Ајдутинот Станко според критичарскиот рецепт на г. Момчило Иваниќ (5/5)
V
ВОСТАНИЕТО ЈА СПРЕЧИ СТАНКОВАТА КОРИСНА РАБОТА
Штотуку закрепна нашиот благороден витез и продолжи и понатаму да ја врши својата возвишена работа, за среќа и спас на татковината, ненадејните настани го попречија во таа мирна, кротка, но успешна работа. За голема штета на целата земја.
Избувна востанието. Се огласија лути џевердари и замириса на барут, Србија ја покри мрак од прашина и олово; во таа темница заѕвечкаа мечеви — се затресе целата земја.
Настана клање и се изли река од турска и српска крв, за да се исперат со неа и гревовите и да се купи слободата. Настана стравотија.
Станко и Хомер се вознемирија, па вознемирени и преплашени гледаа каде да тргнат, на која страна.
— Ох, боже!… Ах, мајн гот!… Та овдека убиваат… Ах колку грозно мириса барутот!… Уф, Убиваат… Тоа не може да се издржи! — шепоти Станко во својот благороден гнев, и се штрекнува од најмал шум, заедно со својот верен и тивок Хомер.
—
Наскоро нашиот талентиран ајдутин ги заборави и куферите и креозотот, па без душа превесла со кајчето од другата страна на брегот. Се пазари за кола, па право во Ириг.
Но неговата ајдутска крв не го остави тука долго да се задржи.
Спречен од тие срамни и нечовекољубиви настани да си ја реализира својата голема замисла, и со тоа да го спаси грешниот српски народ, сепак, како човек со широко срце и со благородни чувства, чувствуваше дека е повикан пак да укаже помош и да поднесе нови жртви на олтарот на големите народни мисли. Не можеше да седи со скрстени раце, мораше да им помогне значи на своите браќа, па така, не би час, тој веќе отиде во манастирот Гргетег, па се закалуѓери, и сесрдно се молеше на бога да им прости на Србите за оние варварски и нечовечки постапки спрема Турците.
Само еднаш, сè на сè, му падна на ум грешна мисла, па посака да загине оној гад турски што го скина листот од третата деклинација та со него да го чисти чибукот.
По неколку дена во тишината манастирска ја испушти својата благородна и намачена ајдутска душа. Жителите манастирски раскажуваа дека сета шума болснала и замирисала на темјан и на босилек… Ајдутинот Станко се посветил.
Тој је оној св. Станко кој, како свој патрон, го празнуваат некои наши храбри филозофи.
Слава му!
Извор: Домановиќ, Радое, Избрани сатири, Мисла, Скопје 1990. (Прев. Загорка Тодоровска-Присаѓанец)
Ајдутинот Станко според критичарскиот рецепт на г. Момчило Иваниќ (4/5)
IV
АДУТИНОТ СТАНКО ПОЧНУВА ДА ГИ ОСТВАРУВА СВОИТЕ ГОЛЕМИ ЗАМИСЛИ
Од планината Цвр нашиот млад, талентиран ајдутин се прати многу нервозен и разочаран. О, какви идеали и слатки заносни сништа што ги сонуваше во училишната клупа, какво пламено чувство на неговата нежна душа, а какво ледено јаве!
Како го замислуваше Станко арамбашата на ајдучката чета, а каков ти бил тој и како го пречекаа! Него најмногу го печеше што се излага во надежта, што му се урнаа толку убавите идеали, што ги запозна српските ајдути такви какви што се, вистински. Тој си замислуваше дека ќе наиде на некоја голема установа по чии ходници се меткаат гологлави, бледникави ајдути, со испиени лица од големите студирања, со нумерирани акти под мишките, а установата модерно уредена, па над вратата да пишува, на пример: Арамбаша (пред таа врата да стои момок во ливреја, да пуши, да дреме и штом ќе заѕвони ѕвончето, а тој да се штрекне, да ја дотера својата облека, да ги протрие очите, да се искашла, и да плукне во плукалницата, да ја тргне цигарата, да ја развлече устата во љубезна насмевка, и полека, на прсти, да влезе во арамбашовата канцеларија), на другата врата натпис: Секретар, на третата: Одделение за воспитување на свирепите Турци, на четвртата: Послуга итн. По ходникот, си замислуваше понатаму, дака ќе има мноштво свет со молби и документи (тоа се оние што сакаат да се запишат во четата), во фракови и бели ракавици. Беа ги предале картите за пријавување на арамбашата, па нетрпеливо шеткаат, и штом ќе заѕвони во некоја канцеларија, сите ќе погледаат на вратата каде што пишува арамбаша, — само служителот рамнодушно дремливо си пуши. Како тука војват и Турци со чалми, кои заминуваат од ајдучкиот завод облагородени, па чекаат на ред да му заблагодарат на арамбашата. Потоа си мислеше дека на арамбашата ќе му биде мило што добива интелигентен чиновник, во својата ајдучка чета, и како веднаш ќе го претстави низ сите одделенија и ќе му ја покаже библиотеката (сета од чисто научни дела, од групата на науката за модерното ајдутство), како арамбашата ќе му се пожали дека е желен за разговор, токму со ваков талентиран младич и со човек-научник, и како кутриот е претрупан со административна работа и како многу заостанал во современата ајдучка наука. И како во канцеларијата на арамбашата ќе види од левата страна работна маса (на која има книги, мали бисти на поважните класици, итн.), мермерна плоча, на која во позлатен релјеф е изработено сонцето што ги расфрлува зраците на некоја голема книга на која пишува, најпрвин на словенски јазик: „намъ не достоiтъ оубити никогоже“, а под тоа тие исти збороови на латински, грчки и санскритски. На краиштата на плочата како се гледаат контурите на некои бедни, скршени, ’рѓосани мечеви и пушки, покриени со многу прав (како сликата јасно се изразува). Веднаш од десната страна на масата мислеше дека ќе види голема табла, на која се испишани по азбучен ред неправилните глаголи во грчкиот и латинскиот јазик (поради побрзата и веќе инаку честа употреба).
Ете како младиот ајдутин од Ириг си замислуваше и со колку идеали отиде на планината Цер, а што се најде, и како дивјачки и нечовечно го примија, и што беше уште најлошото, како му го исплашија милиот Хомер, та кутриот трепереше од страв по целиот пат во колата при враќањето назад.
—
Кога се врати назад во Шабац, неколку дена не можеше да преземе никаков чекор за изведување на своите идеи за модерното ајдутство, зашто беше многу изнервиран и растроен од чудните и ненадејни влијанија. За тоа време не му се случи ништо важно, освен што прати писмо во Ириг до некој свој другар, во кое му се жалеше на тешкиот ајдутски живот, и го молеше да му прати еден сандак гисхилберска вода.
На крајот на писмото додаде: „Се чудам што Роза не ми одговори на последното писмо? Јас ја послушав (како што ми пишуваше порано), та сега повеќе шетам на чист воздух, зашто инаку во овој тежок ајдутски живот би си го упропастил здравјето, седејќи непрестајно во затворен простор… Онојпат се преједов резанци, па ме мачи стомакот. Прати ми го гисхиблерот што побргу. Гледај и парите од киријата веднаш да ми ги пратиш.“
—
Штом Станко колку-толку си го поправи здравјето, веднаш се фати за работа.
Веќе зеде и една голема зграда под кирија во која ќе биде ајдутскиот завод, и, се разбира, нареди да се направат некои поправки. Потоа ги набави потребните работи за мебел, и самиот направи распоред на одделенијата. Сè отприлика среди онака, како што си замислуваше дека ќе најде во Цер, само што направи една реформа, та на својата врата го стави натписот: Управител на ајдутската чета. Однадвор над вратата пред главниот влез стоеше фирмата: Прв српски ајдутски институт. Самото по себе се разбира дека за ова претходно доби дозвола од турските власти. Кога сето тоа го направи приреди банкет, на кој ги повика пашата, многумина видни Турци и неколкумина Срби. Најпрвин ајдутинот Станко му наздрави на султанот, потоа на пашата, истовремено заблагодарувајќи му на искреното заемање и помошта при отворањето на ајдутскиот институт. На тоа пашата му одговори со кратка, но содржајна здравица: „Не можам, а со восхит да не ја поздравам оваа благородна установа, која, се надевам, ќе ги зацврсти уште подобро пријателските односи меѓу Србите и Турците. Камо среќа да имаме илјади такви патриоти што работат на унапредувањето на нашата земја и на зацврстувањето на власта на силниот падишах: Да живее!“
Станко со Турците пиеше шербет, а Србите (простаци како простаци!) пиеја вино. Но одушевувањето беше толкаво што дури и пашата, трогнат длабоко од оваа благородна установа, која го уништува она варварско убивање на мирните и добродетелни турски граѓани, го понуди Станко на ваков свечен ден, полн со радост и за Србите и за Турците, да испијат по некоја чаша вино како брудершафт. Станко не можеше да одбие, иако знаеше дека тоа ќе му штети, а и другите Срби и Турци, сите испија по два и два брудершафта.
Станко запеа од силната восхит: „Gaudeamus igitur…“ а Турците се расплакаа од некое нежно чувство.
Тука имаше и гушкање, бакнување, се пиеше, се пееше, (Станко дури нешто и рецитираше од Хорацие и го цитираше Тацит во еден убав китест говор), и најпосле пред зората се степаа меѓусебе двајца Срби, и така заврши веселбата.
Потоа Станко се одмори два-три дена, и потоа веднаш почна да се интересира за познатите и интелигентните луѓе, што би можеле да стапат во неговата чета. Но, за жал, по толку негови огласи, не се јави ниту еден Србин. За малку Станко што не падна во очај, тагувајќи за своите другари во Ириг. Тоа што фрли уште поголема дамка врз тогашната српска генерација, и што не смееме овдека да го премолчиме, е што многумина и натаму одеа во разни крволочни чети, по толку патриотските говори на Станко, (тогаш го цитираше Тацит), убивајќи ги крвнички Турците со меч и со пушка. Најлошо беше што на Станко му се јавија дури и двајца Турци со здрави вратови, желни да стапат во Станковата чета, но тој мораше поради квалификацијата да ги одбие.
Но на Станко сето тоа не му пречеше. „Беше на пат, и покрај сите пречки, да стигне до целта.“ Не го фати очај, како што би направил некојси попустлив човек, туку реши сам да се бори, сам да го преземе тој голем повик, утешен со мислата дека подоцна ќе се најде уште некој кој ќе биде достоен за неговата чета.
Зеде само неколку помошници (тука не бараше интелитенција), зашто намисли ајдутската работа да ја врши сам.
Станковиот начин на борба беше навистина возвишен, во сè благороден. Тој гледаше што повеќе Турци да прими во својот институт, и тука, малку по малку да ги воспитува во класичен дух, та, кога ќе се образуваат, да ја напуштат српската земја од човекољубие и со горко покајување во душата, што толку векови ги мачеле нивните стари кутри Срби. Тој пат, се разбира, е бавен, но е сигурен и полн со самодоверба. Станко, се разбира, мислеше постепено да основа насекаде низ Србија такви заводи, та со совесна и таква упорна работа да биде загарантиран успехот за неколку децении. Особено мислеше да обрне внимание на младите Турци и на децата.
За да може да ги намами Турците, Станко во својот завод беше направил едно одделение во кое имаше шербети, локуми, алви, баклави, млека, убав тутун, кафиња, и што ушге не.
Плашливите Турци бегаа од оние ајдути што убиваа во зелената гора, нагрвалија како муви во ајдучкиот завод на Станко, и не сонувајќи дека тоа е најопасниот ајдутин, кој ќе им го одземе и ќе им го уништи царството.
„Драга моја Розо“, пишува Станко, „ги совладав сите незгоди, па иако сум сам, сепак работата оди добро. Веднаш од првиот ден нагрвалија Турците како муви, и, ако вака потрае, јас наскоро ќе ја извршам својата голема мисија. Не знам само како ќе оди со воспитувањето, зашто немаат никакви претходни најнужни знаења. Дури сега ја работам првата деклинација. Но сега, од името на бога, почнав малку со латинскиот. Доаѓа и самиот паша, и тоа доброволно. Со него работам посебно. Инаку, овие другие помошници, ќе фатат нешто таму, каде што ги примаме за честење, па ќе ги затворат во друго одделение што е како училница. Некои од нив ги сврзувам да не побегнат. Што е оглавно: оди добро! Испрати ми го гисхиблерот — добро ми чини…“
Колку сето тоа убаво оди! Нема ни убивања, ни пукања. (Та Станко не трпи дури кога некој грчи во сон или кога загребе некој со нокт по ѕидот: целиот ќе се стресе; а камоли да чуе пушка да пукне). Си го испива убаво наутро своето бело кафе со симитче, ќе ги земе лековите, ќе ги измие забите со четче, ќе ја намачка косата со миризливо масло и ќе се исчешла, сгрутајќи го малку своето нокте до крајот, па потоа ќе ѝ се посвети на својата ајдутска работа со латинската граматика под мишка. Во училницата чека врзан Турчин. Се врти избезумено околу себеси, го истружува истегнатиот врат па потплукнува. Станко влегува со Хомер, кој се загнува на врзаниот Турчин (и тој се беше осоколил малку), а Турчинот ќе го погледне дремливо, со отромавена усна, и ќе потплукне рамнодушно, повеќе за своја аметка, и Хомер ќе се исплаши, па ќе ја дувне и ќе побегне под масата, откаде што ќе про’ржи, така, поради својот занает, па мирно ќе си заспие.
— Е, сега ќе ја менуваме именката rosa — му вели Станко на Турчинот.
— Менувај, бива! — му вели Турчинот рамнодушно, па ќе потплукне, и уште повеќе ќе си го истегне вратот.
Станко ја менува по првата деклинација. Турчинот се прозева и потплукнува, а Хомер слатко спие склупчен под масата.
— Е, сега можам да го одврзам — си мисли Станко откако ги изменува singularis и pluralis. — Можеби малку се облагородил под ова влијание.
Така тоа трае неколку дена, додека не се дојде до третата деклинација. Тука веќе Турчинот престанува рамнодушно да се прозева и да потплукнува, тука на лицето му се чита некаков покајнички израз, а штом дојде до исклучоците за третата деклинација, тука веќе одеднаш почнува да плаче, и одненадеж, наполно облагороден, отрчува дома, се приготвува за пат, и ја остава Србија со горко каење во душата што тоа не го направил многу порано.
Ретко кој се одржува и преку овие исклучоци, а во него да не се побуди чувството за правда и човекољубие.
Станко му пишува на другарот за еден чуден случај, за еден Турчин кој бил толку груб што сите деклинации не го облагородиле; минале на заменките и ништо, на придавките — пак ништо. Се минало и на глаголите — аја, Турчинот — вели — само трепка, се прозева понекогаш, и потплукнува, всушност ја исфрла плунката дури до Хомер кој лежи под масата. И токму Станко да крене раце од тоа непоправливо грешно создание, туку Турчинот почна да покажува знаци на благородност, веќе не плука на кученцето, што инаку со задоволство го правеше, па уште се засмејува со дебелиот бас кога Хомер се преплашува и квичнува од таквиот напад одненадеж. Но кога се дојде на верба фреквентатива, Турчинот беше совладан.
Го уби тоа како од пушка! Падна човекот на подот, па почна да плаче и да лелека како да ги закопал сите овои тој час. Штом се изнаплака, скокна и со трчање некаде јурна како луд. Никогаш не кажа каде ќе оди. Станко разбра дека и тој ја напуштил Србија и со трчање одјурил до Цариград, му се помолил па Мухамед (на брза рака) во џамијата и скокнал во морето (веројатно од покајание). Ете, што прави латинската граматика!
Овој случај беше почуден и пострашен. Еден Турчин покажуваше толку успех во почетокот уште при првата деклинација, што Станко го остави сам и излезе да се напие меланж. Турчинот ја дофати латинската граматика, го искина листот токму од третата деклинација (чудна фаталност), па го свитка и со него мирно и спокојно си го чистеше чибукот.
Тоа Станко толку го потресе што падна во несвест, и одвај го повратија помошниците со студена вода и со оцет.
По овој најбурен настан во ајдутскиот живот Станко падна болен в постела.
Ајдутинот Станко според критичарскиот рецепт на г. Момчило Иваниќ (3/5)
III
СТАНКО СЕ ОДМЕТНУВА ВО АЈДУТИ
Во бањата Станко си го закрепна нарушеното здравје, па почна во тишината надолго и нашироко да размислува за петвековните страдања на нашиот народ под турските ропски синџири. Неговата дамнешна идеја за ајдутството сега зеде поголеми размери и не го напушташе ниту ноќе ниту дење. Сета негова чувствителна душа се исполни со возвишени чувства на болка спрема поробениот народ, и со силен копнеж еднаш да се одмазда за Косово. Наскоро созреа во него цврсто и со ништо непоколебливо решение да стане ајдутин, а тоа решение му стана уште поцврсто, откако му дојде депеша од Ириг дека неговиот добар татко ненадејно починал од срце биење.
Тој всушност, ја одложи својата намера за извесно време, седејќи во родителскиот дом, додека не се изнажали за авојот добар татко.
—
И дојде време големата замисла да ја реализира. Ги среди претходно сите свои домашни работи и ја издаде куќата под кирија, за да има што повеќе сигурни приходи, во својата тешка работа, и почна да се приготвува за пат.
Најпрвин го викна шивачот и си нарача нов салонски костим и неколку костими секојдневни и за свечености; исто така си нарача две-три рала лаковани чизми и неколку рала чевли за секој ден. Кога сето ова веше готово, момците ставија сè во еден голем куфер, а во еден помал куфер Станко сам, со своја рака си ги стави „ситниците“, зашто не можеше тоа да им го довери на момчињата, за да не се случи нешто да не заборават. Тука си стави и некоја филолошка книга, неколку класични поети, латинска и грчка граматика, животот и делата на големите луѓе, и уште некои други книги, што може секој час да му затребаат; потоа си стави шишенца со колонска вода и со мирис, брилијант за коса и крем за лице, четче за заби и водичка за исплакнување на устата, четка за коса, чешли, четки за костимите, самовар за чај, неколку пакетчиња најдобар руски чај, па неколку кутии лекарства со креозот, капки за стомак, капки против забоболки, кинин, сајдлички прашок, антипирин, и уште неки други потребни работи кои на секој човек му се неопходни. Ништо не заборави, сè беше спакувано и ставено во куфери, а во големи денгови ги врза алиштата за спиење. Уште чекаше само да се исушат испраните чаршафи, да ги испегла, па да тргне на мачниот пат. Најпосле, и покрај дождливото време, ги спастри и чаршафите, исушени, колосани, испеглани и ги стави во посебен голем куфер. Станко направи и неколку посети, колку за прошка, кај своите добри познаници и видните личности во Ириг, го зеде пасошот, крштелното и свидетелството за завршената класична гимназија, се пазари за пајтонот и уште за една обична кола за алиштата, и така тргна на пат во авојата дваесет и втора година од животот.
Пајтонот се клацкаше низ рамните полиња, Хомер потскокнуваше крај колата, а златната колба му подѕвекнуваше. Станко, исцрпен од неспиење, од мислење и долгото приготвување, се испружи немоќно на седиштето, го наклапуши цилиндарот, та го состави со веѓите, ги префрли нозете една преку друга и ја отвори книгата да чита, а одвреме навреме ќе ја дигнеше главата и погледот ќе му се изгубеше во долгата рамнина, а мислата ќе му потонеше во бурната иднина што го очекуваше.
Му беше жал за родно место, тешко му стана од таа разделба на неговата нежна душа, а особено што во Ириг ја остави својата мила Роза. Потона во такви мисли држејќи ја отворената книгата на скутот, со тага душата му се исполни и солзи му ги натогпија бледите образи. Не можеше да чита, книгата му падна од раце и ја извади од џебот на фибер-цигерот флејтата, на која ѝ ја предаде сета своја болка и тага од љубовно затреперената душа, и се разнесе треперливиот тажен звук на неговата флејта, со прекрасната мелодија на песната.
Nim dein Ring hin
Ehe wir scheiden…
—
Кога допатува до Сава, се превезе со скелето и се упати право во Шабац. Штом стигна таму, дозна за најубавиот хотел, во кој се смести за да се одмори по долгото патување.
Хотелиерот му даде мошне убава соба и Станко се смести таму, откако нареди претходно да се проветри. Откако се изми со млака свода, побара меланж[1], зашто друг пијалак освен вода не пиеше од чисто хумани причини.
Утредента Станко го облече фракот, ја стави белата панделка околу вратот и белите нараквици на рацете, та во официјални посети ги обиколи видните претставници од турската власт во Шабац, им се претстави и се запозна, зашто тоа беше најобичниот ред на учтивост. Тој сакаше со кавалерството и со добрината да ги тепа своите противници. Потоа направи уште неколку посети на видни граѓани и се врати заморен во хотелот за да размисли сериозно што е добро да преземе понатаму.
—
Иако ајдутинот Станко беше со цврст карактер, па не ја напушташе големата мисла дека треба да му помогне на бедниот народ, сепак му беше тешко да ги избере начинот, борбата и одмаздата. Всушност, на одмазда и не мислеше, зашто тој дури и се згрози од беседата на еден прост, необразован свештеник кој в црква, во одежда, а со крст в раце заврши со „варварските“ зборови: „Небото нека проштева, но ние мораме да ја пролееме крвта на нашите угнетувачи и да го одмаздиме Косово“.
Уште тогаш морници му полазија на Станко, и неговата благародна душа, напоена со возвишените примери на благородните јунаци од чистиот класичен извор, се згрози при таквите свирепи зборови, со кои дури и во храмот господов, каде што треба да се сее чиста љубов и благост спрема ближните, со таков грозен тон се прокламираше ѕверската дивјачка борба.
Лицето на Стаико, онака, како по блуткав лек пребледе кога ги чу таквите зборови, сиот се стресе и ги затресе нервозно рацете, извикувајќи: „Ух, ух… крв… крв! Мајн гот… Уф… Ух… страшни дивјачки поими!…“
Значи мораше да преземе штогоде, мораше да измисли каковгоде начин на борба, но како што му прилега на благороден, возвишен ајдутин. Тој се грозеше и со одвратност мислеше на оние крвожедни и крволочни ајдути, ниски и свирепи, кои пролеваа крв човечка, та со неа ги поеја авоите одмазднички мечови, како што беше Новак Старина и другите, слични на него, крволочници, со ѕверски нарави. Тој не можеше ниту да помисли дека еден интелигентен, благороден, возвишен ајдутин смее да ги употреби тие ниски, нечовечки средства, кои не водеа кон вистинската цел, зашто уште од детството ја знаеше изреката, што му беше вечно во паметта: „Nulla salus sine virtute…“
—
По долго размислување пресмета и со умот размисли дека ќе биде најдобро да разбере за некоја добра и примерна ајдучка чета, каде што, се разбира, би можел да биде во добро благородно друштво на луѓе со повисоки, похумани погледи спрема борбата со Турците. Сметаше дека веќе минало времето на дивјачките борби со нож и пушка в раце, и дека модерните ајдути се благородни луѓе високообразовани, кои со благост и смиреност и добрина ќе ги победат неизделканите варвари — Турците.
Понесен од таквото размислување, разбра за некоја ајдучка чета, која дејствутвала на планината Цер (тоа веќе не му се допаѓаше, но што е тука е, се немаше каде).
Вечерта се приготви за пат, се погоди за кола, и си ги собра во малиот, рачен куфер најпотребните работи, колку за да му се најдат додека отиде и додека да ја разгледа ситуацијата (се разбира, таблетите од креозот не ги заборави). Утредента, по негова наредба, го разбуди момчето, кое му ги донесе пред врата обувките исчистени. Ајдутинот Станко се облече официјално, зашто излегуваше пред арамбашата, и откако се дотера си нарача меланж, нареди во колата да му се стави куферот, чадорот и иберцигот (бидејќи нешто времето се матеше), а тој ео рацете си го зеде својот омилон Хорацие малку и духовно да се насладува во свежиот планински воздух.
„Ох, ама тоа ќе му годи на моето кревко здравје!“ — он мислеше задоволен во колата, возејќи се кон планината Цер.
По патот често се фаќаше за џебот за да не му испадне некаде или да не му се изгуби молбата, која ја напиша до арамбашата на ајдучката чета, и кон неа го приложи крштелното, свидетелството за свршената класична гимназија и другите потребни документи.
„Ох, господи, се плашам само да не ме одбијат, а тоа добро ќе му дојде на моето здравје“ — си мислеше прегледувајќи си го свидетелството, во кое од грчки јазик оценката му беше многу добра, а не одлична. Тоа го глочкаше и го јадеше низ целиот пат, зашто се плашеше дека токму тоа може да биде причина арамбашата да не го прими, бидејќи тој е еден од важните предмети.
Кога стигна до планината, слезе од колата, му нареди на коларот да го причека, а тој си го зеде стапчето и ракавиците, па потсвирнувајќи нежно и тажно: „Nim dein Ring hin…“ тргна наудолу, бргу разгледувајќи каде ќе ја најде установата на г. арамбашата да се пријави со својата визит-карта.
Шеташе така младиот, надарен ајдутин Станко речиси цел час и се воодушевуваше од романтичниот предел. И Хомер (него, се разбира, не го заборави) се расони и живна на свежиот планински воздух, па Станко, гледајќи го, мораше со радост да извика неколку пати: „Еве го, просто стана друго куче… Ете што прави чистиот воздух!“
Кога го совлада заморот, седна крај еден извор, се разбира на иберцигот, зашто се плашеше земјата да не е влажна, па одмарајќи се, за да не се напие вода изморен, зеде да го чита Овидија. Хомер се беше стуткал на крајот од иберцигот, па воодушевено дремеше крај својот господар, а Овидиевите стихови го фрлија во блажен класичен сон. Ветрето си шумолеше низ гората, бликот студена вода биеше од карпата и со жуборкање паѓаше по каменот, а славејот се натпреваруваше со латинските стихови. Сето тоа се преплетуваше во прекрасна хармонија, која беше мевлем на Станковата душа, измачена во бурниот живот, а Хомер, со потпрената глава на кривите ножиња, веќе почна да поттрчнува преполн од среќа, сонувајќи како олимписките богови му нудат место во римскиот сенат, а тој со гордост одбива со зборовите: „Повеќе сакам во Србија да бидам куче, отколку во Рим сенатор!“ Некој глас како да брбна во смеа, а Хомер на тоа патриотски залаја и се тргна од слаткиот кучешки сон, но необично се престраши кога здогледа пред себе неколку непознати луѓе во необична облека, а со страшни очи и погледи. Исцимолка луто во својот благороднички страв и побегна кај господарот, кој од страв ја испусти книгата, па сиот пребледен, без да трепне, со вкочанет поглед гледаше во вооружените луѓе што се беа упатиле право кон изворот.
Беа шестмина, со намуртени ајдутски поглед и со спуштени мустаќи; горостасни мажи, развиени, во лицето опалени од сонцето; облеката на нив од груба ткаенина; на појасот им болскотеа јатагани и рачки од револвери, а на рамењата имаа преметнати долги пушки; одеа тивко, волчешкум. Беа изненадени од Станковата висока, прозрачна појава со фракот, со белата панделка, со ракавиците и со цилиндарот на главата.
— Откаде ти, гаду, овдека?… — му се издра со груб глас еден од шестемина страшни луѓе, кој беше меѓу нив најстрашен, а најубаво облечен.
Станко се поклони длабоко, го симна цилиндарот, и почна да мрмори нешто што не се разбираше, и сиот се тресеше како од треска. Хомер по навика, со кривите ножиња застана на лединката и си го закопа синџирот во вратот, па испиште и се извлечка назадечки.
— Каде ги состави Господ два вакви гада?!… — рече еден од нив, покажувајќи на Станко и на Хомер.
— Душа дал за ајдутин! — додаде другиот и сите брбнаа во смеа.
Станко одвај се прибра, та бришејќи го бледото чело од ладната пот, со пелтечење им раскажа што го натерало тажниот јунак да се одметне во зелената гора.
— Па ме бараш мене, арамбашата на ајдучката чета?… А со што си пошол во ајдутство, грешнику?…
Станко наместо одговор ги извади своите документи и ги покажа заедно со молбата до арамбашата, поклонувајќи му се учтиво како помлад пред постар.
— Што е ова?
— Документи и мојата молба за запишување.
Ајдутите брбнаа во смеа.
— А камо ти оружје?… — го праша пак некој од ајдутите, и му намигна на арамбашата.
Станко ја извади од џебот латинската граматика и ја покажа со гордост.
— Па овој кутриов е шушумига!… — изговори еден од нив и сите пак брбнаа во смеа.
— Па тебе Турчинот ќе те убие со дланката при оваа твоја книшка, злосреќнику мој!… — му забележа арамбашата.
— Ама… ама… ова… ќе, ова ќе… него ќе го образува класично, па ќе… па… па… Турчинот сам ќе ја остави Србија!… — изговори Станко пелтечејќи, а ајдутите пак брбнаа во смеа.
— Ако Турчинот не го опаметат јатаганот и пушката и не го научат на памет, сетики, нема да го вразумат ниту таа твоја книшка ниту тоа кривоного кученце! — пак рече арамбашата.
— Па… па… за… зар вие, ве молам убаво, ако смеам да прашам, ги убивате Турците?… — процеда Ставко исплашено.
— Ами што мислиш, соколе? А од каде си?
— Од Ириг.
— Смееш ли да фрлиш пушка?
— Ох, живи бога, немојте да пукате… јас… јас сум нервозен, знаете… Ве молам, немојте да пукате — се преплаши Станко, и за секој случај си ги стави прстите во ушите, а лицето му стана како да очекува удар по главата.
Српските ајдути, простаци, луѓе со селски сфаќања, кои не знаеја друг, повозвишен и поблагороден начин на борба да изберат, освен со нож и пушка да го убиваат непријателот, не можеа да го сфатат широкиот ум на Станко и да ги разберат неговите благородни чувства што се издигаат високо над ѕверски крволочните и необразованите ајдути до потполната височина на благородната и возвишена душа на вистински витез.
Така тие, не сфаќајќи го начинот на борбата на младиот, надарен Станко, почнаа нечовечки да го исмејуваат и да го наречуваат на подбив со разни погрдни имиња. Кога се одморија, и се напија вода, се пошегуваа уште малку, па отидоа подалеку, мислејќи за Станко дека навистина е некаков лудак.
— Дивјаци! — процеди Станко низ забите, кога си отидоа, и нежно си го помилува својот преплашен Хомер.
Со тага во срцето тој увиде дека ќе биде мачно за него да биде во друштво на вакви ѕверски чети, па намисли сам да формира нова чета, со главно седиште во Шабац, а дружината на која сам ќе ѝ биде арамбаша) да ја избере од најинтелигентни луѓе.
Чувствуваше главоболка, та зеде еден прашок антипирин, и бидејќи тоа малку го закрепна, застана тука на слободната природа да измислува големи реформаторски планови за ајдутството, кое мислеше да го искачи на степен на вистинска наука.
[1] Меланж = пијалак од вода со шеќер.
Модерно востание
Господи, што сè не ми дојде на сон! Без сомнение и другите луѓе сануваат глупави и луди сонови, но веројатно не ги пишуваат, а јас однекаде ја имам таа маана, па штом ќе сонувам некаков чуден сон, веднаш перото в рака, па пишувам, за да им овозможам и на другите да се чудат.
Вечерта заспав со мирен и длабок сон, и сонот ме пренесе во она време од пред сто години, само што тоа време не е онакво какво што и јас и сите ние го знаеме од историјата, туку сосема поинакво. Единствено што во мојот сон беше еднакво со тогашното време, тоа е што Србија како да не беше ослободена, и со неа како да владееја Турците. Се чувствував како да не сонувам, туку сето тоа како да е на јаве. Турците владеат со Србија, имаат, божем, министерства, надлештва, уредување, чиновници, сè, сè, како ние денес. Белград, ист камо и денес: истите улици, истите куќи, сè исто, само што на многу дуќани и на државните згради има турски натписи, а по улиците полно Турци, и ние Србите, истите овие кои сме денес, се среќаваме со нив и се поздравуваме.
— Сервус, Јусуфе!
— Сервус!
Тоа е поздрав со нивната раја, најниската класа, а кога ќе помине накој од подобрите, или дури од власта, тогаш се клекнува на колена, се симиња капата, и се наведнува погледот кон земјата. Што е најчудно, има и Срби во турската полиција. Господ да ни е на помош но во сонот тоа воопшто не ми беше чудно.
Министрите и великодостојниците минуваат по улиците во чалми, со долги чибуци, со лесен ôд, намуртени. Сите им праваат метании и се клањаат пред нив, а тие овој-оној би го удостоиле соблагонаклоност тек-тук и со внимание би го чукнале по глава со чибукот, и би му дозоволиле сесрдно понижувачки да им се заблагодари на таа почест.
Ние сме истите овие, денешниве, само што како да не сме слободни граѓани како денес, туку раја што трепери и за сопствената глава, и за семејството, и за својот имот.
Турците воопшто не нè штедат. Некои од нас затвораат, некои ги оковуваат ово тешки окови, некои ги прогонуваат, некои ги бркаат од државната служба, и какви сè зулуми не измислуваат за нас, верната послушна раја.
Исто така и од внатрешноста на Србија непрестајно стигнуваат црни гласови како некого од народот насилно го лишиле од имотот, некому поради данокот му ја продале и куќата и покуќнината, па уште му врзале педесет стапа, некого убиле, некого набиле на кол, некото прогониле од родното место. Кнезовите ги врзуваат и ги апсат само ако кренат глас против насилството, па земаат други, кои ѝ одговараат на турската свирепа власт; во светите храмови ги воведуваат своите пандури, па со камшици ги тепаат свештениците што не го помагаат турското злосторство.
— До кога ќе ги трпиме овие насилства и зулуми? — ме праша, како на улица, еднаш, еден мој добар познајник, кого Турците дури пред два-три дена го пуштиле од затвор. Тоа е (таков, го познавав во сонот) сиромав, храбар и горд човек, но поради своето однесување кон Турците многу патеше и страдаше, та мнозина Срби го избегнуваа, за да не ја навлечат врз себе омразата на Турците поради дружењето со него.
— Тхе што да прави човекот?! — процедив низ заби и се обѕрнав на сите страни за да видам некој да не го слуша нашиот разговор.
— Како: што да прави човекот?! — ме праша тој мене и ме погледа остро в очи.
— Така, што може да прави?
— Да се тепаме! — рече тој.
Небаре некој ми ги пресече нозете, та се занишав и од страв одвај промрморев:
— Со кого!?
— Со Турците, а со кој друт? — пак рече оној остро.
Ми заиграа разнобојни ѕвезди пред очи, и, од некапов страв, несвесно се повратив назад.
— Но, но… а… но… — почнав да пелтечам.
— Што но, нема тука но, треба да се тепаме, и квит! — викна мојот познајник налутено, па ме остави и си отиде.
Долго стоев на тоа место, како скаменет од чудо. Не можев да си дојдам на себе. Во тој момент наиде еден од моите добри пријатели. Се поздрави и го зачуди мојата загриженост, збунетост.
— Што ти е? — ме праша.
Му го раскажав разговорот со првиот познајник. Тој се насмеа гласно и ме удри оо раката по рамото.
— Ха, ха, ха, ха!… Па зар ти не го знаеш него?… Ха, ха, ха, ха!… Зар не паметиш дека тој секогаш беше таков, на три ќоша!… Што вели: да се тепаме!… Ха, ха, ха, ха! Убаво, богами! Ни помалку, ни повеќе, туку вие двајца му објавивте војна на турското царство!… Ха, ха, ха!… Боже мој, луд човек! — ми рече пријателот, а му потекоа солзи од слаткото смеење.
— Чуден човек! — реков.
— Лудак, не е чуден. Тој сака да ја исправи кривата Дрина и да се бие со Турците! Тој е лудак! Каква полза од тоа! Апсен, оковуван, тепан, тоа му е сиот ќар; а што си го запусти и семејството и себеси, тоа да не го сметаме. Има уште такви занесенковци; нека се теши што сè уште има кој да му прави друштво! — забележа мојот пријател, па потоа пак се насмеа: — Ха, ха, ха, ха!… Војна на султанот па тоа ти е! — го изговори ова, па пак удри да се смее.
И мене ми дојде целата работа смешна, та почнавме двајцата да се смееме.
—
Сонот е чуден, зашто ништо не е точно определено во него; и, што е најубаво, сето тоа на човек му изгледа природно, реално. Тапса беше и со мене во овој сон.
Како да бев во Белград, а во исто време и на некои планини, по ридишта, со луѓе од народот, а во една мрачна голема шума, осамен, скриен, убаво, наместен елегантен хотел.
Мојот немирен и воинствен познајник, како да не беше нè поканил нас, триесетмината видни луѓе од сите краишта, да се договориме што да се прави од турските зулуми. Од ден на ден, од час во час, Турците почнаа да праваат сè поголеми и поголеми зла, така што моравме сериозно да се загрижиме и да размислиме: што да се прави во таа општа народна невола?
Во една голема просторија на хотелот, бевме собрани ние десетина души, и разговаравме за обични, секојдневни работи, чекајќи ги другите.
Јас, како да бев професор во некое училиште, раскажував како на идниот час ќе предавам за Торичелиевите цевки; еден трговец кажуваше како Турците му биле многу подобри муштерии во дуќанот од Србите; еден, пак, не знам што беше, раскажуваше како вчера удрил една мачка, па си го оштетил прекрасниот бастун; но, рече, дека ќе го поправи. Еден селанец ни кажа како маторицата му ги јадела пилињата, па се чудел човекот што да прави со неа, а маторицата била добра, од позната раса.
И така ние си разговаравме, а доаѓаа еден по еден оние повидните кои беа поканети на овој важен таен договор.
Дојдоа уште десетина души, па по мала пауза, почнаа да стигнуваат визиткарти со следниве содржини: „Не можам да дојдам поради важна работа. Се согласувам со сè што ќе решите…“ „Службено сум опречен; согласен сум со она што ќе го решите…“ „Морам да одам кај шивачот, на проба за костимот; извинете ми за денес…“ „Жалам, но не можам да дојдам, морам да одам на станица да ја пречекам тетка ми. Ми јави дека денес доаѓа со воз“ — и, така, сè важни причини, што беа ги спречиле и другите повидни луѓе да дојдат на овој состанок.
Кога веќе немаше кој да се чека, стана свикувачот и со треперлив глас почна:
— Не дојдоа сите. Не сакале, или не смееле, сèедно е. И ние, дваесетминава, во дваесет краишта на нашава земја можеме многу да направиме. Зулумот и турското насилство ја надминаа секоја мера. Натаму ова не смее, а и не може да се толерира. На ниеден од нас не му е сигурна главата на раменици, а камоли имотот. Па зар молкома и со скрстени раце и со наведнати глави да чекаме кога ќе ни дојде редот и нам главата да ни се стркала по падината, или ќе ја презреме честа на нашите семејства, па ќе ги пуштиме Турците, заради својот живот и корка леб, да ни ги бесчестат ќерките и жените, да ни ги уриваат црквите, да нè камшикуваат по патиштата; или, можеби, уште ќе им ласкаме на тие нелуѓе и ќе ги фалиме нивните зулуми, за да можеме удобно да живееме? А зошто ни е тој живот кога не може да биде чесен? Зошто ни се свилата и златото кога ќе ја загубиме и верата, и народноста, и честа, и образот? Не, браќа, ова веќе не се трпи! Натаму не може вака!
— Не може вака!… Ветришта. Лесно е да се рече: не може вака, но кој те слуша. Што можеш да направиш? Зборуваш небаре си рускиот цар, на само ќе им викнеш на Турците: „Натаму те може вака“, а тие сите ќе клекнат на коленици пред тебе. Те прашувам јас тебе: што ќе направиме ти и јас и сите ние? — го прекина еден од нас, кој се одликуваше со мудрост и претпазливост.
— Многу можеме ние и ако побараме да биде подобро, подобро и ќе биде. Нашата желба може за миг да стане заповед.
Неколцина од видните ги кренаа рамениците и со изразот на лицата, загледувајќи се, небаре се прашуваа и си одговараа еден на друг вчудовидени: „Што му е на човеков?“ … „Господ свет знае!“ Пак разменија погледи, и сега изразот на нивните лица говореше: „Човеков споулавел!“
Еден пак седејќи спроти нето налактен на масата со полуотворени очи, го гледаше, поправо го меркаше, некако тажно, не збојрувајќи ништо, долго, па дури потоа ги отвори очите малку повеќе и го погледа попреку, некако презриво, со омаловажување, и процеди низ забите тромо и развлечено:
— Тхе…! — потоа ја сврти главата настрана па почеа да тропка со прстите по масата и со некаква здодевност.
— Разговараме! — рече ироноично еден од ќошето.
Оној кој најмногу се одликуваше со мудрост и со претпазливост, стана пред нашиот избувлив другар, ги окрсти рацете на градите, го измерија од главата до петиците, па почна како човек со големо искуство, кој зборува со неразбран младич:
— Добро те молам, зошто дојдовме овде, и што сакаш ти?
— Дојдовме да се посоветуваме како еднаш ќе ѝ ставиме крај на оваа тиранија, на ова турско насилство. Овдека сме одбрани највидните од целава земја, па заедно да побараме лек! — му одговори свикувачот со одмерен глас, полн со верба во доброто.
— Добро, тоа и ние го сакаме.
— Па кога го сакаме, што чекаме тогаш? Си ги чуваме главите, а и нив ќе ги загубиме, но кога ќе го загубиме и образот и достоинството! — пламна првиот и тресна силно со тупаница по масата, од што многумина се потргнаа малку подалеку.
— Роб и така и така, гроб никако! — дофрли некој.
— Вие другари оставете нè првин ние да поразговараме — ни рече претпазливиот, а потоа пак се сврти налутено со зборовите: — Добро, те молам, кажи ми ти мене што милиш дека треба да направиме? — запраша студено, со многу такт.
— Да се буниме против Турците. Да ги кренеме луѓето секој во својот крај, па и ние нив да ги убиваме, оти тие нас нè убиваат и убиваат. Друг лек нема, ниту може да има!
Едни се насмеаја на овие лути, огнени зборови како на некаква детинска работа; едни плашливо се обѕрнаа околу себе, а некои направија пакосни, зајадливи шеги за сметка на овој несериозен говор.
— Добро, велиш да се буниме? — праша претпазливиот.
— Да се буниме! — одговори тој решително, а во очите му светна искра.
— Со кого? Ајде, кажи со кого?!
— Јас, ти, овој, оној, ние, сите ние, народот!
— Што зборуваш штогоде?… Каде ти е народот, со кого си се договорил?
— Со тебе, со овие луѓе овде.
— Па што сме ние?
— Како што сме?
— Така, те прашам!
— Луѓе.
— Да, луѓе сме, тоа го гледам, туку колкумина оме овдека?
— Дваесетина.
— Тоа кажи ми го. Дваесетина, се разбира, а тоа не е ништо!… Ха, ха, ха!… Дваесетина!
— Тоа е многу, — викна избувливиот — оти ние дваесетмина ќе ги кутнеме дваесеттемина Турци во дваесет разни краишта, а секој од нас има барем по тројца добри и верни другари, а секој од нив истото тоа може да го направи. Нека се почне, па потоа ќе ни пријдат уште незадоволници и одмаздници на кои животот без тоа им се смачил. Нека се направи лом и клање, па што ќе даде господ: самите настани, кога ќе почнат да се развиваат, ќе го покажат вистинскиот пат по кој треба да се тргне.
Многумина презриво се насмеаја, а претпазливите го гледаа под око, нишајќи со главите како да го сожалуваат поради таквата непромисленост па рекоа:
— Туку, така, ќе скокнеме ние дваесетина, ќе убиеме дваесетина Турци, а оние другите ќе се исплашат, па некои ќе избегаат во Азија, некои ќе испоскокаат во вода.
— Сите вие сте кукавици! — викна избувливиот, и тресна по масата.
— Добро, те молам, еве, се согласувам со твојот план, да се согласиме и сите овде. Добро, тука сме дааесетмина и во најдобар случај секој од нас нека собере уште по десетмина другари, тоа е двесте, па да претпоставиме да се случи — ама добро, може и тоа да биде — секој да убие по двајца Турци во секое место; па на тие двесте нека им се придружат уште толку, на пример; па Турците нека стојат уште толку да ги испотепаме како муви, — па што ќе направиме со тоа?
— Многу.
— Многу, ама лошо за нас. Ќе ги налутиме Турците и султанот, па тогаш гледај каде ќе одиш. Тогаш ќе видам, драги мој, колку ти е мудар предлогот.
— А народот нема да се придружи штом ќе ја види започнатата борба? И ние нема да им легнеме на патот да нè газат Турците, туку ќе се биеме од заседа.
— Народот, народот! … Зборуваш како дете. Не оди тоа така, брате мој! Да се биеш! Убаво, ајде сите да се биеме! А жените и децата да ги обесиме на клинци? Или да ги оставиме Турците да ги печат? Ете, ти имаш деца, па така и друг и трет. Утре ќе загинеш, а семејството?!
— Нема сите да загинат. На тоа не сакам да мислам. Што ќе даде господ!
— Па за што да мислиш?
— Да се бијам, па што сака нека биде!
— Пак зборуваш како дете. Да се биеш, да се биеш, а не мислиш на последиците. Ете, и тоа да ти попуштам; ајде семејствата никој нека не ги чепка, и уште во најдобар случај Турците да спијат еден месец, па ние да собереме и дваесет илјади борци, па со што ќе војуваш потоа?… Камо ти оружје, камо ти барут, куршуми, храна за војниците? Немаме ниту грош, отепани сиромаси, раја. Ниту леб, ни со леб ниту оружје, ни муниција — па да се биеме!
— Ќе се најде кога луѓето ќе се ангажираат! — вели одушевениот.
— Ќе се најде. Убаво, ете, и тоа да си го претпоставиме, иако е неможно. Значи, имаш дваесет илјади војници со добро оружје, имаш топови и добри топџии, имаш храна, муниција, сè. Па што?… Пак ништо. Ќе налета царската војска, па ќе нè прегази за еден ден, и што сме направиле? Зло!… Толку луѓе ќе бидат обесени и набиени на колци, толку семејства ставени под меч, а и тие што ќе останат ќе трпат полоши маки отколку сега. Така ти е тоа; а и инаку од сето тоа нема ништо; туку да се спуштиме ние неколкумина, па или да убиеме некого, или да не убиваме, а Турците ќе нè убијат сите нас, и ќе нè истребат до деветтото колено.
— Па нека загинеме; и вака животот не ни чини!
— Не си ти сам. Ти имаш свое семејство, не припаѓаш ти само на себеси, туку мораш да водиш сметка и за семејството.
— Се разбира: зошто да гинеш лудо, без сигурен успех? Па уште не само да гинеш, туку и да го убиеш своето семејство, за кое мораме да се грижиме! — рече еден.
— Па за тоа не треба ниту да зборуваме! — се јави друг.
— Јас да сум сâм, па да гинам — еднаш ќе се умре; но имам самохрана мајка! — рече трет.
— Море ти мајка, а јас покрај мајка имам и жена и пет деца! — вели четврти.
— Јас имам сестра за која се грижим! — рече петти, — не ми е за мене, туку со таа своја лудост би ја убил и неа.
— Јас имам државна служба, и од тоа ги хранам и старите родители и семејството! Не треба да ме убијат туку само да ми ја одземат таа корка леб што чесно ја заработувам, па убиен сум и јас и моето семејство. А, да се праша човек, зошто е сето тоа? За лудост! Каде се чуло дваесет луќе да почнат војна со гола раја против една царски уредена и силна војска. Подрбро би ми било да го земам револверот, па да се убијам; и тоа е попаметно; барем тогаш не би ми го чепкале семејството! — докажуваше шести.
— И јас, исто така, имам голема причина, поради државната служба.
Еден, пак, рече:
— Јас, навистина, јас сум сам, но и јас, како човек, имам свои лични обврски, кои ми пречат. Својата глава не ја жалам, но за мудра работа, а не лудо да се гине и со тоа да му се нанесе штета на општото дело. На тоа треба да ое работи, во осмислено, трезвено.
— Така е! — одобривме.
— Ве молам, за тоа, нема ни збор, барем во вакови случаи, кога земјиштето не е приготвено. Тоа би значело да подигнуваш покрив, а да немаш куќа. Нема ни еден од нас кому не му е на срце доброто на оваа земја, па токму затоа треба да се работи со план, со организација, постепено, темелно! Тоа е тивка вода, но брегот го рони. Туку, браќа, да го оставиме на страна тоа што е невозможно, па да видиме што може да се стори во овие мачни денови; за сè да се договориме и добро да размислиме за сè — почна да објаснува оној мудриот и претпазливиот.
— Така е! — ги одобривме од сè срце добрите причини на стивнатиот, сериозен човек, полн со искуство и со дипломатски тон.
— Да се крене востание, тоа е голема и крупна работа, но треба да се имаат на ум и да можат да се предвидат сите последици за нашиот народ, без разлика дали се добри или лоши, па точно да се определи: има ли смисла да се фрлат толку жртви, или е подобро и попаметно да се одложи тоа за подобар момент. Па и тоа да се размисли, тогаш кота востанието е приготвувано со десетици години. А сега нека види нашиот почитуван другар што сè треба тука, ако ние мислиме паметно да почнеме:
- Треба да се формира посебен одбор, и во секое место пододбори, кои треба да го подготвуваат и, всушност, да го подготвуваат народот за востание.
- Треба тајно да се собираат пари од народот за да се формира фонд за набавка на оружје и за сите воени потреби; а тоа би била најмалку сума од десетина милиони динари.
- Исто така треба, да се формира за вдовици фонд и за издржување на немоќните деца чии родители ќе загинат во војната. Тој фонд треба да е некаде настрана и во сигурна банка, а мора да изнесува најмалку сто милиони, за да можат вашите пребегани семејства да живеат пристојно во туѓина.
- Да се формираат инвалидски и болнички фонд; и тука треба огромна сума. Некој ќе загуби рака, нога, па да не мора да проси, туку да има од каде да се лекува и пристојно да живее.
- Да се обезбеди пензија за борците, зашто секој борец за пет години може да се прати во пензија: борец во пензија. Не е ни право исцрпен, уморен од воените напори, да умре во беда и сиромаштија туку да оди човекот некаде во туѓина па барем до смртта пријатноо да си поживее.
- Треба да се приготват барем две-три силни соседни држави, кои би ни помогнале во случај да не ни успее потфатот.
- Кога ќе се подготват за прво време добро вооружени и извежбани барем шеесет илјади борци, тогаш во тајност треба да се издаде еден родољубив весник, луѓето добро да се известат.
— Така е — се олушна гласот на мнозинството.
— Е, господа, извинете ме — рече еден трговец — имам работа во дуќанот. Што ќе решите, ќе се согласам.
— Мене стрина ми ми патува со лаѓа, па морам да ја испратам! — реков и го извадив часовникот, та го погледав времето.
— Јас морам жената да ја изведам на прошетка. Извинете ме, а се согласуовам со тоа што ќе го решите! — рече еден чиновник и погледна во часовникот.
— Престанете луѓе. Немојте да си одите додека не утврдиме што ќе правиме со весникот! — се слушна нечиј глас.
— Тоа е лесно. Главно е сите да сме сложни дека кога ќе се направат сите подготовки, кои мудро и со такт ги наброи почитуваниот говорник, треба да се издаде родољубив весник! — реков.
— Така е, така е! — се слушна од сите страни.
— Тогаш да избереме тројца, за сето ова добро да размислат, па и да напишат детална програма за весникот, кој би требало да се вика Борба!
— Крвава Борба! — предложи некој.
— Крвава Борба! — се одѕваа громки гласови од сите страни.
— Значи, тројцата што ќе ги избереме, на идната седница ќе треба да ни поднесат детален план и за правецот на весникот, кој ќе се издаде штом ќе се направат сите оние претпазливи подготовки! — реков — и во тој миг се тргнав и се разбудив.
Извор: Домановиќ, Радое, Избрани сатири, Мисла, Скопје 1990. (Прев. Загорка Тодоровска-Присаѓанец)
Радоје Домановић 