Човек на педесетина години; со среден раст, но силен и крупен; со црна коса, која веќе почнуваше да му белее; лице ниту долгнавесто ниту тркалесто, туку обично; со румени образи, значи црвени, со уште поцрвена мрежичка од жилички на јаболковите коски, со долг нос. Со избричена брада и со големи мустаќи, кои му ја покриваа устата, а на краиштата малку „зафитилени“, како што велат, и намачкани со помада — тоа е г. Сима, чиновник во пензија.

Него можеме бргу; да го најдеме во градот К…, каде и што живее, зашто не е од оние луѓе кои сакаат секаде да го забодат својот нос, кој е час овде, час онде; секој ден се движи како по некој утврден распоред: или седи дома, или е во „Марковата кафеана“. Во таа кафеана доаѓа рано изутрина, ќе си седне на една маса до прозорецот, ќе си нарача кафе, ќе си запали цигара, па така „се густира“ и си го чита „Брка“ или некој друг весник, или со господин Јово си игра домино. Така тука си седи до десет часот, па потоа оди малку на пазар, каде што ги загледува пилињата, го проба сирењето, кајмакот, виното; се „пазари“, како што вели тој, но ретко кога нешто купува. „Колку ти е, снашке, ова шарено пиленце?“ — има обичај да рече, без оглед дали е тоа големо пиле, или: „За колку го дават, пријателе, овој шилер?“ па дури тоа и да е добро вино.

Така, значи, си поминува тој низ пазарот до единаесет часот, па се упатува дома. Со лесни, сериозни, па дури, ако сакате, и со достоииствени чекори оди, држејќи си ја во левата рака цигарата, а во десната бастунот, со кој не врти и не го развртува како некаков човек што го вее ветрот, ниту го носи само онака, напразно, туку со него како да ги пребројува чекорите, удира во земјата при секое движење на десната нога; главата ја држи исправено, иако вратот малку го потсвиткува напред, и туку одвреме навреме со неа ќе кимне, не вадејќи си го својот црн „халбицилиндар“, со извик: „О, добар ден, добар ден!“, или пак наполно ќе си го извади и пак со насмевка ќе проговори: „Добар ден ви пожелувам!“, што зависи од тоа со кого ќе се сретне и ќе се поздрави. Поинаку е кога ќе наиде на улицата во која живее. Во неа тој ги познава сите одред, како што велат, и старо и младо, и машко и женско, и покрај кого и да минува, би рекол по некој збор, на пример: „Како в училиште, Милане, оди ли, а?“, „Што правиш, Васо, можеш ли уште?“, „Се сончаш ли, газда Јанко?“, „Добар ден, госпоѓо Персо, готвите ручек?“ — или штогоде. Само имајте на ум дека тој никогаш не ја изговара целата реченица додека не застане, а зборува бавно и доста затегнато. Одејќи така до својата куќа, ќе застане малку пред вратата, па ќе си ги истрие убаво неколку пати нозете, било да е суво или капливо, потоа малку ќе из’рка и ќе исплука, па дури тогаш ќе влезе во претсобјето. Ќе го остави бастунот во еден ќош до вратата, па ќе влезе во собата.

Собата во која живее е прилично пространа и светла, со мебел што одговара на неговата положба. Подот е послан со шарани волнени дипли а до ѕидот кој е наспроти вратата стојат два железни кревети, покриени со зелени покривки и исти такви перници; до прозорецот поголема дрвена маса, покриена исто така со зелен чаршаф, врз кој е распослан весник, а на еден крај стојат неколку убаво наместени книги, како „Граѓански закон“, „Кривичен закон“, „Устав“, „Вечен календар со роденик и соновник“, и уште некои, а на другиот крај неколку листа чиста хартија, во средината прибор за пишување, кутија со ситен песок наместо попивка, кутија со кибрит и уште некои ситни работи; покрај масата два плетени стола; на ѕидот две-три прилично избледени слики и гусла, а во самиот ќош скапоцена икона, пред која виси сребрено кандило, додека крај печката, во еден ќош, стои долг чибук.

Откако ќе влезе во собата, ја симнува капата, минува низ неа два-три пати натаму-наваму, потоа, што многу често му се случува, но не секогаш, ќе седне на масата, ќе земе еден лист чиста хартија, преку неа ќе повлече два-три пати со раката, ќе измери три прста од едниот крај и ќе го превитка, ќе го земе перото, ќе го загледа, ќе скине едно парче од весникот што е на масата, ќе го избрише перото, ќе го макне во мастилото и ќе стави одозгора наслов. Да речеме: „До Касациониот суд“, или „До Окружниот суд…“ и кога тоа ќе го сврши, ќе го остави перото преку приборот за пишување и ќе излезе во кујната, ќе застане крај шпоретот, ќе го дигне капакот од тенџерето и ќе ѕирне што се вари за ручек. „Охо, Лено, ти баш сакаш да ме нагостиш!“ ќе рече обично, па било што и да се готви за ручек, а Лена — тоа е неговата жена — обично на тоа ќе му одговори или со мавнување на главата, или со зборовите: „Јас, богами, се трудам, а ти слабо нешто гледаш“. — „Е, па, ова, јас сум, како да ти речам, позаслужен, маж сум“ — или нешто така ќе додаде Симо, и на тоа сè завршува.

Така ќе му мине претпладнето, а попладнето, речиси исто така, само што попладне може малку да дремне, а потоа ќе го доврши пишувањето, ако го започнал претпладае, малку ќе погуди со гуслето и ќе пее, ќе проговори некој збор со својата „баба“, како што тој на шега сака да ѝ каже, иако ретко кога се сложуваат, па потоа ќе си го земе бастунот, ќе си ја стави капата на глава, и ќе се пипне два-три пати по џебовите од палтото и по неколку пати ќе се заврти, загледувајќи по собата, како нешто да бара, ќе се накашла и ќе се упати во „Марковата кафеана“.

Тој, навистина, долго седи ово кафеаната, но, да не добиеме погрешно мислење за него, морам да речам дека не е некој голем трошач, зашто човекот, како што си вели самиот, „е зрел и прецеден“, па знае да чува „бели пари за црни дни“. Целото претпладне ќе испие едно кафе, а попладне најпрвин чаша вода, па откако малку ќе се одмори, пак ќе си нарача кафе. Толку испива за свои пари, а ако добие на домино, или ако некој му порача уште некое кафе, се разбира дека го прима честењето окако секој човек, зашто „две кафиња нема да се скараат“, како што самиот вели во таков случај.

—

Се случува понекогаш да се поремети неговиот тивок и мирен живот, со таквата бура бргу поминува, и во неговиот живот пак се враќа мирот и задоволството.

Дојде така еден ден од град; до ручекот си помина како и обично, а кога го повикаа за ручек, го слече палтото и, останувајќи само по елекот, влезе во кујната, каде што ручаше.

— Гладен сум како волк, а ти Перо? — го прашува Пера седејќи на масата.

Перо е ученик кој е кај него на стан, а тука и се храни; младич од околу седумнаесет години, висок, слаб, со бледо лице, црни очи и долга коса; добар и мирен, само прилично своеглав, но сепак убаво се слага со својот „чичко“ Симо, зашто овој секогаш попушта ако дојде до препирка.

— Јас не сум толку многу гладен — му одговори Перо, собирајќи си ги рамениците.

— Ајде, седи, Перо, ајде ти, Лено, дај да се прокасне — рече откако седна, наместувајќи се на столицата.

Откако убаво се намести, ја зеде салфетата, ја распосла, и искривувајќи ги вратот и главата настрана, и замижувајќи малку на едното око, го завлече едниот крај околу вратот, а двата за елекот, потоа малку ги засука ракавите на кошулата и, погледнувајќи важно насекаде низ кујната, свечено и мирно проговори:

— Ќе има крвава војна, каква што историјата уште не забележала! — Ова го изговори преку својот обичај не одморувајќи се, и уште позначајно погледна насекаде, а погледот му се задржа на Перо.

Перо, кој тогаш сиот се зацрвени, воздржувајќи се да не брбне да се смее, стана и влезе во својата соба, промрморувајќи нејасно: „Кај ми е шамијата?“ — и таму прилично се задржа.

Ристо, момокот, кој дотогаш, по обичај, се кривеше и се смешкаше, стана сериозен, и со отворена уста, исплашено се загледа во својот господар.

Само на Лена воопшто не повлијае оваа висока фраза на Симо, — туку мошне рамнодушно го пресече со зборовите:

— Турај, турај од ова, те молам, ама и ти си ми некоја историја!

— Јас кога велам, да те почекаме додека говедското не го исечеш, а ти, ту, ама не знаеш ред — ѝ одговори Симо и почна да си тура од супата.

— Турај, те молам, и молчи!

— Убаво, значи, ајде да турам.

Потоа настана молк, само што се слуша неговото сркање на супата. Перо, кој седи до него, одвај си ја воздржува смеата; Лена седи на другиот крај од масата, и молчејќи тура супа. Ристо стон малку подалеку од масата: ја накривил главата, на која има измрсен фес со пискул, подзинал малку, се чеша по тилот, гледајќи непрестајно — будалесто со своите подуени очи, до кои допира нечистата, сета залепена, коса, и гледа во господин Симо; сигурно очекува пак да се зборува за војната, но напразно.

Молчењето го прекина Лена, заповедајќи му на Ристо да донесе вино од „малото бурилце“.

— Ајде, донеси го виното, па потоа нешто ќе ти заповедам, ајде брзо! — додаде Сима.

— Ама, Сима, ти уште не купи вино, зар везден да ти зборувам! — почна пак Лена.

— Јас, ова, што да правам, заборавам некако.

— Ама мсмој ти, знаеш да забораваш.

— Готово, туку, — пак ќе почне Симо — ајде ти дај го говедското, јас, знаеш… што велиш, баш мораме да купиме вино… но како да ти кажам… а еве го Ристо. Ајде дојди ваму, ама извади го фесот; како така стоиш со капа кога господарот ти руча. Тоа не сакам веќе да го видам. — Тука господин Симо го заостри малку гласот и се потруди да изгледа што поважен.

Ристо, клештејќи се и клатејќи ја главата, го извади фесот и промрморе:

— Сèедно, господине!

— Не е тоа сеедно, тоа е сè два! Ти не знаеш за ред, ти си, овај… ајде ти, Перо, вади го месото, јас баш, ова, не можам да го научам на ред! Јас… но ова, оди кај Марко в кафеана, си ја заборавив таму шамијата. Речи: шамијата на господин Симо, тој знае — разбираш? Ај брзо!

— Разбрав, господине — пак рече Ристо клештејќи се, па отиде каде што му беше заповедано.

— А, така, — пак продолжи Симо, потоа прекина, лапнувајќи едно парче од говедското, па џвакајќи почна понатаму испрекинато — што велиш, мора да се купи… Јас и Перо… ова баш… и не пиеме, а ти богами, стрпи се малку! Не мораш да пиеш секој ден!… Што велиш ти, Перо?

— Што, секој ден, — го пресече Лена остро — а што правиш ти во Марковата кафеана?

— Ти баш, Лено, мајката… ова… Охо, баш ти се убави компириве, — рече, вадејќи компири — токму се такви, како, како, токму како некој…

— Токму ти се овие компири, како, како, овај, како — почна да му се подбива Лена, замижувајќи со едното око — како компири. Молчи и јади! — додаде потоа налутено.

— А, хо, хо, токму овој… што беше тоа, ти си лута поради виното, па… — Сима не ја доврши реченицата. Настана молк.

Перо го прекина разговорот, го сврти сега на друга страна со зборовите:

— Денеска еден наредник даде банка за постраданите приштинци.

— Е, па, ова, — почна Симо, ги истри рацете, ја зеде чашата со вино, и проголтувајќи една голтка, си ги избриша мустаќите, па продолжи:

— Ова… ја… човекот уште… да речам, нема други давачки… може тој тоа…

— Многумина можат, но не даваат — додаде Пера. — Зарем Стево генералот не може, но даде два динари, срам да му е! Тоа е под човечкото чувство!

— Е, па човекот, можеби… Охо, како зборуваш ти, тоа да, ова, треба на сто страни; парата оди како ѓавол.

— Та гладен човекот да трпи, — продолжи Перо — па да им… — но тука Сима го прекина со зборовите:

— Ќе дадеш ти каде што треба, уште од туѓи заби леб јадеш — па потоа стана, шмркна вино, откако малку го проклацка во устата, го голтна, па отиде во својата соба, земајќи ја столицата.

Лена веднаш по него, исто така, отиде, земајќи ги со себе чашата и бокалот со вино.

(Нареден дел)

(Претходен дел)

Таа мала непријатност што ја претрпе ова добро општество, не остана единствена. Помина извесно време, па се појави еден млад човек кој издаде свои научни трудови.

— Ете ти сега: наука! Глупоста!

Се разбира пак никој не сакаше да ги чита трудовите од младиот научник, а секој со длабоко, дури и со искрено убедување докажуваше дека Бекиќ (така се викаше научникот, кога ќе се преведе на српски) не знае ништо.

— Бекиќ и научни трудови! — доволно беше само тоа да се изговори, па целото друштво да прсне во смеа.

— Тоа кај нас не може да биде. Каква е таа наука, уште кога ја пишува Бекиќ! — зборуваа луѓето, а сите се сложуваа дека тоа, како и се друго може да биде само во странскиот свет.

И младиот научник не само што немаше успех, туку се живо, некако инстинктивно, како по должност, со негодување, ја пречека таа појава.

Небаре целото општество во тоа гледаше некаква заразна болест и почна да се буни и очајно да се бори против таа опасност.

Прашав еден што му направил тој научник.

— Ништо — ми рече тој.

— Па што викаш толку по него?

— Така; не можам да гледам тука да ми се прчи секој шушлак.

— Што се прчи? Човекот се занимава со наука и никому ништо не му прави.

— Не го знам, брате?! Те молам, каква наука? Тоа кај нас не може да биде.

— Што?

— Така. Знам јас колку е тежок секој од нас!

— Дали си ги читал?

— Бог да чува; не сум паднат од небо. Бекиќ и научник — рече иронично и брбна да се смее, а потоа се прекрсти и ни крена рамениците, а со рацете почна да прави движења небаре вели: „Да не му даде господ никому таков срам!“, па додаде;

— Толку луѓе попаметни од него, па не се направија научници, туку тој се најде: среќа по куќата!

И пак се повторија истите работи како и со поетот.

За младиот научник, дури, пронесоа глас како, поради некои научни испитувања, крадел круши од пиљарот. Со тоа се забавуваше општеството неколку дена, слатко смеејќи се, па потоа пукна нов срам.

— Знаеш ли што е ново? — праша еден.

— Имаме научник! — одговори другиот.

— Море тоа е старо, туку научникот го привлекол вниманието на еден критичар!

— Таман работа! Кој е пак тој шутрак?

— Богами, умен критичар, токму според науката на Бекиќ!

— Кој е?

— Бекиќевка!

— Жена му?

— Се разбира. Прекрасно. Го критикувала. Сега главата ја носи заврзана. Белким ќе му дојде умот. Подобра критика не му треба.

— Што станало? — праша оној љубопитно и веќе нестрпливо се готвеше да ја разнесе таа новост понатаму.

— Ништо, само некои Торичелиеви цевки му искршила од главата.

И, се разбира, тука доаѓа до слатка смеа; и пријателите брзо се разделија, за да ја разнесат понатаму пријатната новост.

Тоа стана душевна храна за општеството.

— Сум чул дека си се предал на науката? — прашува на шега еден пријател со друг пријател.

— Може, — вели жената на прашаниот; само нека се чува да не се предадем и јас на критиката.

И пак смеа.

Честопати цела вечер некое друштво се забавуваше со прераскажување на смешните работи за научникот.

Освен тоа, се разбира, на младиот научник му се правеа пречки каде и да се свртеше. Секој сметаше дека му е задача да го пречека погрубо отколку што го пречекувал дотогаш, само затоа што се занимаваше со нешто што не го правеше никој друг, а се разбира, никој друг не сака да прави улавштини, како умен човек, зашто кај нив засекогаш е утврдено правилото за сè што ќе се преземе:

— Остави, те молам, тоа кај нас не може да биде!…

Научникот се бореше, се бореше, па се умори. Го совлада општеството и него, го совлада поради својот углед, и научникот исчезна некаде. Никој за него не чу ништо повеќе.

— Го жалам, грешникот! — го сожалуваа. — Не беше толку лош.

— Тхе, кој му е виновен!

—

По некое време, се појави еден млад сликар. Направи изложба од слики и го очекуваше судот на јавното мислење. Сликите не беа лоши. Единствено јас ги гледав, како странец а од домашните не сакаше никој да отиде на изложбата. Се повтори истото што се случи со поетот и со научникот, и пак, иако сликите никој не ги виде, упорно се тврдеше:

— Сликар, будалска работа! Остави ги тие трици, те молам!… Тоа кај нас не може да биде!

Јавното мислење се нафрли со дрвја и со камења и на сликарот, сè стапи во бојниот ред против таа нова напаст. Таа треска траеше додека не исчезна и младиот сликар, и пак умореното општество, по толку борба, за да ја отстрани бедата од себеси, ја продолжи својата слатка дремка.

—

Само што заспа општеството во најслаткиот сон, кога го разбуди еден млад композитор со свирењето на своите нови композиции.

— Е, ова е веќе безобразие! — вресна навреденото општество триејќи си ги очите.

— Откаде сега оваа напаст?

Но со него побргу се заврши. Пронајде власт (и таа малку си беше прилегнала да поспие слатко и мирно) дека тие композиции го дразнат народот на бунт и, се разбира, младиот композитор поради тоа свирење беше затворен како револуционер.

— Така, се разбира, што ми дрнка тука како будала! — рече јавното мислење задоволно, се проѕевна слатко, се сврти на другата страна и си заспа пак со сладок, длабок сон.

Умни луѓе: музика, какви бакрачи! „Тоа кај нас не може да биде!“

Имаше уште две-три вакви случки и тоа беше сè.

—

Во ова општество така помина секој што сакаше да преземе нешто. И политичарот, и економистот и индустријалецот, секој мораше да пропадне.

Се сетив за еден познат, Србин, и ние ги имаме такви прилично.

Прилично имашлив човек, живееше од своите приходи; јадеше, пиеше, беше задоволен и не трпеше никого што рабогеше, а тој самиот ништо не работеше.

Полничок, тром во одењето, одеше по улица лицето ќе го направеше зловолно, кисело. Се лутеше на сè што само личеше на некаква работа.

Ќе поминеше крај бакалницата. Ќе застанеше ќе кимнеше со главата со преѕир, па налутено ќе изговореше:

„Бакал!… Трици! И тој ми е некаков бакал, како да не го знам! Наредил три-четири чиничиња, па се направил трговец. Да си пукне човек од мака!“

Ќе поминеше, да речеме, покрај железарот, и ќе застанеше. Гледаше со истиот презир, и додаваше налутено, пакосно:

„И тој станал железар! Обесил три-четири синџирчиња на ѕидот, па е трговец… Глупости!… Ме изедоа овие шутраци!“

Така ќе поминеше низ целото место, и пред секој дуќан, па каков и да беше тој и чиј и да беше, ќе застанеше и ќе промрмореше налутено:

„Глупости, и тој нешто прави, како да не го знам?!…“

Раскажувајте му за што сакате и за кого што сакате нешто што работи и презема, тој секого ќе го окара и ќе го омаловажи.

— Го познаваш ли Мика?

— Го познавам! — ќе речеше со здодевност, кисело.

— Гради фабрика?

— Шутрак! Тој и фабрика!… Е, тоа дури ќе ми биде фабрика. Глупост.

— Марко издава весник, — кажете му.

— Марко издава весник!?… Будала! Како да не го знам! Марко и весник!… О, што ме лутат тие секакви шутраци!

За него никој не чинеше. Секого кој само ќе помислеше да преземе некаква работа, веднаш го прогласуваше за будала.

Штета што повеќе немаме такви, но постепено напредуваме, и нема да помине многу време, а има изгледи да ја стигнеме оваа идеална земјичка во која поминав некое време.

—

На мирната површина на застоената, смрдлива водена маса, на која се беше нафатило зеленило, се појавија, излегаа неколку бранчиња, стремејќи се да се оттргнат, да излетаат некаде повисоко, но бргу се вратија кон масата, зеленилото пак покри сè, и мирната површина веќе ништо не ја разниша, никаков бран повеќе не се дигна.

Уф, како се чувствува реата од застоената вода што не се движи! Таа дави, задушува. Давај ветар, да ја раздвижи неподвижната гнила маса!

А ветре никаде…

 

Извор: Домановиќ, Радое, Избрани сатири, Мисла, Скопје 1990. (Прев. Загорка Тодоровска-Присаѓанец)

(Претходен дел)

Иако мислев првин да појдам кај министерот на просветата, сепак, поради овие немили настани, посакав да слушнам што мисли за ова воениот министер, та уште истиот ден се упатив кај него.

Воениот министер, мало спечено човече, со вовлечени гради и тенки рачиња, само што беше завршил со молитвата пред да ме прими.

Во неговата канцеларија се чувствуваше мирис на миро и на темјан, како во некој храм, а на неговата маса постојано побожни, стари, веќе пожолтени книги.

Првин помислив дека сум згрешил и дека сум дошол кај некој друг, но униформата на виш офицер, што господинот министер ја имаше на себе, сепак, ме уверуваше во спротивното.

— Извинете, господине, — рече благо, со нежен, тенок глас, — токму сега завршив со својата редовна молитва. Тоа го правам секогаш пред да седнам да работам, а особено сега молитвата има најголема смисла поради последниве немили настани на југот на нашава земја.

— Ако тие продолжат со своите упаѓања, може да дојде и до војна? — го прашав.

— А, не, нема никаква опасност.

— Но, сметам, господине министре, дека тоа е опасност кога тие убиваат луѓе и секојдневно ограбуваат низ цел еден крај на вашава земја.

— Убиваат, точно, но ние не можеме да бидеме толку некултурни, толку дивјаци како… Овдека е студено како да има провев однекаде. Им велам на тие несреќни момоци, во мојата соба секогаш да биде шеснаесет и пол степени, па пак ништо… — го сврти господинот министер своето зборување и му заѕвони со ѕвончето на момокот.

Момокот влезе и се поклони, ѝ заѕвечија ордените на градите.

— Па нели ви реков, жити господ, дека во мојов кабинет сакам да има постојана температура од шеснаесет и пол степени, а ете, сега пак е студено; па уште и некаков провев; просто да смрзне човек!

— Еве, господине министре, направава за мерење на топлината покажува осумнаесет степени! — рече учтиво момокот и се поклони.

— Тогаш добро — рече министерот, задоволен од одговорот. — Сега можете да си одите.

Момокот пак се поклони длабоко и излезе.

— Токму таа проклета температура, верувајте, ми задава многу грижи; температурата е главна работа за војската. Ако температурата не е како што треба, војската нема да ни чини… Цело утро приготвував распис до сите команданти… Еве, токму сега ќе ви прочитам:

„Бидејќи во последно време зачестија упаѓањата на Анутите во јужните краишта на нашава земја, наредувам, војниците, под команда, секој ден да се молат на севишниот бог за спас на нашата мила татковина, натопена со крвта на нашите храбри предци. Молитвата за тоа ќе ја одреди воениот свештеник; но на крајот на молитвата да дојде и ова: „На добрите, мирни и праведни граѓани кои паднаа како жртви од ѕверското насилство на дивјачките Анути, милостивиот бог нека им даде рајска населба! Бог да им ја прости праведната родољубива душа; лесна да им е земјата Страдија, која искрено и жешко ја љубеа! Слава им!“ Ова треба да го изговорат сите војници и старешини наеднаш; но ќе се изговара со побожен и понизен глас. (Потоа сите ќе се исправат, ќе ги кренат гордо и достоинствено главите, како што им доликува на храбрите синови на нашава земја, и трипати громко ќе извикаат, придружени со звукот од трубите и со барабаните; „Да живее Страдија, долу Анутите!“ Треба да се внимава сето ова убаво и внимателно да се изведе, зашто од тоа зависи доброто на нашава татковина. Кога сето тоа ќе се изведе без опасност, тогаш неколку чети, со знамиња, ќе промаршираат победоносно низ улиците, со силни, борбени звуци од музика, а војниците мораат да чекорат остро, така што при секој чекор да ми се заниша мозокот во главата. Бидејќи работата е итна, сето ова веднаш и точно ќе то извршите и за тоа ќе поднесете исцрпен извештај… Истовремено, најстрого наредувам да обрнете особено внимание на температурата во касарните, за да биде задоволен тој најсуштествен услов за војската.“

— Тоа сигурно ќе има успех, ако наредбата втаса навреме? — реков.

— Морав да брзам, па, му благодарам на бога, па навреме преку телеграф е отчукан целиот распис цел час пред вашето доаѓање.

— Имате право! — реков колку да кажам нешто, иако не знаев што би можело да се случи.

— Да, господине мој, така е. Да не постапев така како министер на воените работи, можеби некој од командантите на југот на земјата ќе ја употребеше војската со оружје да им дојде на помош на нашите граѓани и да пролее анутска крв. Сите наши офицери мислат дека тоа е најдобриот начин, но тие не сакаат малку подлабоко и посестрано да размислат. Прво и прво, ние, денешната влада, сакаме мирољубива, побожна, надворешна политика, ние не сакаме кон непријателите да бидеме нелуѓе; а тоа што тие постапуваат толку ѕверски кон нас, за тоа господ ќе им плати со вечна мака и со чкртање на заби во огнениот пекол. Друга работа, господине мој драг, што е исто толку важна, тоа е што нашата денешна влада нема приврзаници во народот, та војската ни треба за нашите внатрешни политички работи. На пример, ако некоја општина е во рацете на опозиционерите, тогаш треба да се употреби вооружена војска таквите предавници на оваа напатена татковина да се казнат и власта да се предаде во рацете на некој наш човек…

Господинот министер се закашла, па јас го презедов зборот.

— Сето ова е точно, но ако упаѓањата на анутските чети земат поголеми размери?

— Е, тогаш и ние ќе преземеме поостри чекори.

— Што мислите да направите, во таков случај, ако смеам да не прашам, господине министре?

— Би се презеле поостри мерки, но пак тактично, мудро, смислено. Во прво време би наредиле низ целава земја пак да се донесат поостри резолуции, па, богами, и тоа ако не помогне тогаш, се разбира, не губејќи ниту час, би морале бргу да осниваме родољубив весник со исклучиво патриотска тенденција, и во него би ги осудиле со цела низа остри, па дури и зајадливи написи Анутите. Но, да не даде господ, да дојде и до тоа! — рече министерот, па ја наведна главата смирено и почна да се крсти, шепотејќи топли молитви со своите бледи и испиени усни.

Рака на срце, мене воопшто не ме обзеде тоа блажено, релилиозно чувство, но онака, за да сум солидарен со него, почнав да се крстам, а ме обзедоа некои чудни мисли:

„Чудна земја!“ — си мислев. — „Таму гинат луѓе, а воениот министер составува молитви и мисли на оснивање родољубив весник! Војската им е и послушна и храбра, тоа е докажано во толкуте војни; а зошто тогаш да не испрати едно одделение на границата и да се спречи опасноста од тие анутски чети?“

— Вас, можеби, ве чуди ваквиот мој план, господине? — ме прекина министерот во мислите.

— Па и ме чуди! — реков без размислување, иако веднаш се покајав поради таа непромисленост.

— Драги мој, не сте доволно упатен во работите. Овде не е основно да се задржи земјата, туку што подолго да се задржи кабинетот. Минатиот кабинет издржа само еден месец, а ние сме само две-три недели па зар така срамно да паднеме! Положбата ни е непрестајно разнишувана, и ние, се разбира, мораме да ги употребиме сите мерки за да се задржиме што повеќе.

— Што правите?

— Го правиме тоа што и другите го правеле досега! Правиме изненадување секој ден, правиме свечености; а сега, бидејќи работите ни стојат лошо, ќе мораме да измислиме некаков говор. А тоа барем е лесно во нашава земја. И, што е главно, народот на тоа толку се навикнал, што дури иако е ропски послушен, со чудење се распрашува: „Што? Зар уште нема никаков заговор?“ — само ако се задржи неколку дена повеќе со тие најсигурни средства за спречување на опозицијата. И така, значи, поради тие изненадувања, свечености и заговори, нам војската секогаш ни е потребна за нашите внатрешни работи. Тоа е споредна работа, мој господине, што таму гинат луѓе; но мене ми е главно да ги завршам поважните работи, покорисни за земјава отколку што е толку очигледната будалштина да се тепаш со Анутите. Вашето мислење, како што ми изгледа, судејќи по сè, не е оригинално; така, за жал, мислат и нашите офицери и нашата војска; но ние членовите на домашниов кабинет, на осваа работа гледаме многу подлабоко, потрезвено!

— Па зар војската е попотребна за нешто друго, отколку за одбрана на земјата, за одбрана на оние семејства кои таму на југот страдаат од туѓинскиот зулум? Зашто тој ист крај, господине министре, ги праќа во војска своите синови, ги испраќа на драго срце, бидејќи во нив, во војската гледа своја поткрепа — му реков на господинот министер прилично налутено, иако тоа не требаше да го речам; но ќе му дојде така на човека, та ќе рече и ќе направи нешто, небаре споулавел.

— Мислите дека војската нема поважни должности, господине? — ми рече господинот министер со тивок глас но полн со прекор, заканувајќи се со главата прекорно, тажно, и со малку преѕир; а притоа со омаловажување ме мереше од глава до петици.

— Мислите? — повтори тој со болезлива воздишка.

— Но, ве молам… — почнав нешто; а којзнае што сакав, зашто и самиот не знам; кога министерот ме прекина со посилен глас, изговарајќи го значајно своето важно и убедливо прашање.

— А парадите?

— Какви паради?

— Па зар уште и тоа може да се праша? Па бадем тоа е толку важна работа во земја! — се налути малку смирениот м побожен господин министер.

— Извинете, тоа не го знаев — реков.

— Не знаевте?!… Штогоде! А непрестајно ви зборувам, дека поради разни важни изненадувања во земјава, мора да има и свечености и паради; а како би можело да се направи сето тоа без војска? Барем за денес тоа е нејзината главна задача. Нека упаѓаат непријателските чети, тие не се толку важни работи; но, главно е ние да парадираме по улиците, со звукот на труби; а ако дојде до големи опасности за земјава однадвор, тогаш сетики и министерот за надворешни работи на земјава ќе почне малку да се грижи за тоа ако случајно не е зафатен со приватни работи. Тој, кутриот, има многу деца, но државата сепак се грижи за своите заслужни луѓе. На неговите синови, знаете, не им оди учењето, па што може друго да се направи, освен да се изберат за државни питомци? Така и треба; а за женските деца државата ќе се погрижи, зашто ќе им се стокми мираз на државен трошок, или пак ка младоженецот кој ќе ја земе ќерката на министерот ќе му се даде некое високо место, кое инаку, се разбира, никогаш не би го добил.

— Тоа е убаво кога се ценат заслугите! — реков.

— Кај нас тоа е на прво место! Во тоа ни нема рамни. Кој и да е министер, дури добар или лош, благодарната држава секогаш се грижи за неговото семејство. Јас немам деца, но затоа државата ќе ја прати свеска ми да учи сликарство.

— А госпоѓицата, вашата свеска, талентирана ли е?

— Таа до сега нема насликано ништо; но, кој знае, може да се очекува успех. Со неа ќе оди и мажот ѝ, баџанак ми; и тој е избран за државен питомец. Тој е многу сериозен и вреден човек; од него може многу да очекуваме.

— Тоа е млад брачен пар?

— Млади се уште, се држат, добро, баџанакот има шеесет, а свеска ми педесет и четири години.

— Вашиот господин баџанак сигурно се занимавал со наука?

— О, како да не! Тој инаку е зарзаватчија, но со задоволство чита романи, а весниците ги голта, што се вели. Ги чита сите наши весници, а разни подлисници и романи има прочитано над дваесет. Него го пративме да студира геологија.

Господинот министер молкна, нешто се замисли и почна да ги врти своите бројници, кои му висеа на мечот.

— Споменавте изненадувања, господине министре?

Го потсетив на започнатиот разговор, зашто многу не ме интересираше ниту неговиот баџанак, ниту свеска му.

— Да, да, имате право. Јас малку го свртив разговорот на споредни работи. Имате право. Приредивме големо изненадување, кое мора да има големо политичко значење.

— Тоа, навистина, ќе биде многу важна работа. А за тоа не смее да се знае ништо пред да се случи? — го прашав љубопитно.

— Зошто да не, ве молам? Тоа веќе му е обелоденето на народот и сиот народ подготвува веселби и секој час го очекува важниот настан.

— Тоа ќе биде некоја среќа за вашава земја?

— Ретка среќа. Целиот народ ое радува и со восхит ја поздравува владата за мудрото, родољубиво управување. Сега за ништо друго не се зборува и не се пишува во нашава земја, туку само за тој среќен случај што наскоро ќе се случи.

— А вие, секако, неизбежно имате подготвено сè што треба за да се случи тој среќен случај?

—  Ние за тоа сè уште не размислуваме ништо потемелно, но не е исклучена можноста да се случи некаков среќен случај. Вне можеби, ја знаете онаа стара, прастара приказна, како во една земја власта му јавила на незадоволниот народ дека во земјата ќе се појави голем Гениј, всушност Месија, кој ќе ја спаси татковината од долговите, од лошата управа и од секое зло и беда, па народот ќе го поведе на подобар пат, во посреќна иднина. И навистина, раздразнетиот и незадоволен народ од лошата власт во земјата и од управата се смирил и почнал да се весели низ целата земја… Зар никогаш не сте ја чуле оваа стара приказна?

— Не сум јас слушнал, но многу е интересна. Ве молам, што станало понатаму?

— Како што ви реков, настапила радост и веселба во целата земја. Народот, собран на големиот општонароден собир, дури решил со богати прилози да се купат големи имоти и да се изградат многу палати, на кои ќе биде запишано: „Народот, на својот голем Гениј и спасител“. За кусо време сето тоа било направено, сè било приготвено, само се очекувал Месија. Дури, народот со општо јавно гласање го избрал и името на својот спасител.

Господинот министер застана и пак ги зеде своите бројаници, на кои полека почна да ги одбројува зрната.

— И се појавил Месија? — прашав.

— Не.

— Воопшто не?

— Воопшто не! — рече министерот рамнодушно и изгледаше како без волја да ја раскажува приказната.

— Зошто?

— Којзнае!

— Па ништо важно не се случило?

— Ништо.

— Чудно! — реков.

— Наместо Месија, таа година паднал голем град и ги уништил сите посеви во земјата! — рече министерот гледајќи смирено во своите килибарски бројаници.

— А народот? — прашав.

— Кој?

— Па, народот во таа земја, за кој зборува таа интересна приказна?

— Ништо! — рече министерот.

— Баш ништо?

— А што ќе прави!… Народот, како народ…

— Тоа е прекрасно чудо! — реков.

— Тхе, ако сакате да знаете, народот сепак е во ќар!

— Во ќар?

— Се разбира!

— Не разбирам!

— Проста работа… Барем неколку месеци народот живеел во радост и среќа!

— Тоа е вистина! — реков засрамен, затоа што една толку проста работа не можев веднаш да ја протолкувам.

Потоа долго време зборувавме за разни работи, а меѓу другото господинот министер ми напомна дека по повод среќниот случај за кој разговаравме, истиот ден ќе прогласи уште осумдесет генерали.

— Колку имате сега? — го прашав.

— Имаме доволно, му благодарам на бога, но ова мора да се направи поради угледот на земјава. Замислете само како звучи тоа: осумдесет генерали за еден ден!

— Тоа импонира! — реков.

— Се разбира. Важно е да има што повеќе церемонии и врева.

(Нареден дел)