(Претходен дел)

Таа мала непријатност што ја претрпе ова добро општество, не остана единствена. Помина извесно време, па се појави еден млад човек кој издаде свои научни трудови.

— Ете ти сега: наука! Глупоста!

Се разбира пак никој не сакаше да ги чита трудовите од младиот научник, а секој со длабоко, дури и со искрено убедување докажуваше дека Бекиќ (така се викаше научникот, кога ќе се преведе на српски) не знае ништо.

— Бекиќ и научни трудови! — доволно беше само тоа да се изговори, па целото друштво да прсне во смеа.

— Тоа кај нас не може да биде. Каква е таа наука, уште кога ја пишува Бекиќ! — зборуваа луѓето, а сите се сложуваа дека тоа, како и се друго може да биде само во странскиот свет.

И младиот научник не само што немаше успех, туку се живо, некако инстинктивно, како по должност, со негодување, ја пречека таа појава.

Небаре целото општество во тоа гледаше некаква заразна болест и почна да се буни и очајно да се бори против таа опасност.

Прашав еден што му направил тој научник.

— Ништо — ми рече тој.

— Па што викаш толку по него?

— Така; не можам да гледам тука да ми се прчи секој шушлак.

— Што се прчи? Човекот се занимава со наука и никому ништо не му прави.

— Не го знам, брате?! Те молам, каква наука? Тоа кај нас не може да биде.

— Што?

— Така. Знам јас колку е тежок секој од нас!

— Дали си ги читал?

— Бог да чува; не сум паднат од небо. Бекиќ и научник — рече иронично и брбна да се смее, а потоа се прекрсти и ни крена рамениците, а со рацете почна да прави движења небаре вели: „Да не му даде господ никому таков срам!“, па додаде;

— Толку луѓе попаметни од него, па не се направија научници, туку тој се најде: среќа по куќата!

И пак се повторија истите работи како и со поетот.

За младиот научник, дури, пронесоа глас како, поради некои научни испитувања, крадел круши од пиљарот. Со тоа се забавуваше општеството неколку дена, слатко смеејќи се, па потоа пукна нов срам.

— Знаеш ли што е ново? — праша еден.

— Имаме научник! — одговори другиот.

— Море тоа е старо, туку научникот го привлекол вниманието на еден критичар!

— Таман работа! Кој е пак тој шутрак?

— Богами, умен критичар, токму според науката на Бекиќ!

— Кој е?

— Бекиќевка!

— Жена му?

— Се разбира. Прекрасно. Го критикувала. Сега главата ја носи заврзана. Белким ќе му дојде умот. Подобра критика не му треба.

— Што станало? — праша оној љубопитно и веќе нестрпливо се готвеше да ја разнесе таа новост понатаму.

— Ништо, само некои Торичелиеви цевки му искршила од главата.

И, се разбира, тука доаѓа до слатка смеа; и пријателите брзо се разделија, за да ја разнесат понатаму пријатната новост.

Тоа стана душевна храна за општеството.

— Сум чул дека си се предал на науката? — прашува на шега еден пријател со друг пријател.

— Може, — вели жената на прашаниот; само нека се чува да не се предадем и јас на критиката.

И пак смеа.

Честопати цела вечер некое друштво се забавуваше со прераскажување на смешните работи за научникот.

Освен тоа, се разбира, на младиот научник му се правеа пречки каде и да се свртеше. Секој сметаше дека му е задача да го пречека погрубо отколку што го пречекувал дотогаш, само затоа што се занимаваше со нешто што не го правеше никој друг, а се разбира, никој друг не сака да прави улавштини, како умен човек, зашто кај нив засекогаш е утврдено правилото за сè што ќе се преземе:

— Остави, те молам, тоа кај нас не може да биде!…

Научникот се бореше, се бореше, па се умори. Го совлада општеството и него, го совлада поради својот углед, и научникот исчезна некаде. Никој за него не чу ништо повеќе.

— Го жалам, грешникот! — го сожалуваа. — Не беше толку лош.

— Тхе, кој му е виновен!

—

По некое време, се појави еден млад сликар. Направи изложба од слики и го очекуваше судот на јавното мислење. Сликите не беа лоши. Единствено јас ги гледав, како странец а од домашните не сакаше никој да отиде на изложбата. Се повтори истото што се случи со поетот и со научникот, и пак, иако сликите никој не ги виде, упорно се тврдеше:

— Сликар, будалска работа! Остави ги тие трици, те молам!… Тоа кај нас не може да биде!

Јавното мислење се нафрли со дрвја и со камења и на сликарот, сè стапи во бојниот ред против таа нова напаст. Таа треска траеше додека не исчезна и младиот сликар, и пак умореното општество, по толку борба, за да ја отстрани бедата од себеси, ја продолжи својата слатка дремка.

—

Само што заспа општеството во најслаткиот сон, кога го разбуди еден млад композитор со свирењето на своите нови композиции.

— Е, ова е веќе безобразие! — вресна навреденото општество триејќи си ги очите.

— Откаде сега оваа напаст?

Но со него побргу се заврши. Пронајде власт (и таа малку си беше прилегнала да поспие слатко и мирно) дека тие композиции го дразнат народот на бунт и, се разбира, младиот композитор поради тоа свирење беше затворен како револуционер.

— Така, се разбира, што ми дрнка тука како будала! — рече јавното мислење задоволно, се проѕевна слатко, се сврти на другата страна и си заспа пак со сладок, длабок сон.

Умни луѓе: музика, какви бакрачи! „Тоа кај нас не може да биде!“

Имаше уште две-три вакви случки и тоа беше сè.

—

Во ова општество така помина секој што сакаше да преземе нешто. И политичарот, и економистот и индустријалецот, секој мораше да пропадне.

Се сетив за еден познат, Србин, и ние ги имаме такви прилично.

Прилично имашлив човек, живееше од своите приходи; јадеше, пиеше, беше задоволен и не трпеше никого што рабогеше, а тој самиот ништо не работеше.

Полничок, тром во одењето, одеше по улица лицето ќе го направеше зловолно, кисело. Се лутеше на сè што само личеше на некаква работа.

Ќе поминеше крај бакалницата. Ќе застанеше ќе кимнеше со главата со преѕир, па налутено ќе изговореше:

„Бакал!… Трици! И тој ми е некаков бакал, како да не го знам! Наредил три-четири чиничиња, па се направил трговец. Да си пукне човек од мака!“

Ќе поминеше, да речеме, покрај железарот, и ќе застанеше. Гледаше со истиот презир, и додаваше налутено, пакосно:

„И тој станал железар! Обесил три-четири синџирчиња на ѕидот, па е трговец… Глупости!… Ме изедоа овие шутраци!“

Така ќе поминеше низ целото место, и пред секој дуќан, па каков и да беше тој и чиј и да беше, ќе застанеше и ќе промрмореше налутено:

„Глупости, и тој нешто прави, како да не го знам?!…“

Раскажувајте му за што сакате и за кого што сакате нешто што работи и презема, тој секого ќе го окара и ќе го омаловажи.

— Го познаваш ли Мика?

— Го познавам! — ќе речеше со здодевност, кисело.

— Гради фабрика?

— Шутрак! Тој и фабрика!… Е, тоа дури ќе ми биде фабрика. Глупост.

— Марко издава весник, — кажете му.

— Марко издава весник!?… Будала! Како да не го знам! Марко и весник!… О, што ме лутат тие секакви шутраци!

За него никој не чинеше. Секого кој само ќе помислеше да преземе некаква работа, веднаш го прогласуваше за будала.

Штета што повеќе немаме такви, но постепено напредуваме, и нема да помине многу време, а има изгледи да ја стигнеме оваа идеална земјичка во која поминав некое време.

—

На мирната површина на застоената, смрдлива водена маса, на која се беше нафатило зеленило, се појавија, излегаа неколку бранчиња, стремејќи се да се оттргнат, да излетаат некаде повисоко, но бргу се вратија кон масата, зеленилото пак покри сè, и мирната површина веќе ништо не ја разниша, никаков бран повеќе не се дигна.

Уф, како се чувствува реата од застоената вода што не се движи! Таа дави, задушува. Давај ветар, да ја раздвижи неподвижната гнила маса!

А ветре никаде…

 

Извор: Домановиќ, Радое, Избрани сатири, Мисла, Скопје 1990. (Прев. Загорка Тодоровска-Присаѓанец)

(Претходен дел)

Сето тоа кај нас е само зачеток на доброто. Бевме добри и послушни деца и, навистина, од година во година секоја генерација сè повеќе и поовеќе ветуваше дека, наскоро, нашата земја ќе добие исто така добри и послушни граѓани, но кој знае дали ќе дојде тоа блажено време, кога нашите стремежи, всушност мислите и идеалите на мојата покојна, генијална стрина, наполно ќе се остварат во оваа намачена Србија, што вака пламено и искрено ја сакаме.

Којзнае дали некогаш ќе дојде времето да се остварат нашите желби и да се спроведе во дело оваа наша идеална политичка програма:

Чл. 1

Никој ништо не работи.

Чл. 2

Секој полнолетен Србин има почетна плата од 5 000 динари.

Чл. 3

По пет години секој Србин (во куќа каде што нема Србин, може и Србинка) да има право на пензија.

Чл. 4

Пензијата има периодични покачувања од 1 000 динари годишно.

Чл. 5

Мора да се донесе одлука на Народното собрание (а тука по исклучок, од патриотски побуди, со Собранието ќе се сложи и самиот Сенат), и тоа ќе се смета како посебна точка од Уставот, според која: овошјето, полезните растенија воошпто, пченицата и сите други посеви мораат да успеваат баснословно добро, и тоа двапати годишно, а ако се покаже дефицит во државниот буџет, тогаш и три, па се разбира, по потреба и повеќепати, како што ќе најде за потребно финансискиот одбор.

Чл. 6

Добитокот, секако, без разлика на полот и возраста, напредува многу добро, исто така според законската наредба, то ест според одобрението на двата дома, и се множи многу бргу.

Чл. 7

Добитокот во никој случај не може да прима плата од државната каса, исклучувајќи ги вонредните државни потреби.

Чл. 8

Ќе се казни секој оној кој ќе мисли за државните работи.

Чл. 9

Најпосле, за ништо и не смее да се мисли без посебна полициска дозвола, зашто мислењето ја нарушува среќата.

Чл. 10

На прво место, полицијата не смее апсолутно ништо да мисли.

Чл. 11

Кој би сакал, така, само на шега, да се занимава со трговија, тој мора да заработи мошне многу: на динар илјада.

Чл. 12

Женските фустани, ѓерданите, се разбира и жипоните, како и другите потреби, се сеат и успеваат многу брзо под секаква клима и на секоја земја, секој месец во разни бои и по најновата француска мода. Шапките, нараквиците и другите поситни работи, можат со успех да се одгледуваат и во саксии (односно сè само се одгледува со законска наредба).

Чл. 13

Деца не се раѓаат. Ако се појават однекаде, тогаш да се одгледуваат и да се воспитуваат со особени машини. Ако на татковината и требаат што повеќе граѓани, ќе се изгради фабрика за деца.

Чл. 14

Данок не плаќа никој.

Чл. 15

Плаќањето на долгови и даноци строго се казнува, а тоа важи за секого, освен ако се утврди дека тој престап го направила умно заболена индивидуа.

Чл. 16

Се укинуваат сите непотребни работи, како што се: тештите, свекрвите, и главната и споредната контрола, летечките државни и приватни долгови, цвеклото, гравот, грчкиот и латинскиот јазик, скапаните краставици, сите возможни падежи, со предлог и без предлог, жандармите, свинското прашање, умот, заедно со логиката.

Чл. 17

Кој ќе го обедини Српството, во знак на народно признание и љубов, веднаш да се уапси!

 

Прекрасна програма; ова мора да го признаат дури и политичките противници, ако една ваква програма воопшто и би можела да има противници. Сè е напразно, нашите благородни желби никогаш не можат да се остварат.

Но она што не го постигнавме и што не го остваривме ние, и покрај својот толкав труд, тоа го направиле други, посреќни од нас.

(Нареден дел)