यक्ति हुन्, मेरो अगाडि घमण्ड गर्दै हिड्ने जस्तो कि यो उनीहरूको योग्यता हो, जसले विद्रोह उठायो? येहाँ, मेरो मालिकको नै उदाहरण लिउं। उ पनि नि गर्व गर्छ र त्यो बिद्रोहको बारे निकै गफ दिन्छ, खास गरी यो तथ्यको साथ कि उसको जीज्युबा साँचो नायकको रूपमा मुक्ति संग्राममा मारिए। र के यो मेरो मालिकको योग्यता हो ? उसको जीज्युबाले गर्व गर्नु सहि हो तर उसले गर्नु सहि होइन; उसको जीज्युबा मरे त्यसैले उ र उसका वंश स्वतन्त्र हुन सक्छ। यसरी उ स्वतन्त्र छ र उसले आफ्नो स्वतन्त्रता कसरी प्रयोग गर्छ? अर्कोको दाउरा चोर्छ, गाडामा बस्छ र मैले दुबैलाई तान्नुपर्छ जब की उ लगाममा मस्त सुतिरहेको हुन्छ। अब उसले आफ्नो दाउराहरू बेच्यो, रक्सी पियो, केही नि गर्दैन र आफ्नो गौरवशाली विगतको गर्व गर्छ। र यो लडाकूहरूलाई खुवाउनका निम्ति मेरा कति जना पूर्वजहरूलाई विद्रोहमा मार हानियो? र के मेरा पुर्खाहरूले त्यस समयमा हतियारहरू, तोपहरू, खाना, गोला बारुदहरू तानेनन्? र अझै हामी उनीहरूको गुणहरूमा गर्व गर्दैनौं किनभने हामी परिवर्तन भएका छैनौं; हाम्रा पुर्खाहरूले झैं धैर्यतापूर्वक र ईमान्दारीपूर्वक, हामी आज पनि आफ्नो कर्तव्य निभाउछौँ।

तिनीहरू आफ्ना पुर्खाहरूले पाएका कष्ट र पाँच सय वर्षसम्मको दासत्वमा गर्व गर्छन। मेरो आफन्तले हाम्रो अस्तित्व भर दुःख भोगेको छ, र आज पनि हामी कष्ट भोग्दैछौं र दास बनेका छौं, र त्यही पनि हामी यसको बारेमा कराउँदैनौ। तिनीहरू भन्छन कि टर्क्सले उनीहरुलाई यातना दिए, मारे र क्रूसमा टाँगे; खैर, मेरा पुर्खाहरूलाई सर्ब र टर्क्स दुवैले एकै किसिमले मारेका थिए, र पोलेका थिए, र सबै प्रकारका यातना दिइए थिए।

तिनीहरू आफ्नो धर्मप्रति गर्व गर्छन्, र पनि तिनीहरू केहिमा विश्वास गर्दैनन्। ममा र मेरा जनहरूमा के दोष छ जुन हामी इसाईहरु बीचमा स्वीकार्य हुन सक्दैनौं? तिनीहरूको धर्मले भन्छ “तिमीले चोर्नु हुँदैन” तर मेरो यो मालिक छ जो आफैं चोरीको पैसाबाट पिउंदै छ। तिनीहरूको धर्मले उनीहरूलाई आफ्ना छिमेकीहरूलाई प्रेम गर्न निर्देशन दिन्छ, र अझै उनीहरूले एक अर्कालाई हानि गर्छन्। तिनीहरूको लागि, उत्तम पुरुषहरू, सद्गुणको उदाहरण ती हुन् जसले कुनै नोक्सान गर्दैन, र पनि, कसैलाई पनि यहाँ हानि पुराउनु बाहेक कसैले राम्रो काम गरोस भन्ने चाँसो छैन। उनीहरु यति गिरेका छन् कि उनीहरुका हानि नपुर्याउने सद्गुणको उदाहरणको मोल काम नलाग्ने वस्तुभन्दा माथि छैन। गोरूले गहिरो सास बाहिर फ्याको र उसको सास सडकबको धुलो उडायो।

– र फेरी – गोरु फेरी आफ्नै दुखि सोचमा हराउँछ – यस अवस्थामा त, म र मेरो नातेदार सबै भन्दा राम्रो होइन र? मैले कसैको हत्या गरेको छैन, मैले कसैलाई कहिले बदनाम गरेको छैन, कुनै चीज चोरेको छैन, निर्दोष मानिसलाई सार्वजनिक सेवाबाट निकालेको छैन, राज्य कोषमा घाटा बनाएको छैन, नक्कली दिवालियापन घोषित गरेको छैन, मैले निर्दोष मानिसहरूलाई पक्राउ गरेको छैन, मैले कहिले साथीहरूलाई अपमान गरेको छैन, म कहिले पनि आफ्ना साँढेको सिद्धान्तको बिरूद्ध गएको छैन, म झूटो साक्षी बनेको छैन, म कहिले राज्यमन्त्री पनि थिइनँ र देशलाई कुनै किसिमले सताइन, र यो मात्र होइन, मैले कुनै नोक्सान गरेन, मलाई हानि गर्नेलाई पनि पनि राम्रो गर्छु। मेरी आमाले मलाई जन्म दिनुभयो, र तुरुन्तै, दुष्ट मानिसहरूले मेरो आमाको दूध पनि मबाट खोसे। भगवानले कमसेकम हामी गाईवस्तुहरूको निम्तिबनाउनु घाँस बनाइदिनु भएको छ, मानिसहरूका लागि होइन, तर उनीहरूले हामीलाई यसबाट पनि वञ्चित गरे। अझै त्यो पिटाई बाहेक, हामी ती मानिसको गाडाहरू तान्दछौं, तिनीहरूका खेतहरू जोत्दछौं र तिनीहरूलाई पाउरोटी खुवाउँछौं। र अझै कोही पनि हाम्रो योग्यता स्वीकार गर्दैनन् जुन हामीले मातृभूमिको लागि गर्छौं…

– वा उदाहरणको रूपमा उपवासलाई लिनुहोस्; मानिसहरुलाई धर्मले सबै भोजका दिनहरुमा उपवास बस्न भन्छ, र पनि तिनीहरू यो सानो उपवास सहन पनि तयार छैनन्, जबकि म र मेरा जनहरू हाम्रो जीवन भरि उपहास बसि रहेका छौं, जबदेखि हामीलाई आमाको स्तनको दूधबाट छुटाईयो।

गोरुले आफ्नो टाउको तल गर्यो, उ चिन्तित भएको थियो, त्यसपछि फेरि उसले शिर उठायो, रिसाएर सुँघ्यो, र यस्तो लाग्यो कि कुनै महत्त्वपूर्ण चीज उसमा फर्केर आउँदैछ। एकाएक, उसले खुशीको साथ बाँ… गरि करायो:

– ओह, मलाई अब थाहा भो, यो त्यही हुनुपर्दछ – र उसले सोच्न जारी गर्यो – यो त्यही हो; उनीहरू आफ्नो स्वतन्त्रता र नागरिक अधिकारमा गर्व गर्छन्। मैले यसमा गम्भीरतापूर्वक सोच्नु पर्छ।

र उ सोचिरह्यो, तर बाहिर निष्कर्स निकाल्न सकेन।

– तिनीहरूको यी अधिकारहरू केका लागि हुन्? यदि पुलिसले उनीहरूलाई मतदान गर्न आदेश दियो भने, उनीहरूले भोट दिन्छन्, र त्यस्तै गरी हामी सजिलै फुत्किन सक्छौं: “फु…र…!” र यदि उनीहरूलाई आदेश दिइएको छैन भने तिनीहरू मतदान गर्ने हिम्मत गर्दैनन्, राजनीति भित्रै पस्दैनन्, हामी जस्तै। तिनीहरू पनि निर्दोष भए पनि जेलमा पिटिन्छन्। कमसेकम हामी हाम्रो पुच्छर हल्लाउछौँ र कराउने गर्दछौं, र तिनीहरूसँग त् तेती नागरिक साहस पनि छैन।

र त्यो क्षण, उसको मास्टर भट्टीबाट बाहिर निस्क्यो। मातेको, चकित, आँखाहरू धमिलो, केही बुझ्न नसकिने शब्दहरू गम्भीर भई बर्बराई रहेको, उ ढलपल गर्दै गाडा तिर हिंड्यो।

हेर्नुहोस्, कसरी यो घमण्डी सन्तानले आफ्ना पुर्खाहरूको रगतले जितेको स्वतन्त्रता प्रयोग गर्दैछ? ठीक छ, मेरो मालिक जडिया र चोर हो, तर अरूले कसरी यो स्वतन्त्रता प्रयोग गर्छन्? विगतमा तिनीहरूका पुर्खाहरूको योग्यतामा गर्व गर्न केवल बेकार हो, जसमा उनीहरूले म जस्तै धेरै योगदान दिएका छन्। र हामी गोरूहरू हाम्रा पुर्खाहरूजस्तै मेहनती र उपयोगी मजदूर भइरहेका छौं। हामी गोरूहरू हौं, तर हामी आज पनि हाम्रो कठिन काम र गुणका बारे गर्व गर्न सक्छौं।

गोरूले गहिरो लामो सास लियो र जुवाको निम्ति आफ्नो घाँटी तयार गर्यो।

 

बेलग्रेडमा, १९०२|
“रादोये डोमानोभिक” परियोजनाको लागि दिपक रावत द्वारा अनुवादित, २०१९|